ΡΑΛΦ ΕΛΙΣΟΝ
Αόρατος άνθρωπος
μτφρ.: Αγορίτσα Μπακοδήμου
εκδ. Κέδρος, σελ. 608
Δέκα χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με τις πληγές να είναι ακόμη νωπές, αλλά και την ελπίδα για μαζική ανοικοδόμηση σε πλήρη άνθηση, ο Ουίνστον Τσώρτσιλ είχε αποφανθεί πως οι ΗΠΑ βρίσκονταν στην κορυφή του κόσμου διότι συγκεφαλαίωναν το πανθομολογούμενο αίτημα της προόδου. Οντως, η δεκαετία του ’50 κυριεύτηκε από το περιβόητο baby boom (τη φρενιτιώδη γέννηση πολλών παιδιών), την οικονομική αφύπνιση, τη στρατιωτική επικυριαρχία, αλλά και τα κοινωνικά κινήματα που έθεταν ανοικτά το θέμα της ανισότητας στα πολιτικά δικαιώματα, τις μαρξιστικές αναζητήσεις και τις εγγενώς μειωτικές συνθήκες υπό τις οποίες ζούσαν οι Αφροαμερικανοί πολίτες της χώρας.
Μέσα σε αυτό το δυναμικό πεδίο κοινωνικής και πολιτικής αναδόμησης προέκυψε ο «Αόρατος άνθρωπος», ένα μυθιστόρημα που κατέχει –δικαιωματικά– μια θέση στον κανόνα της αμερικανικής λογοτεχνίας. Ο Ραλφ Eλισον έλαβε το 1953 το Εθνικό Βραβείο για το συγκεκριμένο βιβλίο, που έκτοτε θεωρείται εμβληματικό, καθώς κατάφερε να ξεπεράσει το προφανές (το φυλετικό ζήτημα) και να μιλήσει για τη διφορούμενη πτυχή της αμερικανικής ταυτότητας, τα όρια της ατομικότητας και της προσωπικής ταυτότητας.
Πρωταγωνιστής είναι ένας νεαρός μαύρος: ανώνυμος και εντελώς αόρατος από τον κοινωνικό του περίγυρο. Αυτή η «αορατότητα» είναι που θα προσδιορίσει τη θέση του στον κόσμο. Η ιστορία τοποθετείται στον Νότο της δεκαετίας του ’20. Ο ανώνυμος ήρωας θα κερδίσει μια υποτροφία στο κολέγιο με παράδοξο και περιφρονητικό τρόπο: έπειτα από έναν αγώνα μποξ που δόθηκε για τη διασκέδαση των ευκατάστατων λευκών θεατών. Στη συνέχεια, όμως, θα αποβληθεί από το κολέγιο και κάπως έτσι ξεκινάει το ταξίδι του σε μιαν άλλη Αμερική. Ο πρωταγωνιστής θα ανδρωθεί γρήγορα, καθώς οι περιπέτειές του θα έχουν την ισχύ μιας αποκάλυψης εν προόδω. Οταν πλέον καταλήξει στη Νέα Υόρκη, θα είναι εντελώς άλλος άνθρωπος· πάντα όμως αόρατος για τους άλλους.
Σε αντίθεση με τους συγκαιρινούς του μαύρους συγγραφείς (βλ. Τζέιμς Μπόλντουιν και Ρίτσαρντ Ράιτ) που ακολούθησαν μια συγκεκριμένη τυποποίηση για τους ήρωές τους, ο «αόρατος» του Ελισον είναι μορφωμένος, έχει αυτογνωσία και μπορεί να αρθρώσει έναν διαπιστωτικό λόγο για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Θα συνδεθεί με διάφορους περιθωριακούς τύπους, για να διαπιστώσει πως αυτό που πραγματικά συνέχει την αμερικανική κοινωνία είναι η επιλεκτική τυφλότητα. Κάποιοι είναι καταδικασμένοι να είναι εξαφανισμένοι, αόρατοι, να έχουν χάσει ακόμη και την ανθρώπινη οντότητά τους και να ομοιάζουν με αδρανή πράγματα.
Η γεύση της αποτυχίας
Επειτα από διάφορα επεισόδια (δραματικά και γκροτέσκα εν ταυτώ), στη Νέα Υόρκη θα γίνει σεπτό μέλος μιας αδελφότητας που ακολουθεί τη μαρξιστική θεωρία και θα εμπλακεί ενεργά σε σφοδρές συγκρούσεις στο Χάρλεμ. Φευ, ούτε κι εκεί θα βρει αυτό που αναζητούσε. Αλλος δρόμος δεν του μένει από το να ζήσει στον «πάτο» της κοινωνικής κλίμακας. Εχει κατακτήσει, όμως, έναν γόνιμο πεσιμισμό για την αδυναμία του να συνυπάρξει με αυτούς που καταστρατηγούν τα όρια της προσωπικής του ελευθερία.
Πρόκειται για ένα ακόμη στάδιο της μαθητείας του, το οποίο θα τον επανασυνδέσει με τον κοινωνικό περίγυρο. Γι’ αυτό και στον επίλογο δηλώνει έτοιμος να επιστρέψει στην κοινότητα των ανθρώπων, καθώς αρκετά θήτευσε στον μονήρη βίο. Εξηγεί ότι μας διηγήθηκε την ιστορία του όχι για να δοξάσει τη δική του αορατότητα, αλλά για να δώσει φωνή και υπόσταση σε ανθρώπους που έχουν βιώσει παρόμοιες καταστάσεις μ’ αυτόν.
Η πολυπλοκότητα του «Αόρατου ανθρώπου» διαφαίνεται κι από τα ζητήματα που αναπτύσσει: θέματα όπως η αναζήτηση της ταυτότητας μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι, η κατανίκηση και συνάμα η συντριβή κάθε αυταπάτης για να αναζητηθεί η αλήθεια, η απόρριψη κάθε ιδεολογίας, η ισοπεδωτική δύναμη της «λευκής» εξουσίας, η απουσία της αγάπης εμφανίζονται στο μυθιστόρημα και το κινητοποιούν. Η πολύ καλή μετάφραση ανήκει στην Αγορίτσα Μπακοδήμου.