Τη δημιουργία νέων κέντρων φιλοξενίας στην ενδοχώρα όπου θα μεταφερθούν πρόσφυγες και μετανάστες από τα νησιά επέλεξε τελικά ως ύστατη λύση η κυβέρνηση, όταν η κατάσταση στα hotspots και κυρίως στη Μόρια, όπου παραμένουν πάνω από 9.000 άνθρωποι, έφτασε στο μη περαιτέρω.
Παρά τα περί του αντιθέτου λεγόμενα, η μη εφαρμογή του μέτρου των επιστροφών στην Τουρκία, αποτελεί πολιτική επιλογή από την αρχή εφαρμογής της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας τον Απρίλιο του 2016. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής, Δημήτρης Βίτσας, αυτή την εβδομάδα χαρακτήρισε τις επιστροφές στην Τουρκία «βοηθητικό μηχανισμό» που δεν αποτελεί την ουσία της κοινής δήλωσης. Από την έναρξη εφαρμογής της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας έχουν μεταφερθεί στην ενδοχώρα πάνω από 35.000 άτομα, ενώ αντίστοιχα έχουν επιστραφεί στην Τουρκία λιγότεροι από 2.000.
Τα προσκόμματα
Στην αρχή ακολουθήθηκε η μέθοδος της καθυστέρησης των διαδικασιών εξέτασης ασύλου μέσω των διαρκών προσφυγών. Μετά τη σχετική αλλαγή της νομοθεσίας, τους τελευταίους μήνες μετά τον Απρίλιο του 2018 προέκυψε ένα ακόμα πρόσκομμα για την πραγματοποίηση επιστροφών στην Τουρκία, καθώς η πλειονότητα όσων φτάνουν στα νησιά χαρακτηρίζεται «ευάλωτη», οπότε και εξαιρείται αυτόματα από τις επιστροφές (σύμφωνα με το άρθρο 60 του νόμου 4375/2016).
Το άμεσο αποτέλεσμα είναι βέβαια ότι η Ελλάδα όχι μόνο υποδέχεται αλλά και φιλοξενεί επί μακρόν όλους όσοι φθάνουν από την Τουρκία και καταθέτουν αίτημα ασύλου, καθώς οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχουν κλείσει κυριολεκτικά αλλά και θεσμικά τα σύνορά τους. Χαρακτηριστικά, ακόμα και όσοι δικαιούνται να μεταβούν σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα μέσω του προγράμματος οικογενειακής επανένωσης χρειάζεται να περιμένουν μήνες ή και περισσότερο από έναν χρόνο πριν επιβιβαστούν στο αεροπλάνο για να συναντήσουν την οικογένειά τους. Σήμερα στη χώρα βρίσκονται πάνω από 65.000 αιτούντες άσυλο μετανάστες και πρόσφυγες εκ των οποίων περισσότεροι από 18.000 στα νησιά.
Εικόνες απόλυτης εξαθλίωσης στη Μόρια, όπου χιλιάδες άνθρωποι μένουν για μήνες σε σκηνές οι οποίες μάλιστα φέρουν το λογότυπο ανθρωπιστικών οργανώσεων, σε οργωμένα χωράφια πέριξ της κυρίως δομής με κίνδυνο να σκεπαστούν από λάσπη στην πρώτη βροχή και χωρίς τις ελάχιστες παροχές. Τα μικρά παιδιά παίζουν μέσα στα λύματα, αφού η βελτίωση του αποχετευτικού συστήματος του ΚΥΤ έχει κολλήσει στη γραφειοκρατία εδώ και περισσότερο από ενάμιση χρόνο αν και τα κονδύλια είναι διαθέσιμα.
Τα δημοσιεύματα και οι καταγγελίες που έκαναν τον γύρο του κόσμου κινητοποίησαν την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής. Κλιμάκιο του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη μετέβη στη Λέσβο στις αρχές της προηγούμενης εβδομάδας προκειμένου να πραγματοποιήσει αυτοψία και να εκτιμήσει τον αριθμό των ατόμων οι οποίοι πληρούν τις προϋποθέσεις για να επιστραφούν. Τα αποτελέσματα όπως αποκαλύπτει στέλεχος της αστυνομίας στην «Κ» ήταν απογοητευτικά, καθώς η πλειονότητα των αιτούντων άσυλο στο νησί δεν μπορεί να επιστραφεί στην Τουρκία λόγω ευαλωτότητας.
Οπως ορίζει ο νόμος 4375/2016 ευάλωτοι θεωρούνται οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, τα άτομα που έχουν αναπηρία ή πάσχουν από ανίατη ή σοβαρή ασθένεια, οι υπερήλικες, οι γυναίκες σε κύηση ή λοχεία, οι μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα τέκνα, τα θύματα βασανιστηρίων, βιασμού ή άλλης σοβαρής μορφής ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας ή εκμετάλλευσης, πρόσωπα με σύνδρομο μετατραυματικής διαταραχής, ιδίως επιζήσαντες και συγγενείς θυμάτων ναυαγίων και τα θύματα εμπορίας ανθρώπων. Είναι σαφές ότι τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά φωτογραφίζουν την κατάσταση πολλών ανθρώπων στη Μόρια ή στα άλλα ΚΥΤ (κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης) σε Σάμο, Χίο, Λέρο και Κω. «Κανένας δεν ενδιαφέρεται πλέον για την έκβαση του αιτήματος ασύλου που έχει καταθέσει. Ολοι προσπαθούν να κριθούν ευάλωτοι ώστε να μεταφερθούν στην ενδοχώρα», τονίζει ο διευθυντής της Υπηρεσίας Ασύλου στη Λέσβο, Μάριος Καλέας.
Το «εισιτήριο»
Σύμφωνα με τον Αγη Τερζίδη εκπρόσωπο του ΚΕΕΛΠΝΟ που έχει αναλάβει τις ιατρικές διαδικασίες στα hotspots, το 30% όσων φτάνουν στα νησιά είναι ευάλωτο από ιατρική άποψη, είναι δηλαδή ασθενείς ή έχουν κάποια ψυχική διαταραχή. «Αυτή τη στιγμή σύμφωνα με τα στοιχεία στη Μόρια υπάρχουν περίπου 900 γυναίκες σε κατάσταση εγκυμοσύνης», προσθέτει. «Ευάλωτος» κρίνεται κάποιος και με βάση τα δημογραφικά ή κοινωνικά στοιχεία, δηλαδή οι υπερήλικες, οι μονογονεϊκές οικογένειες ή τα ασυνόδευτα παιδιά.
Ο χαρακτηρισμός «ευάλωτος» που αυτή τη στιγμή στο μυαλό των αιτούντων άσυλο στα νησιά-πύλες έχει ταυτιστεί με το εισιτήριο προς την Ευρώπη, μπορεί να δοθεί οποιαδήποτε στιγμή κατά τη διάρκεια της διαδικασίας ενόσω δηλαδή ο αιτών άσυλο παραμένει στο hotspot (ή αλλιώς ΚΥΤ). Oπως αναφέρουν εργαζόμενοι στη Μόρια, πολύ συχνά λόγω των συνθηκών εντός των δομών, οι άνθρωποι αρρωσταίνουν ή πέφτουν θύματα βίας, οπότε και αποκτούν την ιδιότητα της ευαλωτότητας.