Καταιγιστικές οι διεθνείς εξελίξεις –και στη γειτονιά μας– στον τομέα της ενέργειας, ένα συναρπαστικό πεδίο αιχμής της οικονομίας και του δικαίου, των διεθνών σχέσεων και της πολιτικής, της τεχνολογίας και της οικολογίας. Εξελίξεις σε πολλά επίπεδα, που σηματοδοτούν γεωπολιτικές ανακατατάξεις και πυροδοτούν συγκρούσεις. Πόσο όμως επηρεάζουν την Ελλάδα οι ενεργειακές ανακατατάξεις στην περιοχή της Ευρασίας, της Ανατολικής Μεσογείου αλλά και διεθνώς, σε Αμερική και Ασία; Και αντίστροφα, πόσο μπορεί να επηρεάσει η χώρα μας τις εξελίξεις αυτές;
Τις προκλήσεις αυτές συζητήσαμε ένα φθινοπωρινό μεσημέρι στη Φωκίωνος Νέγρη με τον κατεξοχήν ειδικό σε θέματα ενέργειας – εντός και εκτός τειχών: τον Νικόλαο Φαραντούρη, καθηγητή στο τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, κάτοχο από το 2011 της Ευρωπαϊκής Εδρας Jean Monnet και πρόεδρο της Νομικής Επιτροπής του EUROGAS στις Βρυξέλλες, του διεθνούς οργανισμού 45 ενεργειακών κολοσσών από Ευρώπη και Αμερική που δραστηριοποιούνται στην αγορά φυσικού αερίου, ενός από τους πιο επιδραστικούς οργανισμούς για τις ενεργειακές εξελίξεις στην Ευρώπη. «Νιώθω εξαιρετικά τυχερός που θέματα τα οποία συζητώ στο αμφιθέατρο, με απασχολούν στην πράξη και, αντίστροφα, διάφορες πτυχές των υποθέσεων που χειριζόμαστε έχω τη χαρά να μοιράζομαι με τους φοιτητές μου».
Ασχολείται με τα διεθνή ζητήματα της ενέργειας τουλάχιστον μία δεκαετία από διάφορες θέσεις ευθύνης, με πιο χαρακτηριστική αυτήν του επικεφαλής νομικού συμβούλου της Δημόσιας Επιχείρησης Αερίου (ΔΕΠΑ) και του EUROGAS.
Διεπιστημονικότητα
«Ο τομέας της ενέργειας συναρπάζει με την εγγενή διεπιστημονικότητα των θεμάτων: διεθνείς σχέσεις, οικονομία, δίκαιο, πολιτική, τεχνολογία, κι ακόμη, ψυχολογία και ανθρώπινη συμπεριφορά, υγεία, οικολογία. Ολα συναρμόζουν και αλληλεπιδρούν στη λήψη κάθε μικρής ή μεγάλης απόφασης στο πεδίο της ενέργειας, είτε πρόκειται για την κατασκευή ενός αγωγού είτε για την υιοθέτηση μιας πιο φιλικής προς το περιβάλλον ενεργειακής νομοθεσίας», συνοψίζει. Η συζήτηση επικεντρώνεται απ’ την αρχή στα μεγάλα ενεργειακά έργα και στις υποδομές στην Ευρώπη και στη γειτονιά μας. Θεωρεί ότι η πρόοδος στις εργασίες του αγωγού φυσικού αερίου Trans-Adriatic Pipeline (ΤΑP) για την υλοποίηση του νοτίου ενεργειακού διαδρόμου με την απευθείας προμήθεια της Ευρώπης από τα κοιτάσματα της Κασπίας μέσω της χώρας μας και οι ευοίωνες εξελίξεις στο μέτωπο του ελληνοβουλγαρικού διασυνδετήριου αγωγού (IGB) και άλλα συνδεόμενα έργα δικτύων και υποδομών, όπως ο πλωτός σταθμός φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη ή ο φιλόδοξος αγωγός East Med, έφεραν τα τελευταία χρόνια στην επικαιρότητα τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό γύρω από τη προσπάθεια διαφοροποίησης των πηγών ενέργειας στην Ευρώπη.
«Δεν είναι τυχαία η έντονη ελληνική παρουσία στην υλοποίηση του στόχου αυτού, με ευθεία αναφορά είτε στην Ελλάδα ως χώρα διέλευσης είτε σε ελληνικές εταιρείες ως φορείς υλοποίησης». Πόσο ρεαλιστικά, όμως, είναι έργα όπως ο αγωγός φυσικού αερίου East Med; «Ο αγωγός φιλοδοξεί να συνδέσει τα κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου με την ηπειρωτική Ελλάδα μέσω Κρήτης κι από εκεί με την υπόλοιπη Ευρώπη. Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν τις τεχνικές δυνατότητες του έργου και την οικονομική του βιωσιμότητα. Η Ε.Ε. τον κατατάσσει στα μεγάλα έργα κοινού ενδιαφέροντος και χρηματοδοτεί τις μελέτες για την υλοποίησή του. Κερδίζει έδαφος και στις κυβερνήσεις των χωρών που εμπλέκονται, όπως το Ισραήλ με το οποίο συνεργαζόμαστε στενά σε ζητήματα ενεργειακής στρατηγικής».
«Πρόσφατες μελέτες αποδεικνύουν την οικονομική βιωσιμότητα του αγωγού East Med», λέει ο κ. Φαραντούρης.
Αισιόδοξος
Αναφέρεται με αισιοδοξία στον ρόλο της Ελλάδος. «Η ενεργειακή ασφάλεια της Ευρώπης περνά κι απ’ την Ελλάδα. Στο σκηνικό που διαμορφώνεται σήμερα, η χώρα μας διαθέτει ισχυρά εργαλεία για την άσκηση ενεργητικής ενεργειακής πολιτικής: σε συνδυασμό με τον αγωγό ΤΑΡ, ο IGB, ο υφιστάμενος τερματικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου στη Ρεβυθούσα και η υλοποίηση του πλωτού τερματικού σταθμού φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη, θα διαμορφώσουν ένα αναβαθμισμένο πλέγμα υποδομών και ενεργειακών οδεύσεων με άξονα την Ελλάδα. Η ρευστότητα αυτή θα οδηγήσει σε περισσότερο ανταγωνισμό, χαμηλότερες τιμές, μεγαλύτερη ενεργειακή ασφάλεια». Ο διάλογος περιστρέφεται στην αξιοποίηση του ορυκτού πλούτου της χώρας μας αλλά και στα γεωπολιτικά διλήμματα που τίθενται με την επιθετικότητα της Τουρκίας, την «έξοδο» του «Barbaros» στο Αιγαίο και την επικείμενη γεώτρηση της αμερικανικής ExxonMobil στην Κύπρο. Θεωρεί ότι η προοπτική εκμετάλλευσης των ενεργειακών πόρων «αναζωπυρώνει το διεθνές ενδιαφέρον για την περιοχή, ταυτόχρονα όμως δημιουργεί εντάσεις και ανάγκη για σταθερές και ισχυρές συμμαχίες». Οπως σημειώνει, «επ’ αυτών έχουν μιλήσει σοφότεροι εμού από χιλιετιών» και παραπέμπει στα λόγια του Θουκυδίδη από τον διάλογο Μηλίων και Αθηναίων – «ότι δίκαια μεν εν τω ανθρωπείω λόγω από της ίσης ανάγκης κρίνεται, δυνατά δε οι προύχοντες πράσσουσι και οι άσθενείς ξυγχωρούσιν»: συζήτηση περί δικαίου σύμφωνα με την ανθρώπινη αντίληψη μπορεί να γίνει μόνο όταν υπάρχει η ίδια ανάγκη, δηλαδή ισότητα δυνάμεων – όταν δεν υπάρχει, οι μεν ισχυρότεροι θα κάνουν τα δικά τους, οι δε ασθενέστεροι θα τ’ ανεχθούν…
Τα μεταπτυχιακά πρέπει να συνδέονται με την αγορά εργασίας
Μετά τις μεταπτυχιακές σπουδές και το διδακτορικό στην Οξφόρδη ξεκινά σε ηλικία 24 ετών να εργάζεται ως δικηγόρος και παράλληλα ασχολείται με μεταδιδακτορική έρευνα, διδασκαλία και συγγραφή σε θέματα ευρωπαϊκού δικαίου και ρύθμισης. Η συζήτηση στρέφεται στην εκπαίδευση, στην έρευνα και στις επαγγελματικές προοπτικές των νέων στη χώρα μας, με αφορμή το αγγλόφωνο διεπιστημονικό Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στην Ενέργεια, που οργάνωσε από το 2014 στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. «Η έμπνευση ήρθε στην Αμερική», εξηγεί, όπου είχε την ευκαιρία να γνωρίσει αντίστοιχα διεπιστημονικά ενεργειακά προγράμματα με τη σύμπραξη μεγάλων ενεργειακών εταιρειών στην Καλιφόρνια, στο Τέξας, στην Πενσιλβάνια και στην Ουάσιγκτον, προσκεκλημένος του υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ. «Και στην πατρίδα, όμως, είχα την τύχη, παρά τις δυσκολίες και την έλλειψη πόρων, να είμαι μέλος μιας δραστήριας και ανήσυχης ακαδημαϊκής οικογένειας στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και ενός κατεξοχήν διεθνοποιημένου και εξωστρεφούς διεθνολογικού τμήματος. Οι περισσότεροι συνάδελφοί μου στο πανεπιστήμιο έχουν χρηματίσει σε σημαντικές θέσεις ευθύνης στο γνωστικό τους αντικείμενο με πλούσια διεθνή παρουσία. Η πλειονότητα των φοιτητών μας επιδιώκει σύντομη και επιτυχή αποπεράτωση των σπουδών» τονίζει και «δεν φοβηθήκαμε τις συνέργειες, αντίθετα τις υποστηρίξαμε, τις ενισχύσαμε και τις προβάλαμε». Σημαντικοί φορείς, ιδρύματα και οργανισμοί στον τομέα της ενέργειας και της βιομηχανίας υπήρξαν αρωγοί, με τη χορήγηση γενναιόδωρων υποτροφιών κατευθείαν στους φοιτητές, με κορυφαίο το πρόγραμμα υποτροφιών του ομίλου των ΕΛΠΕ για φοιτητές από χώρες των Βαλκανίων. Αναφέρεται επίσης σε συνεργασίες με κορυφαία ακαδημαϊκά ιδρύματα και οργανισμούς σε Ευρώπη και Αμερική που προσφέρουν «νέες εμπειρίες και διεθνές βήμα σε διδάσκοντες και φοιτητές». Οπως σημειώνει, και ο ίδιος σπούδασε με υποτροφίες και ευεργετήθηκε από ενθουσιώδεις δασκάλους και εξωστρεφή ιδρύματα στην Αθήνα, στην Οξφόρδη και στην Αμερική.
«Στην Οξφόρδη κατάλαβα από πρώτο χέρι ότι η σύμπραξη της ακαδημίας, της κοινωνίας και του επιχειρείν μπορεί να εξασφαλίσει πόρους χωρίς χειραγώγηση της έρευνας και της εκπαίδευσης».
Το μήνυμα στους φοιτητές
Οι προοπτικές για τους Ελληνες φοιτητές; «Είμαι αισιόδοξος, τα νέα παιδιά έχουν τεράστιες δυνατότητες και δεξιότητες. Να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη της πνευματικής καλλιέργειας και να στραφούν στην επιχειρηματικότητα». Κατά τη γνώμη του, το πρώτο πτυχίο είναι πλέον απολύτως φυσικό και σύνηθες διεθνώς να λαμβάνεται σε αντικείμενο εντελώς διαφορετικό από αυτό της επαγγελματικής σταδιοδρομίας. Τονίζει, ωστόσο, ότι οι μεταπτυχιακές σπουδές πρέπει να συνδέονται με την αγορά εργασίας. «Είμαι κατά των αλλεπάλληλων και μακρόχρονων μεταπτυχιακών σπουδών που μεταθέτουν την κάθοδο στον επαγγελματικό στίβο και αναστέλλουν την ενηλικίωση».
Μουσική, εργασία
Ποια συμβουλή συνηθίζει να δίνει στους φοιτητές του; «Αγαπώ την εντολή που έλαβε στο όνειρό του ο Σωκράτης, φυλακισμένος λίγο πριν από το τέλος του και που από μικρό μού θύμιζαν κι εμένα οι γονείς μου: “μουσικήν ποίει και εργάζου”. Μουσική, με την έννοια της δημιουργίας, της τέχνης. Και εργασία, με την έννοια της δημιουργικής απασχόλησης, σε αντιδιαστολή με τη “δουλειά” που παραπέμπει στη δουλεία». Ο ίδιος παίζει πιάνο και βιολί. Παροτρύνει τους νέους να ταξιδέψουν. «Οπουδήποτε κι όχι απαραίτητα στις τακτοποιημένες καθωσπρέπει μητροπόλεις της Ευρώπης και της Αμερικής». Το 2014 κυκλοφορεί τη δεύτερη ποιητική συλλογή του «Εν πτήσει – πόλεις σε τέσσερις ηπείρους» (Εκδόσεις Περισπωμένη 2014). H αφιέρωση της πρώτης σελίδας: «Οι στίχοι γράφτηκαν εν πτήσει σε ένα Blackberry μεταξύ 2011-2013 για τη Δώρα και τα τρία μας πιτσιρίκια, τον Ευάγγελο, την Κατερίνα και τον Θεόδωρο».
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε στην Αθήνα, στο γνωστό καφέ της αθηναϊκής Belle Époque «Select» επί της εμβληματικής Φωκίωνος Νέγρη. Φάγαμε δροσερές σαλάτες και ήπιαμε από ένα ποτήρι λευκό κρασί. Για να συνεχίσουμε μια απαιτητική ημέρα, παραγγείλαμε καφέ και από μία πάστα Σεράνο, το χαρακτηριστικό γλύκισμα του «Select» εδώ και μισόν αιώνα (απ’ το όνομα της γνωστής σοπράνο της εποχής που σύχναζε εκεί). Ο λογαριασμός ήταν 41,5 ευρώ. Ο κ. Φαραντούρης συνέχισε με τα πόδια προς το «Fokionos Loft», έναν χώρο εμπνεύσεως του ιδίου και της συζύγου του, λίγο πιο πάνω στον πεζόδρομο και λίγο πριν από το ανακαινισμένο διατηρητέο της Δημοτικής Αγοράς Κυψέλης, με εκπληκτική θέα από τη μία πλευρά στον Βράχο της Ακρόπολης. Το «Loft» φιλοξενεί τα βιβλία του, ένα πιάνο με ουρά και κατά καιρούς διάφορες εκδηλώσεις λόγου και τέχνης.
Οι σταθμοί του
1976
Γεννιέται στην Αθήνα με καταγωγή από Κεφαλονιά.
1997
Αποφοιτά από τη Νομική Σχολή Αθηνών.
2001
Διδακτορικό στη Νομική (Οξφόρδη). Ξεκινά να εργάζεται ως δικηγόρος σε Λονδίνο, Βρυξέλλες, Νέα Υόρκη. Διδάσκει σε Οξφόρδη, Ρότερνταμ, Δρέσδη, Παρίσι.
2007
Εκλέγεται επίκουρος καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου & Πολιτικών στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.
2011
Καθηγητής της Ευρωπαϊκής Εδρας Jean Monnet στο Δίκαιο της Ενέργειας.
2013
International Leadership Award on Foreign Policy and Energy Security, υπουργείο Εξωτερικών ΗΠΑ.
2014
Ιδρύει το πρώτο διεπιστημονικό μεταπτυχιακό στην ενέργεια στο τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών του Παν/μίου Πειραιώς.
2016
Πρόεδρος της Επιτροπής Νομικών Υποθέσεων του EUROGAS, του Διεθνούς Οργανισμού 45 ενεργειακών εταιρειών και ενώσεων επιχειρήσεων.