Το πρωί της Παρασκευής, ο προσωπάρχης του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, Μάρτιν Σέλμερ, ανάρτησε, χωρίς σχόλια, μια φωτογραφία λευκού καπνού πάνω από την καμινάδα του Βατικανού. Οι Βρυξέλλες και η Βρετανία είχαν μόλις υπογράψει την κοινή δήλωση με την οποία έκλεισε η πρώτη φάση των διαπραγματεύσεων για το Brexit. Ηταν μια πολιτική συμφωνία, που μετέθεσε πάρα πολλά επίμαχα ζητήματα για αργότερα, αποκαλύπτοντας πάνω απ’ όλα τη βούληση όλων των πλευρών να είναι η έξοδος της Βρετανίας συντεταγμένη.
Πρόκειται για πύρρειο νίκη της Βρετανίδας πρωθυπουργού Τερέζα Μέι, η οποία ολοκλήρωσε μεν ένα σημαντικό βήμα προς τον κεντρικό πολιτικό στόχο της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ε.Ε. τον Μάρτιο του 2019, αποδεχόμενη όμως όρους που παραβίασαν πολλές από τις κόκκινες γραμμές της κυβέρνησής της.
Τι προβλέπει
Ενώ το Brexit είχε διαφημιστεί στους ψηφοφόρους με το επιχείρημα της εξοικονόμησης πόρων, η συμφωνία υποχρεώνει τη Βρετανία να καταβάλει 40 έως 60 δισ. ευρώ στα κοινοτικά ταμεία. Παράλληλα, κατοχυρώνει με διάφορους τρόπους τη συνεχιζόμενη δικαιοδοσία του μισητού στις τάξεις των Βρετανών Συντηρητικών Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου στο βρετανικό έδαφος. Η συμφωνία είναι προκαταρκτική, πράγμα που σημαίνει ότι τίποτα δεν έχει οριστικοποιηθεί μέχρι να συμφωνηθούν οι διευθετήσεις για τη μεταβατική περίοδο (Μάρτιος 2019 – Μάρτιος 2021) και για το τελικό καθεστώς που θα διέπει τις σχέσεις Ε.Ε. – Βρετανίας. Αλλά ο ρευστός χαρακτήρας της συμφωνίας δεν κρύβει τις τρομακτικές αντιφάσεις του Brexit, οι οποίες δεν γίνονται πουθενά πιο εμφανείς απ’ ό,τι στη Βόρεια Ιρλανδία.
Το αδιαπραγμάτευτο αίτημα του Δουβλίνου, με το οποίο συμφώνησε η Ε.Ε. και τελικά και το Λονδίνο, ήταν να μην επιστρέψει η Ιρλανδία στο καθεστώς των «σκληρών» συνόρων, που καταργήθηκαν από την ειρηνευτική συμφωνία της «Μεγάλης Παρασκευής» του 1998.
Υστερα από 30 χρόνια και πάνω από 3.500 νεκρούς, η συμφωνία του 1998 κατοχύρωσε ειδικό καθεστώς για τη Βόρεια Ιρλανδία, προσφέροντας σε όσους γεννιούνται εκεί τη δυνατότητα να έχουν βρετανικό ή ιρλανδικό διαβατήριο, ή και τα δύο. Οι όλο και στενότεροι δεσμοί Βορρά – Νότου και η απόφαση να μην επανέλθουν οι συνοριακοί έλεγχοι μπορεί να οδηγήσουν ντε φάκτο, μετά το Brexit, τη Βόρεια Ιρλανδία σε ένα ενδιάμεσο καθεστώς. Η σταδιακή αποκοπή από το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ο βασικός φόβος του βορειοϊρλανδικού ενωτικού κόμματος DUP, το οποίο καθυστέρησε τη συμφωνία για το Brexit απειλώντας ότι θα ρίξει την κυβέρνηση της Μέι εάν δεν κατοχυρωθεί ρητά ότι στη Βόρεια Ιρλανδία θα ισχύουν οι ίδιοι εμπορικοί κανόνες με την υπόλοιπη Βρετανία.
Μπροστά στον εκβιασμό αυτό, και με δεδομένο ότι η προοπτική της κατοχύρωσης ξεχωριστών κανόνων για τη Βόρεια Ιρλανδία έθετε σε κίνδυνο την ίδια τη συνοχή του Ηνωμένου Βασιλείου, καθώς αμέσως ζήτησε ξεχωριστούς εμπορικούς κανόνες και η Σκωτία, αλλά και η Ουαλλία, το Λονδίνο υποχώρησε. Η προχθεσινή συμφωνία καθιστά σαφές ότι μετά το Brexit θα ισχύει ενιαίο ρυθμιστικό καθεστώς σε ολόκληρο το Ηνωμένο Βασίλειο.
Αν όμως η Βόρεια Ιρλανδία διατηρήσει ανοικτά σύνορα με την Ιρλανδία, που παραμένει στην Ε.Ε., και αν το υπόλοιπο Ηνωμένο Βασίλειο συνεχίσει να εμπορεύεται κανονικά με τη Βόρεια Ιρλανδία, η οποία αποτελεί τμήμα του, τότε πού είναι το Brexit; Το κείμενο με τις υπογραφές της Τερέζα Μέι και του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ διατυπώνει την ελπίδα ότι θα βρεθεί στο μέλλον κάποια «συμφωνημένη λύση». Ομως η μόνη λογική λύση θα ήταν να εγκαταλείψει το Λονδίνο τα περί σκληρού Brexit και να παραμείνει στην κοινή αγορά και στην τελωνειακή ένωση – παραβιάζοντας και την τελευταία κόκκινη γραμμή της Τερέζα Μέι.