Οι φωτογραφίες του Κώστα Μπαλάφα (1920-2011) από τη χριστουγεννιάτικη Αθήνα περικλείουν ολόκληρους κόσμους, και αυτός είναι ένας από τους λόγους που τις έκαναν αγαπητές πολλές δεκαετίες μετά.
Ο γνωστός φωτογράφος (ένας από τους επιφανέστερους της μεταπολεμικής Ελλάδας) μας έχει κληροδοτήσει πολύ πιο συναρπαστικά κάδρα, αλλά αυτή είναι και η αξία των σπουδαίων δημιουργών: ανακατεύοντας τα πίσω συρτάρια του αρχείου τους (του Κώστα Μπαλάφα έχει δωρηθεί στο σύνολό του στο Μουσείο Μπενάκη), ανακαλύπτουμε μικρά διαμάντια. Βλέποντας ξανά και ξανά αυτές τις φωτογραφίες (πρώτα η Ομόνοια, διατηρώντας ακόμη την προπολεμική της εμφάνιση, και στην επόμενη σελίδα η κατάφωτη οδός Σταδίου στο ύψος του κτιρίου του Μετοχικού Ταμείου Στρατού), προσπαθώ να έρθω στη θέση του Κώστα Μπαλάφα ή, καλύτερα, να μπω στο μυαλό του: πώς διάλεγε τις γωνίες του, γιατί άνοιγε τα πλάνα του, είχε, αναρωτιέμαι, επίγνωση της συμπυκνωμένης φόρτισης που μετάγγιζε στις επόμενες γενιές;
Στις αρχές της δεκαετίας του ’60, όταν ο Μπαλάφας φωτογράφιζε τη χριστουγεννιάτικη Αθήνα, εργαζόταν ήδη στη ΔΕΗ (συνταξιοδοτήθηκε ως προϊστάμενος του Τμήματος Ανατυπώσεων της εταιρείας), επομένως δεν αποκλείεται οι συγκεκριμένες λήψεις να εντάσσοταν στην αμιγώς επαγγελματική του δραστηριότητα. Αν η υπόθεση είναι σωστή, ο στόχος θα ήταν να αναδειχθεί φωτογραφικά η πληθωρική παρουσία του δημόσιου φωτισμού την καλύτερη δυνατή εποχή του χρόνου. Για μια χώρα που προσπαθούσε να σταθεί στα πόδια της, οι εικόνες της χριστουγεννιάτικης, λουσμένης στο φως, Αθήνας σίγουρα θα προκαλούσαν παραζάλη.
Το ερώτημα είναι γιατί αυτές οι συγκεκριμένες φωτογραφίες βγήκαν ξαφνικά από το μπαούλο και κάνουν σήμερα θραύση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σίγουρα υπάρχει το στοιχείο της απώλειας και η συναισθηματική φόρτιση ενός πένθους που δεν κατονομάζεται. Η απώλεια μπορεί να χρωματίζεται προσωπικά για τον καθένα ξεχωριστά, αλλά στο τέλος το πένθος αποκτά συλλογικό χαρακτήρα. Αφορά την απώλεια της «παλιάς», εξωραϊσμένης στα σημερινά μάτια Αθήνας, αλλά η πληγή έχει μεγαλύτερο βάθος. Και μας πηγαίνει σε άλλες, πιο οδυνηρές απώλειες, και υπαρξιακές, αλλά και πιο «καθημερινές»: κυρίως στην απώλεια της πίστης στο μέλλον, χαρακτηριστικό κραυγαλέο σε όλα τα χριστουγεννιάτικα πλάνα του Μπαλάφα. Αυτό χάσαμε και αυτό πενθούμε τα τελευταία χρόνια μέσα από τις παμπάλαιες φωταγωγημένες όψεις της εορταστικής Σταδίου.