Η συγκίνησή της ήταν ατόφια. Αλλωστε, δεν διεκδικούσε τίποτα πέρα από το αυτονόητο: Να τιμήσει ένα δικό της άνθρωπο. Οταν τον περασμένο Ιούνιο επαναπατρίστηκαν στη Λαμία τα οστά του Νικόλαου Νιάφα, ο οποίος είχε σκοτωθεί σε μυστική αποστολή στην Κύπρο με την ακταιωρό «Φαέθων» το 1964, η ανιψιά του ένιωθε ότι εκπλήρωνε ένα οικογενειακό και προσωπικό χρέος. Γεννήθηκε χρόνια μετά τον θάνατό του. Η σκιά της απώλειάς του, όμως, βάρυνε από νωρίς και τους δικούς της ώμους. Οι μεγαλύτεροι συγγενείς της μιλούσαν συχνά για εκείνον. Μέσα από τις διηγήσεις τους ήταν σα να τον είχε γνωρίσει. Της κληροδότησαν το τραύμα τους.
Μπορεί, όμως, μια απώλεια να ταξιδεύει από γενιά σε γενιά; Μετά πόσες δεκαετίες λειτουργεί λυτρωτικά ο χρόνος; Υπάρχει ημερομηνία λήξης στο πότε πρέπει να τιμηθεί ένας νεκρός; Ερωτήματα σαν κι αυτά με απασχόλησαν σε μια κουβέντα που είχα πρόσφατα για τις έρευνες εντοπισμού και ταυτοποίησης οστών Ελλήνων πεσόντων στο αλβανικό μέτωπο. Οι εκσκαφές ξεκίνησαν μόλις την προηγούμενη εβδομάδα, με καθυστέρηση δεκαετιών. «Τι νόημα έχει να τους ψάχνουν τώρα;», απόρησε ο συνομιλητής μου, θεωρώντας περιττά τα έξοδα του εγχειρήματος.
Προσπάθησα να εξηγήσω πως ό,τι σε εμάς φαντάζει ξένο, σε άλλους μπορεί να είναι οικείο και οδυνηρό. Το παράδειγμα της Κωνσταντίνας Νιάφα είναι ενδεικτικό. «Μιλούσαν συνέχεια γι’ αυτόν. Επρεπε και εγώ κοντά σε αυτούς να μάθω να το αντέχω, να το υπομένω», μου είπε όταν τη συνάντησα στη Λαμία την ημέρα του επαναπατρισμού των οστών του θείου της.
Το ταξίδι του τραύματος, όμως, από γενιά σε γενιά δεν είναι πάντα δεδομένο. Σε κάποια άλλη οικογένεια με παρόμοια απώλεια μπορεί έπειτα από δεκαετίες να μην παρέμενε τόσο ισχυρή η αίσθηση του χρέους. Για την ελληνική πολιτεία, όμως, δεν πρέπει να υπάρχει ημερομηνία λήξης στις υποχρεώσεις της.
Στην περίπτωση της ταυτοποίησης των πεσόντων του αλβανικού μετώπου η αδιαφορία από την πλευρά της πολιτείας είχε ως αποτέλεσμα να μεσολαβήσουν 77 χρόνια αδράνειας. Αντίστοιχα, στην υπόθεση της ακταιωρού «Φαέθων» επί χρόνια οι συγγενείς των πεσόντων δεν είχαν πρόσβαση στην αλήθεια. Η πολυετής προσπάθεια συσκότισης από την πλευρά του ελληνικού κράτους για το τι είχε συμβεί στις βόρειες ακτές της Κύπρου το 1964 δεν ήταν μόνο προσβλητική, αλλά και παιδαριώδης. Αλλωστε, από τότε οι φωτογραφίες της μάχης και των τραυματιών είχαν γίνει γνωστές διεθνώς μέσω του πρακτορείου Associated Press. Η ταυτοποίηση των πεσόντων του αλβανικού μετώπου ή ο επαναπατρισμός των πεσόντων της ακταιωρού «Φαέθων» δεν είναι κινήσεις πατριωτισμού. Δεν πρέπει να συγχέονται με εθνικιστικές επιδιώξεις, ούτε να τις καπηλεύονται μισαλλόδοξοι με αναχρονιστικές διεκδικήσεις. Είναι κινήσεις αξιοπρέπειας που έπρεπε να είχαν γίνει πολύ νωρίτερα.