Μέχρι πρόσφατα, τέλη του 2017, κυριαρχούσαν οι εκτιμήσεις για ισχυρή ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η απροσδόκητη μείωση του δείκτη βιομηχανικής παραγωγής της Ευρωζώνης τον Φεβρουάριο συγκριτικά με τον Ιανουάριο κατά 0,8% αλλάζει την ατμόσφαιρα. Το ερώτημα, αν η παρατηρούμενη ανάκαμψη θα είναι σταθερή ή εύθραυστη και βραχεία, επανατίθεται με νέους όρους, αφού ήταν η τρίτη κατά σειρά μηνιαία μείωση του ρυθμού της βιομηχανικής παραγωγής. Η εικόνα γκριζάρει, προσώρας ουδείς προβλέπει απότομη πτώση, αλλά κεντρικό μοτίβο γίνεται ότι η αναπτυξιακή δυναμική της Ευρωζώνης αποδυναμώνεται.
Ενδεικτικό του κλίματος που διαμορφώνεται είναι ότι ο δείκτης που αποτυπώνει τις μεταβολές στην ψυχολογία των επενδυτών στην Ευρωζώνη βρέθηκε στο 19,6 τον Απρίλιο από το 32,9 στις αρχές του έτους. Οι προσδοκίες χαμηλώνουν αισθητά, ιδιαίτερα όσον αφορά την ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, τη γερμανική. Τα στοιχεία του πρώτου τριμήνου επιβεβαίωσαν ότι οι ρυθμοί μεγέθυνσής της σημειώνουν έως και σημαντική χαλάρωση, ενώ εντείνονται οι φόβοι πως η γερμανική βιομηχανία θα καταστεί η παράπλευρη απώλεια, το μεγάλο θύμα του εμπορικού πολέμου που κήρυξε ο Τραμπ ενάντια στην Κίνα. Δεν θα είναι το μόνο θύμα.
Η παγκόσμια και ευρωπαϊκή ανάκαμψη από την κρίση του 2008 (στις 16 του προηγούμενου μήνα συμπληρώθηκαν δέκα χρόνια από ένα ορόσημό της, την απορρόφηση της Bear Sterns από την JP Morgan, με κεφάλαια που έδωσε η Fed…) στηρίχτηκε κυρίως σε δύο παράγοντες. Ο πρώτος ήταν η άφθονη, φθηνή ρευστότητα που έδωσαν οι κεντρικές τράπεζες. Το συνολικό ενεργητικό των 4 κεντρικών τραπεζών (ΗΠΑ, Ευρωζώνης, Αγγλίας, Ιαπωνίας), από 3 τρισ. δολ. που ήταν το 2008, ανήλθε στα 14 τρισ. δολ. πέρυσι – το 75% πήγε στις αγορές μετοχών και ομολόγων, πλούτισε τους πλούσιους. Ο δεύτερος ήταν η δυναμική ανάπτυξη της κινεζικής οικονομίας, που έτρεχε με ονομαστικό ρυθμό 10%. Τώρα, πλέον, η ποσοτική χαλάρωση εξαντλείται ενώ τα προβλήματα της κινεζικής οικονομίας ίσως επιδεινωθούν από την εμπορική επίθεση Τραμπ.
Το τοπίο αλλάζει, μένει να φανούν το μέγεθος και η ταχύτητα της αλλαγής, που εξελίσσεται πάνω στο εκρηκτικό υπέδαφος ενός ιστορικά πρωτοφανούς παγκόσμιου χρέους που πέρυσι έφθασε τα 226 τρισ. δολ.
Η Ελλάδα στις 21 Αυγούστου αποδεσμεύεται από τα μνημόνια. Θα είναι μόνη, σε μια Ευρώπη με μειωμένες (και μειούμενες) αντοχές, σε έναν κόσμο δύσκολο και απρόβλεπτο. Θα έπρεπε αυτό κάτι να μας διδάσκει για το «διά ταύτα». Για παράδειγμα, ότι, αντί συνεχώς να αναζητούμε σωσίβια και ξένα δεκανίκια, πρέπει να εργαστούμε σε πνεύμα εθνικής συνεννόησης για να προχωρήσουμε ταχύτατα σε όλες τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις, που θα μας επιτρέψουν να αναβαθμίσουμε τη θέση μας στον διεθνή καταμερισμό εργασίας, ώστε να διασφαλίσουμε ότι θα παραμείνουμε εκτός των μνημονίων και εντός της Ευρωζώνης. Σήμερα – γιατί αύριο ίσως θα είναι αργά.