Ως άλλη Ατλαντίδα ενδέχεται να φαντάζει σ’ εμάς η Φινλανδία, η χώρα –κατά τον ΟΗΕ– με τους ευτυχέστερους κατοίκους στον κόσμο φέτος, καθώς… η κυβέρνησή της είναι η αιτία για την ευτυχία της. Στην Ελλάδα η κυβέρνηση οικοδομεί –και αυτή– μάλλον έναν λίγο ώς πολύ δυσοίωνο κόσμο, μια δυστοπία.
Ο ΟΗΕ, ο οποίος από το 2012, που θέσπισε την παγκόσμια Ημέρα Ευτυχίας (στις 20 Μαρτίου), συντάσσει ετήσια έκθεση για 156 χώρες, έλαβε υπόψη του όχι μόνο το ύψος του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και το προσδόκιμο υγιούς ζωής, αλλά και την ελευθερία επιλογών, την κοινωνική πρόνοια, την απουσία διαφθοράς, τις εξαιρετικές επιδόσεις στους τομείς της τεχνολογικής προόδου και της προστασίας του περιβάλλοντος, το υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης που απολαμβάνουν όλοι, την κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα των φύλων. Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 79η θέση στη λίστα.
Στη χώρα μας υπάρχει μια στρεβλή αντίληψη του ουτοπικού – με την έννοια όχι του χιμαιρικού, του τόπου που δεν υπάρχει, αλλά του ιδεατού, απόλυτα επιθυμητού, ενός συστήματος κανόνων που υποδεικνύει τρόπους για ριζικές αλλαγές. Διά βίου αποκατάσταση στις παρυφές ή στα έγκατα της κρατικής μηχανής. Αυτό το όνειρο η κυβέρνηση προβάλλει, αίροντας όλα τα εμπόδια, όλες τις ανανεούμενες απογοητεύσεις, προς την οδό της ισόβιας εξασφάλισης. Προσφέρει, ενάντια στο ρεύμα, το πατροπαράδοτο αποκούμπι, πραγματοποιώντας ένα παράδοξο άλμα στο παρελθόν, με υπολογίσιμες, μη υπολογισμένες, όχι πάντα τελέσφορες δαπάνες. Σχεδόν 90.000 συμβασιούχοι για έκτακτες ανάγκες, που δεν εξυπηρετούνται πλήρως λόγω της ιδιοτελούς κατανομής τους, και εκατοντάδες αφανείς μικροί κλάδοι, όπου μπορεί η κυβέρνηση να διορίσει «δικούς της». Διαμορφώνοντας μια διοίκηση, που είναι μαζί «εχθρός» και «αγαπημένη» της. Οποτε οι επιτελείς υποχρεώνονται να αιτιολογήσουν καθυστερήσεις, ακυρώσεις ρυθμίσεων στην πράξη, ενοχοποιούν το απρόσβλητο προϋπάρχον βαθύ κράτος στο οποίο προσκρούουν όλες οι καλές προθέσεις. Παράλληλα, απαιτούν από την «ημέτερη» ραχοκοκαλιά του υπακοή όχι στις μεταρρυθμιστικές επιταγές, αλλά στο κομματικό συμφέρον.
Είναι η ελληνική δυστοπία. Μια δυστοπία πεζή, ρηχή, στείρα, που αποδεικνύεται ότι δεν έχει ούτε τη διδακτική δύναμη ούτε το αφυπνιστικό βάθος των δυστοπικών κοινωνιών όπως τις έχουν επεξεργαστεί, για παράδειγμα, ο Πλάτωνας στην «Αλληγορία του Σπηλαίου», ο Τζόναθαν Σουίφτ στα «Ταξίδια του Γκιούλιβερ», ο Γιεβγκένι Ζαμιάτιν στο «Εμείς», ο Αλντους Χάξλεϊ στον «Θαυμαστό καινούργιο κόσμο», ο Τζορτζ Οργουελ στο «1984»…, νεότεροι δημιουργοί σε πιο σύγχρονα έργα, το «Blade Runner», το «Matrix», το «Final Fantasy VII»…, αριστοτεχνικά πλασμένες δυστοπίες ενάντια στην αποσάθρωση, στο βάλτωμα, στον ολοκληρωτισμό, στην παντοδυναμία του παραλόγου, στην απώλεια του ανθρωπισμού, στη χειραγώγηση μέσω της παραχάραξης, του ψεύδους, του φανατισμού, του φόβου…
Είναι η ελληνική μίζερη δυστοπία. Οχι ένα απειλητικό παρόν, που κρύβει, παρά τη ζοφερότητά του, το σπέρμα μελλοντικών βελτιώσεων. Ουδεμία ανάδειξη ενός διαφαινόμενου κακού ώστε να αντιπροταθεί ένα θετικό πρότυπο. Αντιθέτως, απογοητευτικά δίπολα –λόγου χάρη «αξιολόγηση» για τα μάτια των θεσμών και λειτουργοί ενεργούμενοι των κομματαρχών–, πλέγματα ιδιοτέλειας, ανταγωνισμών, μίσους, μονομερούς ανάγνωσης της ιστορίας, που κρατούν τη χώρα κλειδωμένη στον διχασμό και στην ακινησία, κενή από κάθε διαρκή αξία.
Ετσι, πώς να προκύψει ευτυχία; Οταν η δημοκρατία, έλεγε ο Ισοκράτης, μαθαίνει στους πολίτες ότι η παρανομία είναι ελευθερία, η αυθάδεια ισότητα και η αναρχία ευδαιμονία, τότε είναι μια κατεστραμμένη, ανύπαρκτη δημοκρατία, που οδηγεί στην πώρωση, όχι στην ευτυχία…
Η ευτυχία είναι το παράπλευρο όφελος από μια αρμονικά και δίκαια δομημένη κοινωνία, με ισχυρά αναχώματα στον μηδενισμό και στη βαρβαρότητα· είναι το κύμα που αναβλύζει αβίαστα σε κάθε μικρή ολοκλήρωση, κάθε μικρή αναγέννηση, κάθε μικρή νίκη της ζωής πάνω στους αδιάλειπτους «θανάτους». Κάθε κοινή, όχι αποκλειστικά ατομική, νίκη.