«Η συμφωνία των Πρεσπών θα μπορούσε να επιτευχθεί όχι μόνο το 2008, αλλά σχεδόν σε οποιαδήποτε στιγμή τα τελευταία 25 χρόνια, αρκεί μία ελληνική κυβέρνηση να είχε συμφωνήσει σε αυτά στα οποία συμφώνησε η κυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ το 2018». Αυτή η φράση απηχεί τις απόψεις πολιτικών και διπλωματικών πηγών, τόσο από τις κυβερνήσεις της Ν.Δ., όσο και από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ με τους οποίους μίλησε η «Κ». Οι εν λόγω παράγοντες ουσιαστικά επιβεβαιώνουν τη βαρύτητα του περιεχομένου του τηλεγραφήματος της πρέσβειρας των ΗΠΑ στα Σκόπια Τζίλιαν Μιλοβάνοβιτς με ημερομηνία 29 Ιουλίου 2008, που αποκαλύφθηκε στις αρχές της εβδομάδας από την ιστοσελίδα wikiLeaks.
Με το τηλεγράφημα αυτό η κ. Μιλοβάνοβιτς, έπειτα από τις επαφές της με τον τότε πρόεδρο των Σκοπίων Μπράνκο Τσερβενκόφσκι και τον τότε πρωθυπουργό Νίκολα Γκρουέφσκι, μετέφερε στην Ουάσιγκτον την πληροφορία ότι θα μπορούσαν να υπογράψουν μια συμφωνία με τα εξής στοιχεία: Πρώτον, η ΠΓΔΜ αποδεχόταν το όνομα «Βόρεια Μακεδονία» για να χρησιμοποιηθεί στις διεθνείς σχέσεις της. Το συνταγματικό όνομα («Μακεδονία») θα εξακολουθούσε να ισχύει στην εσωτερική έννομη τάξη, στα κρατικά έγγραφα, στις ετικέτες προϊόντων, στα μέσα ενημέρωσης κ.α. Δεύτερον, σε ό,τι αφορά την εθνότητα (nationality) και τη γλώσσα, τα Σκόπια διεκδικούσαν τον προσδιορισμό «μακεδονική», αλλά (και εδώ είναι ένα ιδιαίτερα κρίσιμο σημείο), δεν επέμεναν να ενσωματωθεί αυτή η πρόβλεψη σε μια συμφωνία με την Ελλάδα. Ζητούσαν, σύμφωνα με το τηλεγράφημα, το θέμα «να τύχει σιωπηλής διαχείρισης (“this could be handled tacitly”) σε κάποιο παράρτημα εγγράφου του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ ή σε κάποιο εσωτερικό έγγραφο του ΟΗΕ το οποίο δεν θα χρειαζόταν την ελληνική έγκριση».
Τι λέει η ελληνική πλευρά; Σύμφωνα με συνομιλητές της τότε υπουργού Εξωτερικών Ντόρας Μπακογιάννη η αρχική ελληνική πρόταση για το όνομα ήταν το «Νέα Μακεδονία». Η Αθήνα θα μπορούσε να αποδεχθεί το «Βόρεια Μακεδονία», αλλά δεν θα έκανε οποιαδήποτε υποχώρηση στην εθνότητα και στη γλώσσα. Οι Σκοπιανοί γνώριζαν ότι η Αθήνα δεν θα αποδεχόταν τη λέξη «μακεδονική» ως εθνοτικό (nationality) και γλωσσικό (language) προσδιορισμό και γι’ αυτό στις εμπιστευτικές συνομιλίες τους με τους Αμερικανούς, δεν αναφέρονταν σε «συμφωνία» αλλά σε «σιωπηλή διαχείριση» του θέματος. Ωστόσο, η Αθήνα δεν θα υπέγραφε συμφωνία χωρίς αποσαφήνιση εθνότητας και γλώσσας. Κι έτσι πιθανότητα συμφωνίας δεν υπήρχε.
Ο υπουργός Εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς, σε ανακοίνωσή του μετά την αποκάλυψη του τηλεγραφήματος αμφισβήτησε ότι ο κ. Γκρούεφσκι θα αποδεχόταν στο τέλος το όνομα «Βόρεια Μακεδονία». Τόνισε ότι ο τότε πρωθυπουργός των Σκοπίων είχε απορρίψει το όνομα σε σειρά διαπραγματεύσεων, αλλά το 2008 παρίστανε ότι θα μπορούσε να το δεχτεί προκειμένου να εξαπατήσει τον διεθνή παράγοντα. Ο κ. Κοτζιάς υπογράμμισε επίσης ότι με την τωρινή συμφωνία η κυβέρνηση Ζάεφ αφενός υποχώρησε στο erga omnes (δέχθηκε δηλαδή η νέα ονομασία να χρησιμοποιείται εξίσου στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της ΠΓΔΜ) και αφετέρου αποδέχθηκε να προχωρήσει σε συνταγματική αναθεώρηση για την αλλαγή του ονόματος. Η κ. Μπακογιάννη φέρεται να συμφωνεί στην εκτίμηση ότι ο κ. Γκρούεφσκι θα υπαναχωρούσε στο τέλος.
Ωστόσο, επιβεβαιώνει το γεγονός ότι οι Σκοπιανοί πράγματι μετέδιδαν τον χειμώνα και την άνοιξη του 2008 ότι θα αποδέχονταν μια συμφωνία η οποία θα είχε τα χαρακτηριστικά που περιγράφει το τηλεγράφημα.
Η ουσία του Σκοπιανού είναι η εξής: Επί 25 χρόνια η Ελλάδα αρνούνταν να προσυπογράψει την οικειοποίηση του όλου (Μακεδονία) από το μέρος, δηλαδή από έναν συνασπισμό πολιτών (Σλάβοι και Αλβανοί) που συγκροτούν το κράτος των Σκοπίων και έχουν μια ηγετική τάξη που εμφορείται από την ιδεολογία του Ιλιντεν. Πρόκειται για μια αλυτρωτική κατασκευή που υποδαύλισε την εξέγερση κατά των Οθωμανών του 1903 και προσδιορίζει ότι υπάρχει μια Μακεδονία που φτάνει ως το Αιγαίο και κατοικείται από πολίτες ανεξαρτήτως καταγωγής που μιλούν μακεδονικά και συγκροτούν τη μακεδονική εθνότητα.
Οι διαφορές
Υστερα από 115 χρόνια, το άρθρο 7 της πρόσφατης συμφωνίας προβλέπει γλώσσα και εθνότητα μακεδονική. Το 2008 η ελληνική κυβέρνηση δεν μιλούσε για εθνότητα (nationality) αλλά για ιθαγένεια ή υπηκοότητα (citizenship) διαχωρίζοντας τον αυτοπροσδιορισμό από τη συλλογική ταυτότητα. Επίσης, με το άρθρο 8 οι δύο χώρες δεσμεύονται να αποφεύγουν ενέργειες αλυτρωτισμού, κάτι που ισοδυναμεί με την αποδοχή ύπαρξης ελληνικού αλυτρωτισμού. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι φράσεις όπως «η Μακεδονία είναι ελληνική» θα απαγορευθούν.
Τέλος, το erga omnes δεν θα ισχύσει αυτομάτως, αφού στην εσωτερική έννομη τάξη η ΠΓΔΜ θα εξακολουθήσει να ονομάζεται «Μακεδονία» για 10-15 χρόνια μέχρι να γίνει μέλος της Ε.Ε. Αλλά μέχρι τότε το όνομα «Μακεδονία» θα έχει επιβληθεί πλήρως. Για όλους τους παραπάνω λόγους, οι έχοντες διαφορετική άποψη από εκείνη του υπουργείου Εξωτερικών, επιμένουν ότι η πρόσφατη συμφωνία-δώρο θα ήταν αποδεκτή από την ΠΓΔΜ όχι μόνο το 2008, όπως διαφαίνεται από το αμερικανικό τηλεγράφημα, αλλά ακόμα και το 1992.