«Οι εκδόσεις και τα συνέδρια είναι ουσιαστικά η ίδια δουλειά. Παντρεύουμε κόσμο. Είναι σαν την αρχαία αγορά». Ο Θεμιστοκλής Βώκος, βασικός εμπνευστής των «Ποσειδωνίων», που ξεκινούν αύριο στο Athens Metropolitan Expo, έχει σίγουρα κερδίσει τη θέση του στην ιστορία της ελληνικής ναυτιλίας, αλλά και του κλάδου διεθνώς. Από τις μέρες των καπετάνιων-πλοιοκτητών που ήξεραν μέχρι και το κόστος της προμήθειας ενός σακιού φακής, έως την εποχή των IPOs, των big data και των «έξυπνων» πλοίων, τα «Ποσειδώνια» έχουν εξελιχθεί σε παγκόσμιο θεσμό. Οπως σημειώνει περήφανα ο κ. Βώκος, με θέα το λιμάνι του Πειραιά πίσω του, είναι μία έκθεση όπου έρχονται ξένες αντιπροσωπείες για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους – ανεξαρτήτως του ενδιαφέροντός τους να κάνουν δουλειές με Ελληνες.
Πώς όμως ξεκίνησαν όλα αυτά; «Ο πατέρας μου είχε ξεκινήσει το 1957 μία εφημερίδα που λεγόταν “Ναυτιλιακή-Ναυτεργατική”. Το 1964, μαζί με τον τότε υπουργό Ναυτιλίας, Σταύρο Μπίρη, με τον οποίο είχε στενή σχέση, αποφάσισαν να κάνουν ένα ναυτιλιακό συνέδριο, για να αναδειχθούν η ελληνική ναυτιλία και η σημασία της για την οικονομία». Το συνέδριο, όπως αφηγείται, έλαβε χώρα στο Hilton, με την παρουσία τόσο του νεοστεφθέντος βασιλιά Κωνσταντίνου όσο και του πρωθυπουργού, Γεωργίου Παπανδρέου. Πρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών ήταν τότε ο Στρατής Ανδρεάδης. «Υπήρχαν τότε δύο ομάδες στην εφοπλιστική οικογένεια. Η μία έλεγε “δεν χρειαζόμαστε φεστιβάλ, καλύτερα να μη μας ξέρουν”. Η άλλη, με βασικό εκπρόσωπο τον Γιάννη Κων. Καρρά, έναν σπουδαίο άνθρωπο, ήταν υπέρ της ανάδειξης του ρόλου του κλάδου».
Στο Λονδίνο
Ο κ. Βώκος ήταν 25 ετών τότε. Ο ρόλος του ήταν να μοιράζει τσάντες με ενημερωτικό υλικό στους συνέδρους. Είχε γυρίσει από το Λονδίνο, όπου εργαζόταν ως δημοσιογράφος και σε δουλειές που σχετίζονταν με την εκδοτική επιχείρηση του πατέρα του, και ετοιμαζόταν να ξαναφύγει. Το απριλιανό πραξικόπημα τον οδήγησε να παρατείνει την παρουσία του στο εξωτερικό, όπου κατέληξε να εστιάζει σε δύο τομείς: στις εκδόσεις και στη διοργάνωση συνεδρίων.
«Τότε (σ.σ.: το 1970) ξεκίνησα ένα περιοδικό στο Λονδίνο, το Seatrade, που άλλαξε τα δεδομένα των περιοδικών της ναυτιλίας της εποχής εκείνης. Ολα τα περιοδικά έως τότε τα έστηναν πρώην ναυτικοί – είχαν στο εξώφυλλο μηχανές πλοίων. Εμείς στρέψαμε έμφαση στην πολιτική και οικονομική επικαιρότητα, στις επιχειρήσεις, στις εξελίξεις στον τραπεζικό κλάδο. Τα εξώφυλλά μας ήταν ειδησεογραφικά».
Το περιοδικό άνοιξε γραφεία στο Χονγκ Κονγκ και τη Νέα Υόρκη και καθιέρωσε τον Θεμιστοκλή Βώκο ως παράγοντα στις ναυτιλιακές εκδόσεις διεθνώς. Παράλληλα, το 1973 διοργάνωσε διεθνές ναυτιλιακό συνέδριο στο Λονδίνο και το επόμενο έτος στο Χονγκ Κονγκ. «Τα συνέδρια πέτυχαν χάρη στο περιοδικό», λέει. «Το Seatrade κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια και εδραιώθηκε, έγινε το Economist της ναυτιλίας».
Εν τω μεταξύ, το 1969, στον απόηχο της επιτυχίας του προ πενταετίας συνεδρίου στο Hilton, διοργανώνονται τα πρώτα «Ποσειδώνια». Ο κ. Βώκος στα πρώτα χρόνια είχε την ευθύνη, από το εξωτερικό όπου βρισκόταν, να προσελκύσει ξένες εταιρείες στην έκθεση. Το 1974 όμως έφυγε από τη ζωή ο πατέρας του. «Τότε λοιπόν, μαζί με τον αδελφό μου, ανέλαβα…». Κάνει παύση, δεν είναι βέβαιος πώς θέλει να το θέσει. «…Ανέλαβα τον ρόλο του caretaker (σ.σ.: με την αγγλική λέξη, που σημαίνει «υπηρεσιακός», επιχειρεί να υποβαθμίσει τον ρόλο του), με την ίδια ομάδα που δούλευε για εμάς για πολύ καιρό, αλλά και με μία ανανέωση στους στόχους». Μεταξύ των αποφάσεων που πήρε ήταν να αρνηθεί προτάσεις –π.χ. από το Ντουμπάι– για διοργάνωση της έκθεσης σε άλλα μέρη. «Είναι κάτι μοναδικό τα “Ποσειδώνια”, συνδεδεμένο με την Ελλάδα», λέει. «Δεν θα ήθελα να αλλάξει αυτό».
Το οικογενειακό στοιχείο, συστατικό της επιτυχίας πολλών ελληνικών ναυτιλιακών επιχειρήσεων, εξακολουθεί να υπάρχει και στα «Ποσειδώνια». Ο ανιψιός του συνδαιτυμόνα μας, Θεόδωρος Βώκος, είναι σήμερα εκτελεστικός διευθυντής της εταιρείας που διοργανώνει την έκθεση. «Είναι σημαντικό ότι υπάρχει οικογενειακή συνέχεια», σημειώνει. Τα δικά του παιδιά, ωστόσο, ασχολούνται με άλλα πράγματα. «Και αυτό ενθαρρύνω να κάνουν και τα έντεκα εγγόνια μου. Δεν είμαι της λογικής ότι επειδή εγώ έφτιαξα κάτι, πρέπει οι απόγονοί μου να το συνεχίσουν».
Πώς βλέπει τη σημερινή γενιά εφοπλιστών σε σχέση με εκείνους που ήταν στα πράγματα πριν από 50 χρόνια; «Οι νέες γενιές έχουν χάσει την “αρμύρα”, την εμπειρία του πλοίου που είχαν οι παλιοί καπετάνιοι. Αυτό είναι κάτι σημαντικό – να ξέρεις τις λεπτομέρειες, πώς μπορεί να λειτουργήσει πιο αποδοτικά ένα καράβι. Είναι όμως επιχειρηματικά πολύ πιο προχωρημένοι, έχουν πολύ πιο εξειδικευμένες γνώσεις. Και το ελληνικό δίκτυο αλληλοϋποστήριξης και ανταλλαγής πληροφοριών, αλλά και η κουλτούρα της οικογενειακής επιχειρηματικότητας, έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό αναλλοίωτα. Αυτά δεν πρέπει να χαθούν. Είναι η ουσία της ελληνικής ναυτιλίας».
«Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πώς τα έχει καταφέρει αυτή η χώρα στη ναυτιλία», συνεχίζει. «Συνήθως οι μεγάλες δυνάμεις του κλάδου ήταν αυτές που πρωτοστατούσαν στο διεθνές εμπόριο. Η Βρετανία είχε στόλο γιατί είχε αποικίες. Από τον ελληνικό στόλο, είναι ζήτημα αν το 1% ή 2% έρχεται στην Ελλάδα για να παραλάβει ή να παραδώσει φορτίο». Χρησιμοποιεί μία ακόμα αγγλική λέξη –«agile», ευέλικτος– για να περιγράψει την ιδιότητα που έχει επιτρέψει στους Ελληνες εφοπλιστές να είναι οι προτιμητέοι μεταφορείς σιδηρομεταλλεύματος από την Αυστραλία στην Κίνα, ή πετρελαίου από τη Βενεζουέλα.
Οπου προσγειωθώ, θα βρω τρόπο να προσαρμοστώ
Το 1979, ενώ ήταν υπό εξέλιξη η δίκη της «Συμμορίας των Τεσσάρων» και η χώρα ακόμα προσπαθούσε να συνέλθει από το χάος της Πολιτιστικής Επανάστασης, ο κ. Βώκος βρέθηκε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας.
«Ηθελα να δημιουργήσω μία δουλειά που κάποιος θα ήθελε να αγοράσει. Σκέφθηκα λοιπόν να πάω σε δύσκολες αγορές, όπου οι πολυεθνικές φοβούνταν να πάνε, να καθιερωθώ. Ωστε όταν έρχονταν οι μεγάλοι, να ήμουν εκεί να τους περιμένω». Επειτα από διάφορα διερευνητικά ταξίδια (Βραζιλία, Βιετνάμ), κατέληξε στην Κίνα – όπου ξεκίνησε σειρά εκδόσεων, ναυτιλιακών και μη, στα αγγλικά και τα κινέζικα.
Ηταν ένα περιπετειώδες εγχείρημα. «Στα πρώτα χρόνια, η τηλεφωνική επαφή δεν ήταν εύκολη και δεν είχαν φαξ στα υπουργεία. Εμείς λοιπόν φεύγαμε από το Χονγκ Κονγκ με μία τσάντα γεμάτη φαξ και οι Κινέζοι συνεργάτες μας έρχονταν στο τελωνείο για να γίνει η συνεννόηση και να μπορέσουν να τα πάρουν». Ενα άλλο πρόβλημα ήταν η ανεπαρκής γνώση των αγγλικών μεταξύ των Κινέζων αξιωματούχων. «Τους είπαμε λοιπόν να διαλέξουν κάποια άτομα να τα στείλουμε με δικά μας έξοδα στην Αγγλία για έξι μήνες εντατικής εκμάθησης αγγλικών».
«Ηθελα να δημιουργήσω μία δουλειά που κάποιος θα ήθελε να αγοράσει. Σκέφθηκα λοιπόν να πάω σε δύσκολες αγορές, όπου οι πολυεθνικές φοβούνταν να πάνε, να καθιερωθώ. Ωστε όταν έρχονταν οι μεγάλοι, να ήμουν εκεί να τους περιμένω», λέει ο Θεμιστοκλής Βώκος.
Το μυστικό της επιτυχίας
Με την εκτόξευση της Κίνας, το ρίσκο απέδωσε: ο κ. Βώκος πούλησε την εταιρεία συμμετοχών του στο Χονγκ Κονγκ σε μία μεγάλη πολυεθνική. Εξηγώντας την επιτυχία του, αφηγείται μία ιστορία από τις πρώτες του επισκέψεις στην Κίνα. Ηταν σε ένα ασανσέρ με έναν Βρετανό και τον Κινέζο οικοδεσπότη του. Ο Βρετανός μιλούσε στον Κινέζο ιδιωματικά αγγλικά, με μεγάλη ταχύτητα. «Στο τέλος του είπα: “Λυπάμαι, αλλά ο Κινέζος φίλος σας δεν κατάλαβε τίποτα”. Πολλοί (σ.σ.: Δυτικοί) που πήγαιναν σε αυτές τις αναπτυσσόμενες αγορές δεν καταλάβαιναν την ανάγκη να κατανοήσουν τους ντόπιους, να σκεφτούν σαν αυτούς».
Και αναπτύσσει το σκεπτικό του: «Η φιλοσοφία μου ήταν ότι αυτή τη δουλειά κάνω, δεν την κάνω ως πλατφόρμα για κάτι άλλο – για να γίνω broker ας πούμε. Και πηγαίνω όπου με πηγαίνει. Οπου κι αν προσγειωθώ, θα βρω τον τρόπο να προσαρμοστώ».
Είναι κάτι που έμαθε από νωρίς. Ο πατέρας του, γεννημένος στο Κάιρο, δημοσιογράφος στην Αθήνα πριν τον πόλεμο και αρχισυντάκτης στην κεντρώα «Προοδευτική Αλλαγή» (κλίματος Πλαστήρα) στις αρχές της δεκαετίας του ’50, τον έστειλε σε ηλικία 13 ετών στην Αγγλία να μάθει καλύτερα τη γλώσσα. Στα 14 του δούλευε ήδη ως μαθητευόμενος σε διαφημιστική εταιρεία στο Λονδίνο. Εχει ζήσει τα τελευταία 50 χρόνια εκτός Ελλάδας.
Του θέτω το ζήτημα των εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων, πανεπιστημιακής μόρφωσης στη συντριπτική τους πλειονότητα, που έχουν φύγει από τη χώρα τα τελευταία χρόνια. «Η ανάπτυξη της Κίνας από το ’80 και μετά συνδέεται άμεσα με την επιστροφή της κινεζικής διασποράς στη χώρα – από την Καλιφόρνια, την Αυστραλία, ακόμα και την Ταϊβάν», σημειώνει. «Αλλά πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες για να σηκωθεί ο άλλος και να γυρίσει πίσω. Εχουν πάνω από όλα να κάνουν με το θέμα της αξιοκρατίας. Δυστυχώς, από αυτά που ακούω, πιστεύω ότι ο κόσμος θεωρεί ότι το θέμα αυτό παραμένει ζητούμενο».
O «αξιόπιστος» ΣΥΡΙΖΑ
Οι κυβερνήσεις της χώρας πώς έχουν αντιμετωπίσει τα «Ποσειδώνια»; «Παραδοσιακά οι σχέσεις έχουν υπάρξει αγαστές. Ολοι έχουν έρθει στα εγκαίνια. Εκτός από τον Σημίτη, που δεν ήθελε να έχει σχέση με το εφοπλιστικό κεφάλαιο. Εμείς πάντως ποτέ δεν ζητήσαμε τίποτα από καμία κυβέρνηση». Οι αγαστές σχέσεις δεν σημαίνουν ότι οι πολιτικοί πάντα κατανοούν το μέγεθος και τη φύση του θεσμού. Ενας υπουργός Ναυτιλίας προ καιρού, θυμάται μειδιώντας, τον είχε καλέσει λίγες εβδομάδες πριν από την έναρξη της έκθεσης και του είχε ζητήσει να αλλάξει η ημερομηνία, γιατί του είχε προκύψει ένα ταξίδι. Οσον αφορά τη μεγάλη εικόνα, πάντως, ο κ. Βώκος θεωρεί ότι υπάρχει μία ευρεία κατανόηση της αξίας της ναυτιλίας για την ελληνική οικονομία – ακόμα και από τον ΣΥΡΙΖΑ. Η σημερινή κυβέρνηση, σημειώνει, έχει αποδειχθεί «αξιόπιστη» στη σχέση της με την Ενωση Εφοπλιστών. Ευέλικτη –agile– πάνω από όλα.
Η συνάντηση
To «Γεύμα» έλαβε χώρα στη Ναυτιλιακή Λέσχη του Πειραιά, στον έβδομο όροφο ενός κτιρίου στην ακτή Μιαούλη. Περιελάμβανε γλώσσα στη σχάρα, σαλάτα με θαλασσινά και… συνεσταλμένες ποσότητες λευκού κρασιού. Ως φιλοξενούμενος, ο συντάκτης της «Κ» δεν κατάφερε να αποκτήσει πρόσβαση στον λογαριασμό.
Οι σταθμοί του
1939
Γεννιέται στην Αθήνα.
1957
Πρώτες δημοσιογραφικές αποστολές (Ρότερνταμ και Λονδίνο).
1970
Ξεκινάει την έκδοση του περιοδικού Seatrade.
1974
Αναλαμβάνει το τιμόνι των «Ποσειδωνίων».
1979
Ξεκινάει την επαγγελματική δραστηριοποίησή του στην Κίνα.
1994
Η United Newspapers αγοράζει την εταιρεία συμμετοχών του, τη Hong Kong Trade Fair Group.
2013
Αναγορεύεται σε επίτιμο διδάκτορα του Διεθνούς Πανεπιστημίου της Ελλάδος.
2014
Πουλάει το μερίδιό του στη Seatrade Communications στην πολυεθνική UBM (μετεξέλιξη της United Newspapers).