Αλήθεια, τι απ’ όλες τις σημερινές πολιτικές συγκρούσεις αφορούν τους σημερινούς μαθητές, όταν σε δέκα χρόνια θα είναι φοιτητές ή θα ψάχνουν για δουλειά; Τι θα σημαίνουν τότε προσόντα, δεξιότητες, εργασιακές σχέσεις, ασφαλιστικό σύστημα;
Η παγκοσμιοποίηση με το ψηφιακό-τεχνολογικό άλμα, τις προσφυγικές ροές και τη διαρθρωτική οικονομική κρίση άλλαξε βαθιά και για πάντα το μεταπολεμικό πολιτικό τοπίο στον δυτικό κόσμο.
Ο 21ος αιώνας μετασχηματίζει ραγδαία τη φύση της εργασίας και τη σχέση κεφαλαίου – εργασίας. Η Δ΄ Βιομηχανική Επανάσταση αλλάζει τα μέσα παραγωγής και εμπορίου, αλλάζει τη λειτουργία του μικρού εμπορικού (απέναντι στην Amazon), της αυτοκινητοβιομηχανίας, των ιατρικών επεμβάσεων, αλλά και του σχολείου. Αλλάζει τους κανόνες συμμετοχής του πολίτη στη λειτουργία της Δημοκρατίας. Gig economy, shared economy, platform economy, (έννοιες αμετάφραστες ακόμα στα ελληνικά) είναι οι νέες οικονομικές πραγματικότητες τις οποίες βιώνουν οι νέοι και αποτελούν το πεδίο προβληματισμού των σύγχρονων προοδευτικών αναλυτών και πολιτικών που μπορούν να βλέπουν μπροστά. Το Facebook και το Twitter από μέσα κοινωνικής δικτύωσης μετατρέπονται σε ανεξέλεγκτους μηχανισμούς, όχι απλώς άσκησης, αλλά επιβολής πολιτικής.
Οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί ΗΠΑ, Κίνας, Ρωσίας και Ευρώπης και ο ισλαμικός φονταμενταλισμός διαμορφώνουν τον «νέο» πλανήτη Γη, ενώ πολλοί ηγέτες ζουν ακόμη στον προηγούμενο.
Εμείς ως Ελληνες πού θέλουμε να ζήσουμε; Ελληνικά κόμματα και ηγέτες πώς και πού οραματίζονται την Ελλάδα στον 21ο αιώνα των νέων ευκαιριών και των νέων ανισοτήτων;
Τα τελευταία χρόνια, λόγω των πυκνών αλλαγών, οι πολιτικές αναλύσεις εστίασαν στο δίπολο «πρόοδος» και «συντήρηση». Λογική εξέλιξη όταν, πλέον, οι όροι σοσιαλισμός, σοσιαλδημοκρατία, σοσιαλφιλελευθερισμός, φιλελευθερισμός, κοινωνικός φιλελευθερισμός και νεοφιλελευθερισμός, καλύπτουν όλο και μικρότερες ομάδες.
Η μείξη των παραπάνω δημιουργούν νέας μορφής κόμματα, τα οποία προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τον κάθε μορφής λαϊκισμό, αλλά και τη νέα θεωρία της «μη φιλελεύθερης Δημοκρατίας» (Πούτιν, Ορμπαν και εσχάτως Ερντογάν).
Ηγέτες και κόμματα «νέας κοπής» προσπαθούν να τοποθετήσουν τη χώρα τους στη νέα παγκόσμια κατανομή εργασίας και εξουσίας. Αν η πρόοδος ορίζεται ως πορεία προς τα εμπρός, πορεία προς το καλύτερο, τότε ποιος είναι ο πολιτικά προοδευτικός στην εποχή μας; Ας θέσουμε ερωτήματα για κάποια σύγχρονα παραδείγματα:
• Ηταν προοδευτική ή όχι η απόφαση του Δημοκρατικού Κλίντον για την πλήρη απελευθέρωση των αγορών και του χρηματοπιστωτικού συστήματος;
• Το 35ωρο εργασίας του σοσιαλιστή Ζοσπέν στη Γαλλία πόσο βοήθησε στην ανταγωνιστικότητα της γαλλικής οικονομίας;
• Πώς χαρακτηρίζεται η μεταρρύθμιση του Σοσιαλδημοκράτη Σρέντερ που μείωσε τις κοινωνικές δαπάνες προς όφελος της ανταγωνιστικότητας της γερμανικής οικονομίας;
• Πού κατατάσσεται η απαγόρευση απολύσεων στον ιδιωτικό τομέα στην Ιταλία του Μπερλουσκόνι;
• Πού εντάσσεται η «ευελιξία με ασφάλεια» (flexicurity) στην αγορά εργασίας των Σοσιαλδημοκρατών Σκανδιναβών;
Και στο σήμερα:
• Πώς θα χαρακτηρίζαμε στο πεδίο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων την καγκελάριο Μέρκελ, που δέχθηκε στη Γερμανία 1,2 εκατ. πρόσφυγες κόντρα στο κόμμα της;
• Τι είδους φιλελεύθερος είναι ο πρόεδρος Μακρόν που αυστηροποίησε εξαιρετικά την είσοδο προσφύγων;
• Πόσο Σοσιαλδημοκράτης είναι ο Ολαφ Σολτς που μείωσε τις δημόσιες επενδύσεις (μεταφορές – εκπαίδευση) στη Γερμανία;
• Είναι προοδευτική ή συντηρητική η Αλίς Βάιντελ, πρόεδρος του ακροδεξιού κόμματος της Γερμανίας AfD, ομοφυλόφιλη, παντρεμένη με μετανάστρια και με δύο παιδιά;
Οι πολιτικές παραδοξότητες που γεννούν τα παραπάνω ερωτήματα δίνουν μια εικόνα της σύγχυσης που προκαλούν οι πολιτικές ταμπέλες, όταν δεν εναρμονίζονται με τις δυναμικές εξελίξεις που έχουν σχέση με τον πολιτικό χωροχρόνο.
Το ζήτημα, λοιπόν, σήμερα για την Ελλάδα δεν είναι αν ο Αλ. Τσίπρας επιχειρεί και αυτός να αντικαταστήσει το «Αριστερά – Δεξιά» με το «Πρόοδος – Συντήρηση» ή το αν «ο ΣΥΡΙΖΑ θέλει να γίνει το ΠΑΣΟΚ του ’80». Αυτά αφορούν απόπειρες χειραγώγησης πολιτικών χώρων και πολιτών και κάποιους πολιτικούς επιστήμονες που επιχειρούν να κάνουν προβολές στο μέλλον, με πολιτικά εργαλεία του παρελθόντος.
Το ζωτικό ζήτημα είναι τι κυβέρνηση θέλουν οι Ελληνες για να προοδεύσουν. Η απάντηση πρέπει να δοθεί για δύο, κυρίως, διακυβεύματα:
1. Την εθνική ταυτότητα, που σημαίνει αποτρεπτική και ασφαλή Ελλάδα που προϋποθέτει ισχυρή χώρα με νέο μοντέλο παραγωγής, εκπαίδευσης και δίκαιης αναδιανομής πλούτου. Δηλαδή, αλλαγή κεφαλαίου ιστορίας.
2. Την υπέρβαση του πολιτικού και κοινωνικού διχασμού, με κάλεσμα συμπόρευσης με όλα τα δυναμικά κοινωνικά ρεύματα και πρόσωπα. Με άλλα λόγια, μια νέα εθνική συμπόρευση για την Ελλάδα της μεταχρεοκοπίας, πέρα από τις κομματικές διαιρέσεις και τα εργαλεία του παρελθόντος.
Σε αυτά θα κριθεί τι είναι πρόοδος και τι συντήρηση. Η επίκληση του προοδευτισμού, απλά με τη μορφή της αντιδεξιάς ρητορείας, είναι η κατεξοχήν βουτιά στο παρελθόν. Ανήκει στον ξεπερασμένο και απερχόμενο πολιτικό λόγο, που αδυνατεί να συγκροτήσει αυτόνομο αφήγημα και θετική πολιτική πρόταση και, ως εκ τούτου, να παρέμβει ως πολιτικός δημιουργός ενός μέλλοντος που είναι ήδη παρόν. Ετσι εξαντλείται, σ’ έναν επικίνδυνο διχασμό, του «αντί» και των «μετώπων», με στόχο την πολιτική και κομματική επιβίωση.
Η αναγνώριση μιας πολιτικής ως «προοδευτικής» στη χειμαζόμενη χώρα μας είναι πολύ απαιτητική και δεν κατακτάται με αφηρημένες αναφορές του συρμού σε «προοδευτικά πρόσημα» και αντιδεξιές κενολογίες.
* Η κ. Αννα Διαμαντοπούλου είναι πρόεδρος του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, πρ. επίτροπος Ε.Ε., πρ. υπουργός.