Τρεις γυναίκες, τρεις γενιές

Τρεις γυναίκες, τρεις γενιές

7' 48" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η ευρύτερη οικογένεια Κρητικού, που περιλαμβάνει τη γιαγιά (Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού), τη μαμά (Ίρις Κρητικού) και την εγγονή/κόρη (Χλόη Μπολώτα), δεν είναι αυτό που λέμε «μια συνηθισμένη ελληνική οικογένεια».

Η εγγονή, μαθήτρια της Γ΄ Λυκείου, αποκαλεί τη γιαγιά με το μικρό της όνομα («δεν την έχω πει ποτέ γιαγιά», θα μου αποκαλύψει στην αρχή της συζήτησης) και αναφέρεται πολύ ανάλαφρα στο «third-wave feminism» σαν να πρόκειται για κάποια πολύ αυτονόητη γνώση. Η γιαγιά στα νιάτα της ήταν το πρώτο κορίτσι στην Αίγινα που φόρεσε σορτς, προκαλώντας σκάνδαλο στη μικρή κοινωνία του νησιού, ενώ η μαμά είναι σήμερα μία από τις πιο δραστήριες και αναγνωρίσιμες επιμελήτριες τέχνης στη χώρα. Αμέσως μετά τη συνάντησή μας θα τρέξουν όλες μαζί στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, για να απολαύσουν τον διάσημο χορογράφο και χορευτή Άκραμ Καν. Αυτό που σας είπα και στην αρχή: όχι μια τυπική ελληνική οικογένεια.

Η ιδέα ήταν να συναντήσουμε τρεις διαφορετικές γενιές Ελληνίδων, για να αποκρυπτογραφήσουμε τις φανερές, αλλά κυρίως τις λιγότερο φανερές μεταβολές που έχει υποστεί η θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες. Τι συνδέει τη γιαγιά Μαίρη, που είχε να αντιμετωπίσει τους «απολίτιστους» και «κομπλεξικούς» γυμνασιάρχες και καθηγητές της Αίγινας της δεκαετίας του ’50, με την κόρη της, που θεωρητικά απολάμβανε τους καρπούς του πρώτου φεμινιστικού κύματος και την αναθεώρηση του οικογενειακού δικαίου; Και πόσο μπορούν να καταλάβουν γιαγιά και μαμά τη 17χρονη Χλόη, που «λάτρεψε» το γκέι ρομάντσο «Να με φωνάζεις με το όνομά σου»;

Τότε και τώρα 

Ζητάω από τη Χλόη να «φανταστεί» την εποχή της γιαγιάς. «Από τη μία είναι σαν να βρίσκεσαι σε έναν άλλο κόσμο. Όταν μου λέει ότι ήταν το πρώτο κορίτσι στην Αίγινα που φόρεσε σορτσάκι ή έκανε ποδήλατο, αυτό εμένα με τρελαίνει και με εξοργίζει. Ταυτόχρονα, όμως, καταλαβαίνω πόσο πολύ έχουμε προχωρήσει από τότε. Απλώς το ότι έχουμε προχωρήσει δεν είναι καν αρκετό. Στην εποχή της Μαίρης πρωτοπορία ήταν να κάνεις ποδήλατο. Πρωτοπορία σήμερα είναι να διεκδικήσεις ίδιο μισθό με έναν άνδρα για την ίδια δουλειά». 

Ακούγεται πολύ συνειδητοποιημένη για τα 17 της χρόνια, αλλά αποφασίζω να ξεχάσω για λίγο τις ηλικίες των τριών γυναικών. Με βοηθούν πολύ και οι ίδιες. Ο λόγος στη γιαγιά. «Όταν εργαζόμουν στο “Βήμα”, το 1964, ερχόταν ο Μητρόπουλος και μου έλεγε: “Βρε Μαίρη, με παντελόνια έρχεσαι εσύ στο γραφείο;”. Ήταν μια δύσκολη εποχή, που εγώ όμως δεν την κατάλαβα λόγω οικογένειας και λόγω τρέλας δικής μου. Αλλά έζησα την πολύ μεγάλη καταπίεση των συνομηλίκων μου, τι να πρωτοθυμηθώ: για να βάλουν οι φίλες μου παντελόνια, έπρεπε να πάμε στον Πειραιά και μετά να τα κρύψουμε σε βαλίτσα». 

Η Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού, άνθρωπος σπάνιας κουλτούρας, είναι καθηγήτρια Γαλλικών με θητεία στη δημοσιογραφία (έχει εργαστεί στη Le Figaro στο Παρίσι) και στο γράψιμο. Έζησε τα χρόνια που ο φεμινισμός χτυπούσε την πόρτα και της Ελλάδας. «Θυμάμαι έρχονταν σπίτι μου κάποιες κυρίες και φώναζαν “κάτω τα καζάνια, κάτω οι κατσαρόλες” και η ερώτηση που τους έκανα ήταν “δουλεύετε, κυρίες μου;”». Για την ίδια δεν υπάρχει φεμινισμός χωρίς οικονομική ανεξαρτησία. Το ίδιο σημαντικό με τα χρήματα θεωρεί και την ευρύτερη μόρφωση, την κουλτούρα και την αισθητική. «Αυτό που λέει η μαμά», συμπληρώνει η Ίρις Κρητικού, «είναι ότι μια νεαρή γυναίκα που μεγάλωσε σε ένα ελεύθερο περιβάλλον με πολλές προσλαμβάνουσες δεν μπορεί μετά να μπει σε έναν καταπιεστικό γάμο». Πάντως, η Ίρις εντοπίζει μια κάπως «ενοχλητική» διάσταση του κλίματος απόλυτης ελευθερίας που βίωνε με τους γονείς της: «Πολλές φορές η μαμά μάς περνούσε την ιδέα ότι είμαστε φίλες και ότι όλα μπορούν να ειπωθούν ανάμεσα σε μια μητέρα και σε μια κόρη. Δεν ξέρω αν ήμουν έτοιμη να υποστηρίξω μια τόσο ανοιχτή σχέση», θυμάται η Ίρις. «Να ξέρω λεπτομέρειες της προσωπικής ζωής της μαμάς μου ή να ξέρει δικές μου». Η Χλόη βιάζεται να συμφωνήσει: «Όσο ανοιχτός κι αν είναι ο γονιός σου, θέλεις να κρατήσεις μερικά πράγματα για τους φίλους σου ή μόνο για σένα».

Γάμος και παιδιά νωρίς: η νέα τάση;

Αν και όλα είναι, τελικά, σχετικά. «Με προβληματίζει μια νέα τάση που βλέπω στο ευρύτερο περιβάλλον μου», συνεχίζει η Ίρις, «και αφορά νέες, μορφωμένες, κοσμογυρισμένες γυναίκες που μετά το Χάρβαρντ ή την Οξφόρδη επιστρέφουν στην Ελλάδα, κάνουν έναν “καλό γάμο” και αποφασίζουν να μείνουν σπίτι“ για να μεγαλώσουν τα παιδιά. Επίσης, μου κάνει εντύπωση πώς ορισμένοι καθοδηγούν τα παιδιά τους έτσι ώστε να παντρευτούν με τον “σωστό” σύζυγο, από το “σωστό” σχολείο, το “σωστό” περιβάλλον. Μου φαίνεται σαν να γυρνάμε πολλά χρόνια πίσω». 

Δεν είναι η μόνη νέα τάση. Φαίνεται ότι στη γενιά των millennials η ιδέα ενός σχετικά γρήγορου γάμου, κοντά στα 30, δεν είναι καθόλου απωθητική. Το αντίθετο. Μαμά και γιαγιά προβληματίζονται, αλλά δεν φαίνεται αυτό να ισχύει για τη Χλόη, που σπεύδει να υπερασπιστεί τη γενιά της. «Δεν βρίσκω κάτι κακό στο να κάνεις γρήγορα οικογένεια. Στην πραγματικότητα, βλέπω ένα βασικό πλεονέκτημα, και αυτό είναι να είσαι κοντά ηλικιακά με τα παιδιά σου». 

Η συζήτηση έρχεται στο περιεχόμενο του φεμινισμού και πώς το ερμηνεύει η καθεμία. Όλες συμφωνούν ότι η λέξη μπορεί από μόνη της να προκαλέσει παρεξηγήσεις. «Εγώ σε καμία περίπτωση δεν βλέπω τους άνδρες σαν εχθρούς», ξεκαθαρίζει η Ίρις Κρητικού. Και εξηγεί ότι «η πολύ θυμωμένη, οργισμένη διάσταση του φεμινιστικού κινήματος με απωθεί εξίσου όσο με απωθεί και ο άνδρας-τύραννος». Θεωρεί τον εαυτό της τυχερό γιατί δεν έχει κανένα κρούσμα σεξουαλικής παρενόχλησης να θυμηθεί. Αντίθετα με τη μαμά της. «Εγώ την πάθαινα με προσωπικότητες», θυμάται η Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού. «Άρχιζαν το μπλα μπλα, πανευτυχής εγώ που μιλούσα μαζί τους, και όλοι στο τέλος ήθελαν να με ρίξουν σε ένα κρεβάτι. Ήταν φοβερό. Δεν υπάρχει λόγος να πούμε ονόματα, αλλά δεν θα ξεχάσω έναν εξ αυτών που έκπληκτος με ρώτησε: “Αλήθεια, ήρθες για να πιούμε μόνο καφέ;”. Για μένα η

διάκριση, σήμερα τουλάχιστον, βρίσκεται σε ένα άλλο επίπεδο: αυτός που αγαπάει περισσότερο είναι το “θύμα” κι αυτός που αγαπάει λιγότερο είναι ο “θύτης”. Μετά υπάρχει η σεξουαλική ζωή των ζευγαριών κι αυτό που βλέπω είναι μια τεράστια καταπίεση, κυρίως των γυναικών. Και η συναισθηματική εξάρτηση από τις διαθέσεις του άνδρα: “Θα μου τηλεφωνήσει;”, “Μ’ αγαπάει;”».

Τρεις γυναίκες, τρεις γενιές-1

Ούτε θύματα, ούτε ευάλωτες

Η Ίρις πιστεύει ότι αυτό έχει αλλάξει με τα χρόνια. «Κρίνοντας από τον μεγάλο μου γιο, αυτό που βλέπω είναι ότι σήμερα τα κορίτσια μπορεί να είναι πιο σκληρά από τα αγόρια». Παρεμβαίνει η Χλόη, για να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, με τη ματιά της δικής της γενιάς: «Έχω φίλες που είναι πραγματικά σκληρές κι έχω φίλους αγόρια με μεγάλο δείκτη ευαισθησίας. Και νομίζω ότι, αν κάτι με ενοχλεί στον φεμινισμό, είναι ότι προβάλλει μια εικόνα θύματος για τις γυναίκες. Για μένα φεμινισμός δεν είναι να λες “εγώ είμαι αδύναμη” και “φταίνε οι άνδρες”. Φεμινισμός είναι να προωθείς την ιδέα της ισότητας, αλλά όχι με την οπτική του αιώνιου θύματος. Για μένα ο φεμινισμός δεν αφορά πια τις γυναίκες και πηγαίνει στις σχέσεις ανάμεσα στις γυναίκες και στους άνδρες. Και μπορεί να πάει σε πολύ καθημερινά πράγματα, όπως γιατί ο συμμαθητής μου να μπορεί να φοράει βερμούδα στο σχολείο κι εγώ όχι; Ή ανάποδα: γιατί τα αγόρια στο σχολείο να μην μπορούν να έχουν μακριά μαλλιά; Ενώ λοιπόν παλιότερα ο φεμινισμός είχε να κάνει καθαρά με την οπτική των γυναικών, αισθάνομαι ότι τώρα απλώνεται σε κάτι ευρύτερο, που περιλαμβάνει και τους άνδρες». 

Η κουβέντα πήγαινει από δω κι από κεί, αλλά πάλι η Χλόη λέει κάτι που τραβάει την προσοχή. Μας λέει ότι με την καλύτερή της φίλη κάθονται με τις ώρες και αναλύουν μια ταινία (είναι και οι δύο σινεφίλ) και ένα από τα πράγματα που τους κάνει εντύπωση είναι πόσο λάθος μερικές φορές παρουσιάζονται οι γυναίκες στη μαζική κουλτούρα: ταινίες, σειρές στην τηλεόραση, κ.λπ. «Λάθος;» «Ή υπερβολικά ευάλωτες και θυματοποιημένες ή υπερβολικά σεξουαλικοποιημένες».

Αμερική και Ελλάδα

Με αφορμή τα όσα συμβαίνουν τον τελευταίο χρόνο στην Αμερική με το Women’s March και το #metoo, η Μαίρη Γαλάνη-Κρητικού πιστεύει ότι τα πράγματα κινδυνεύουν να πάνε στο άλλο άκρο. «Αν ένας άνδρας με εξαναγκάσει να κάνω κάτι που δεν θέλω, θα τον καταγγείλω. Αλλά αν με φλερτάρει ή με χαϊδέψει σε μια ωραία βραδιά, δεν θα αρχίζω να ουρλιάζω». Η Ίριδα, με τη σειρά της, πιστεύει πολύ στην έννοια της προσωπικής ευθύνης: «Τα ακραία φαινόμενα με αρρωσταίνουν και από τη μία, και από την άλλη πλευρά». Και η Χλόη επισημαίνει τον κίνδυνο να πιστέψουμε ότι Ελλάδα είναι ένα μικρό προοδευτικό ποσοστό σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. «Όταν το καλοκαίρι πηγαίνω στο νησί και συναναστρέφομαι παιδιά που μεγαλώνουν εκεί, καταλαβαίνω ότι ζούμε λίγο στον κόσμο μας. Εκεί καμία μαμά δεν δουλεύει, παιδιά της ηλικίας μου βρίζουν τους γκέι». Η γιαγιά της βλέπει μια διαφορετική εικόνα. «Υπάρχει τεράστια διαφορά σε σχέση με το παρελθόν. Κάποτε στην Αθήνα κυκλοφορούσαμε με παραμάνες για να μη μας πιάσουν το στήθος. Κάποτε τα πράγματα ήταν τραγικά και στην Αθήνα, δεν μπορούσες να μπεις μόνη σου σε σινεμά». Ναι, τα πράγματα αλλάζουν, ίσως όχι πάντα με τον ρυθμό που θα θέλαμε. Η Ίριδα Κρητικού θυμάται πόσο της έκανε εντύπωση η αγωνία καλλιεργημένων και μορφωμένων μανάδων να αγαπούν τα αγόρια τους το ποδόσφαιρο…

Μια ευχή για τη Χλόη

Σε λίγους μήνες η Χλόη θα φύγει στο εξωτερικό για να σπουδάσει Ψυχολογία. Τι ευχή τής δίνουν γιαγιά και μαμά; «Της έχω πει δύο πράγματα», ξεκινάει πρώτη η γιαγιά. «Να μην εμπιστεύεται τα πολύ επικίνδυνα μυστικά της σε κανέναν και να κάνει έρωτα μόνο όταν αγαπάει πολύ». Και η συμβουλή της μαμάς; «Να μην αφήσει κανέναν να την υποχρεώσει να κάνει κάτι που δεν θέλει. Και δεν μιλάω μόνο για το σεξ». ■

 

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή