Η σχέση της (ποπ) κουλτούρας με τον πόλεμο του Βιετνάμ ξεκινά νωρίς, από τη δεκαετία του ’60, μέσα από τους στίχους των ροκ τραγουδιών, που διαμορφώνουν μια ρητορική αντίδρασης. Είναι τα τραγούδια του Ντίλαν, του Λένον, της Τζόαν Μπαέζ, των Byrds, των Rolling Stones, των Creedence Clearwater Revival. Και εκατοντάδων ακόμα. Αργότερα (και κυρίως μετά το τέλος του πολέμου), μεγάλοι σκηνοθέτες του Χόλιγουντ δημιουργούν εικόνες της βιετναμέζικης ζούγκλας στη μεγάλη οθόνη, ορίζοντας το σινεμά της δεκαετίας του ’70 και του ’80: από τον Κόπολα («Αποκάλυψη τώρα») και τον Κιούμπρικ («Full Metal Jacket») μέχρι τον Όλιβερ Στόουν («Πλατούν») και τον Μπάρι Λέβινσον («Καλημέρα, Βιετνάμ»).
Σήμερα, περισσότερα από σαράντα χρόνια μετά την πτώση της Σαϊγκόν, ο πόλεμος του Βιετνάμ παραμένει με κάποιον τρόπο επίκαιρος. Πέρυσι, ο Σπίλμπεργκ σκηνοθέτησε το «The Post», εστιάζοντας στον αγώνα της Washington Post να φέρει στο φως της δημοσιότητας απόρρητα έγγραφα που αποδείκνυαν το παράλογο της συνεχιζόμενης εμπλοκής των Αμερικανών στη νοτιοανατολική Ασία. Και, προ μηνών, παρουσιάστηκε ένα πολύ σπουδαίο ντοκιμαντέρ διάρκειας δέκα επεισοδίων και σχεδόν 18 ωρών, που «θέτει ερωτήματα, δεν δίνει απαντήσεις», όπως λένε οι δημιουργοί του, Κεν Μπερνς και Λιν Νόβικ. Το «The Vietnam War» είναι μια πανάκριβη παραγωγή του δικτύου PBS, με ασύλληπτο όγκο αρχειακού υλικού και νέες μαρτυρίες από ανθρώπους κάθε ιδιότητας, που έζησαν τον πόλεμο από κάθε πλευρά. Οι Μπερνς και Νόβικ υπογραμμίζουν την ανάγκη των Αμερικανών, ακόμα και σήμερα, να ακούσουν και να μιλήσουν για το Βιετνάμ.
Ο «τυφλοπόντικας» της Σαϊγκόν
Ασφαλώς είναι συχνότατες και οι αναφορές της λογοτεχνίας, με το θέμα του πολέμου να επιστρέφει διαρκώς μέσα από ιστορίες μυθοπλασίας, όπως ο «Ήσυχος Αμερικάνος» (εκδ. Πόλις) του Γκράχαμ Γκριν ή και μυθιστορηματικές-δημοσιογραφικές αφηγήσεις, όπως οι «Στρατιές της νύχτας» (εκδ. Καστανιώτη) του Νόρμαν Μέιλερ. Στα δύο αυτά ενδεικτικά αναγνώσματα, θα προσθέσω και το μεταγενέστερο και εξαιρετικό μυθιστόρημα «Δέντρο από καπνό» (εκδ. Πατάκη) του πρόσφατα αποθανόντος Ντένις Τζόνσον. Σε αυτή τη λίστα προστίθεται σήμερα ο «Συνοδοιπόρος», που χάρισε το βραβείο Πούλιτζερ στον Viet Thanh Nguyen και κυκλοφόρησε στα ελληνικά πριν από λίγο καιρό (εκδ. Utopia, μετάφραση Γιώργου Ίκαρου Μπαμπασάκη). Είναι ένα από εκείνα τα βιβλία που χαζεύεις τη ράχη τους στη βιβλιοθήκη και αναπολείς τον καιρό που πέρασες μαζί τους.
Ο 47χρονος συγγραφέας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, γεννήθηκε στο Βιετνάμ, αλλά μεγάλωσε στις ΗΠΑ, παρακολουθώντας στις αμερικανικές ταινίες τους συμπατριώτες του να παρουσιάζονται ως αναλώσιμοι, βωβοί κομπάρσοι. Στο δικό του βιβλίο ο ήρωας είναι Βιετναμέζος και η εκδοχή της ιστορίας παρουσιάζεται μέσα από τη δική του ματιά. Πρόκειται για έναν «τυφλοπόντικα» (στη γλώσσα του Λε Καρέ), έναν διπλό πράκτορα, που αρχικά συναντάμε στην πολιορκημένη Σαϊγκόν να παριστάνει τον πιστό σύντροφο ενός στρατηγού των νότιων ενώ λειτουργεί μυστικά υπέρ των κομμουνιστών του βορρά. Ο ήρωας-αφηγητής είναι ένα ον πολύπλοκο, ένας άνθρωπος με ιδεολογική ελαστικότητα, που υπακούει σε έναν προσωπικό κώδικα αξιών. Ένας συναρπαστικός χαρακτήρας που βρίσκεται στην καρδιά των γεγονότων και καταγράφει το παράδοξο της εποχής του. Ο συγγραφέας απλώνει στις σελίδες του ένα σαρκαστικό πέπλο, συνθέτοντας ένα βαθύ, αποκαλυπτικό έπος για τον πόλεμο του Βιετνάμ και την ανθρώπινη ιδιαιτερότητα. ■