Τα πανεπιστημιακά της Κατοχής

Τα πανεπιστημιακά της Κατοχής

6' 28" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

30 Απριλίου 1941. Ο Γεώργιος Τσολάκογλου έχει ήδη υπογράψει, στις 20, 21 και 23 Απριλίου, τα τρία πρωτόκολλα ανακωχής, συνθηκολόγησης και παράδοσης άνευ όρων του Ελληνικού Στρατού στους Γερμανούς και στους Ιταλούς και ορκίζεται πρωθυπουργός της πρώτης κυβέρνησης δωσιλόγων. Τον Αύγουστο του 1941, ο Τσολάκογλου επιβάλλει σε όλους τους δημοσίους υπαλλήλους τον «νέο όρκο προς την Ελληνική Πολιτεία», ότι θα εκπληρώσουν τίμια και ευσυνείδητα τα καθήκοντά τους και ότι θα παρέχουν νόμιμη συνεργασία προς τις στρατιωτικές και πολιτικές ιταλικές αρχές. Και ζητεί τα ονόματα όσων δεν συμμορφωθούν, ώστε να απολυθούν. Η εντολή βρίσκει αντιστάσεις στους δημοσίους υπαλλήλους, αστυνομικοί παραιτούνται, πρεσβευτές και υπάλληλοι του υπουργείου Εξωτερικών δεν συμμορφώνονται και απολύονται. Ξεχασμένες σελίδες εθνικής αντίστασης θυμίζει στην «Κ» ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Φάνης Ι. Κακριδής, φέρνοντας στο φως άγνωστα έγγραφα από τα αρχεία του πατέρα του Ιωάννη Θ. Κακριδή για την υποδοχή της σχετικής εντολής από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και την αντίδραση ορισμένων καθηγητών, ανάμεσά τους των Κωνσταντίνου Τσάτσου, Ν. Λούρου, Ιω. Κακριδή και του Δημητρίου Χόνδρου, που φρόντισε να καταγράψει με ακρίβεια τις σχετικές τους ενέργειες.

Γράφει ο πανεπιστημιακός στο κείμενο που απέστειλε στην «Κ»: «Στις 25 Αυγούστου 1941 ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Ι. Θ. Φωτεινός κοινοποίησε σε όλους τους καθηγητές και υπαλλήλους την ακόλουθη Εγκύκλιο Διαταγή, υπογεγραμμένη από τον Γ. Τσολάκογλου.

1) Εντέλλομαι όπως εκδώσητε τας δεούσας διαταγάς προς απάσας τας υφ’ υμών εξαρτωμένας υπηρεσίας, ίνα οι Προϊστάμενοι αυτών καλούντες πάντας τους εις ταύτας υπηρετούντας δημοσίους υπαλλήλους αιτήσωσιν παρ’ αυτών, όπως υποσχεθώσιν ενώπιον του Θεού και της Πατρίδος ότι θα εκπληρώσωσιν τα καθήκοντα αυτών τιμίως και ευσυνειδήτως και ότι θα παρέχωσι πάσαν νόμιμον συνεργασίαν εις τας Στρατιωτικάς και Πολιτικάς Ιταλικάς Αρχάς εν τω συμφέροντι του Ελληνικού Εθνους και του Ελληνικού Λαού.

2) Εν συνεχεία εντέλλομαι, όπως μοί υποβληθώσιν ονομαστικαί καταστάσεις των υπαλλήλων των μη συμμορφωθέντων, ίνα οι τελευταίοι ούτοι απολυθώσιν αμέσως της υπηρεσίας των».

Οπως αναφέρει ο κ. Φάνης Ι. Κακριδής, «στο αρχείο του Ιωάννη Θ. Κακριδή σώζεται σε δακτυλογραφημένο αντίγραφο το ακόλουθο “Σημείωμα διά την ιστορίαν του Εθνικού Πανεπιστημίου”, συνταγμένο από τον διάσημο και κοσμαγάπητο Σερραίο καθηγητή της Φυσικής Δημήτριο Κ. Χόνδρο (1882-1962)».

Οπως αναφέρει ο Δ. Χόνδρος στο σημείωμα, μόλις έλαβαν γνώση της εγκυκλίου διαταγής, «διά της οποίας εζητείτο από τους Καθηγητάς και το λοιπόν προσωπικόν του Πανεπιστημίου να υποσχεθούν ενώπιον Θεού και Πατρίδος ότι θα εκπληρώσωσι τα καθήκοντα αυτών τιμίως και ευσυνειδήτως και ότι θα παρέχωσι πάσαν νόμιμον συνεργασίαν εις τας Στρατιωτικάς και Πολιτικάς Ιταλικάς Αρχάς εν τω συμφέροντι του Ελληνικού Εθνους και του Ελληνικού λαού επί ποινή “αμέσου απολύσεως των μη συμμορφωθέντων”, συνήλθαμεν την 24ην Αυγούστου 1941 μερικοί συνάδελφοι εις το Νομικόν σπουδαστήριον και μετά συζήτησιν απεφασίσαμεν ν’ απευθύνωμεν εις την Σύγκλητον κοινόν έγγραφον». Σε αυτό «υπεδεικνύομεν το άτοπον της απαιτήσεως της Κυβερνήσεως και από απόψεως Ελληνικού δικαίου, εφ’ όσον δεν είναι δυνατόν να επιβληθεί όρκος άνευ ειδικού Νόμου και από απόψεως Διεθνούς δικαίου διότι αποκλείεται η επιβολή όρκου εις τους υπαλλήλους στρατιωτικώς κατεχομένης χώρας προς τας Αρχάς του Κατέχοντος Κράτους. Συγχρόνως δε υπεδείχθη προφορικώς εις τον κ. Πρύτανιν δι’ άλλων συναδέλφων και εμού ότι θα έπρεπεν ανεπισήμως να δηλωθή εις την Κυβέρνησιν ότι υπάρχουν Καθηγηταί οι οποίοι κατ’ ουδένα τρόπον θα δώσουν τοιαύτην υπόσχεσιν και ότι καλόν θα ήτο να μη τεθούν οι Καθηγηταί προ του διλήμματος να δώσουν την ένορκον υπόσχεσιν ή να αρνηθούν υπακοήν εις την Κυβέρνησιν. Ο Πρύτανις κ. Φωτεινός ανέλαβε την κοινοποίησιν της εγκυκλίου μέχρις ότου η Σύγκλητος έλαβεν ορισμένας επί του ζητήματος αποφάσεις, συνέπεια των οποίων υπήρξε η κοινοποίησις της εγκυκλίου προς τους Καθηγητάς και η αποστολή προς το Υ. Π. εγγράφου εις το οποίον αναφέρεται ότι: “Η διαταγή εκοινοποιήθη προς άπαν το διδακτικόν και λοιπόν προσωπικόν και η Π. Σύγκλητος γνωρίζει υμίν ότι άπαν το εν λόγω προσωπικόν, ακολουθούν πιστώς τον όρκον του θα εκτελή εντίμως και ευσυνειδήτως τα καθήκοντά του εν τω συμφέροντι του λαού και του Εθνους”.

Πληροφορηθέντες εξωδίκως ταύτα, συνήλθομεν πάλιν την 30ή Αυγούστου. Κατά την συνάντησιν ταύτην ελάβομεν γνώσιν δευτέρας εγκυκλίου της Κυβερνήσεως η οποία είχεν ευρέως κοινοποιηθεί εις διαφόρους υπηρεσίας, όχι όμως και εις το Πανεπιστήμιον, και εις την οποία εδίδετο η εξής ερμηνεία της πρώτης εγκυκλίου: “Οι υπάλληλοι οφείλουν να εκπληρώνουν τα καθήκοντά των εντίμως και ευσυνειδήτως και εκ νομίμω συνεργασία μετά των Αρχών κατοχής όπου απαιτείται τοιαύτη και εφ’ όσον εξυπηρετούνται και τα συμφέροντα του Ελληνικού Εθνους και του Ελληνικού λαού. Η υπόσχεσις αυτή θεωρείται δοθείσα υπό των υπαλλήλων άμα τη ανακοινώσει της εγκυκλίου ταύτης εις τούτους παρά των προϊσταμένων Αρχών εκτός αν ρητώς ήθελέ τις δηλώσει ότι αισθάνεται ενσυνείδητον κώλυμα και αρνείται την κατά τα ανωτέρω προσφοράν της υπηρεσίας του, οπότε θέλετε αναφέρει ημίν τούτον διά τα περαιτέρω”».

Τα πανεπιστημιακά της Κατοχής-1

Αριστερά, Ο Ιωάννης Θ. Κακριδής. Δεξιά, Ο Δημήτριος Κ. Χόνδρος.

Η επίσκεψη των καθηγητών στον νέο πρύτανη και οι στιγμές έντασης

Και συνεχίζει στο σημείωμά του ο Δ. Χόνδρος: «Εθεωρήσαμεν οι πλείστοι ότι, μολονότι η δευτέρα αύτη εγκύκλιος δεν εκοινοποιήθη εις το Πανεπιστήμιον, εν τούτοις η κοινοποίησις της πρώτης εγκυκλίου προς τους Καθηγητάς και η ασαφής διατύπωσις της προς το Υ.Π. απαντήσεως της Συγκλήτου, έθεσεν ημάς προ ζητήματος συνειδήσεως και διά τούτο ανετέθη εις μερικούς συναδέλφους και εις εμέ να επισκεφθώμεν τον νέον Πρύτανιν κ. Μπαλήν, αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του την Δευτέραν 1 Σεπτεμβρίου, και να ζητήσωμεν συμπληρωματικάς πληροφορίας.

Την 1 Σεπτεμβρίου επεσκέφθην τον κ. Πρύτανιν μετά των συναδέλφων κ.κ. Λούρου, Τσάτσου και Κακριδή, εύρομεν δε εις την Πρυτανείαν και τους κ.κ. Φωτεινόν, Γεωργόπουλον, και Μιχαηλίδην.

Μετά τα συγχαρητήρια διά την ανάληψιν της Πρυτανείας ηρώτησα τον κ. Πρύτανιν σχετικώς προς τα απόψεις και ενεργείας της Συγκλήτου, μου απάντησε δε ούτος ότι “ελπίζει ότι τώρα που αρχίζουν τα μαθήματα θα έχωμεν να ασχολούμεθα με σοβαρώτερα πράγματα”.

Απάντησα ότι πολύ λυπούμαι διότι ο κ. Πρύτανις φρονεί ότι το ζήτημα της ενόρκου υποσχέσεως συνεργασίας με τας Ιταλικάς Αρχάς μας απασχολεί μόνον ελλείψει σοβαρωτέρου ζητήματος.

Ο κ. Λούρος εξέφρασε έπειτα το παράπονον διότι δεν εκοινοποιήθη εις τους Καθηγητάς η σχετική απόφασις της Συγκλήτου και το προς το Υ.Π. έγγραφον αυτής. Ο κ. Πρύτανις απήντησε ότι δεν υπήρχε λόγος να κοινοποιηθή το έγγραφον και ότι όσοι θέλουν ημπορούν να λάβουν γνώσιν αυτού. Ο κ. Λούρος είπεν ότι πιθανόν οι Καθηγηταί να συμφωνούν προς το περιεχόμενον και την διατύπωσιν της απαντήσεως της Συγκλήτου και θα έπρεπε να έχουν επισήμως γνώσιν αυτής διά να αναφερθούν εις αυτήν εις ενδεχόμενην απάντησίν των.

Τότε εγώ παρετήρησα ότι “προ ολίγου η Σύγκλητος μας εκοινοποίησεν έγγραφον προς το Υ.Π. διά του οποίου εζητείτο η παράτασις της πανεπιστημιακής ζωής ολίγων γερόντων. Λέγω δε τούτο ως εις εκ των αρχαιοτέρων Καθηγητών. Είναι το ζήτημα τούτο σπουδαιότερον από την απάντησιν ενόρκου υποσχέσεως συνεργασίας με ξένας Αρχάς;”. Μετά την οξείαν ταύτην τροπήν της συζητήσεως δεν ωμίλησα πλέον.

Ο κ. Τσάτσος συνδιελέχθη κατ’ ιδίαν με τον κ. Πρύτανιν συζητήσας επί της εννοίας του όρου “όρκος” εις την απάντησιν της Συγκλήτου, μεθ’ ο απεχωρήσαμεν.

Σήμερον 2 Σεπτεμβρίου ανεκοίνωσα τα ανωτέρω εις τους συναδέλφους οι οποίοι συνήλθον διά τελευταίαν φοράν εις το Νομικόν Σπουδαστήριον, μεθ’ ο απεφασίσθη όπως έκαστος ενεργήσει ελευθέρως και υπό ιδίαν ευθύνην.

Αθήναι τη 2 Σεπτεμβρίου 1941 Δ. Χόνδρος».

Κιόλας την επομένη μέρα οι πατριώτες καθηγητές άρχισαν να υποβάλλουν στην Πρυτανεία τις απαντητικές αναφορές τους, «που μακάρι να έχουν σωθεί στην Υπηρεσία Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών», σημειώνει στο κείμενο που απέστειλε στην «Κ» ο κ. Φάνης Ι. Κακριδής, συνεχίζοντας: «Μία που βρίσκεται σε αντίγραφο στο αρχείο του Ι.Θ. Κακριδή και απευθύνεται, την 3η Σεπτεμβρίου 1941, στην Πρυτανείαν του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι η ακόλουθη:

«Κύριε Πρύτανι,

Εις απάντησιν της υπ’ αριθ. 1256 από 25 Αυγούστου εγκυκλίου Υμών κοινοποιούσης την υπ’ αριθ. Εμπιστ. Πρωτ. 63 διαταγήν του κ. Προέδρου της Κυβερνήσεως έχω την τιμήν να γνωρίσω Υμίν ότι και ως δημόσιος υπάλληλος και ως Ελλην πολίτης εμμένω εις τον ήδη από της 28.6.39 δοθέντα όρκον μου ότι θα εκτελώ εντίμως και ευσυνειδήτως τα καθήκοντά μου εν τω συμφέροντι του Ελληνικού Εθνους και του λαού. Αλλον όρκον η συνείδησίς μου δεν μου επιτρέπει να δώσω».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή