Κοινωνίες σε σύγχυση, έννοιες σε αποσύνθεση

Κοινωνίες σε σύγχυση, έννοιες σε αποσύνθεση

3' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

«Η ​​​​τέχνη απαιτεί αλήθεια όχι ειλικρίνεια», λέει η Κέιτ Μπλάνσετ σε μία από τις 13 διαφορετικές μεταμορφώσεις της στην ταινία «Μανιφέστο». «Σημασία έχει το θέαμα όχι η αλήθεια», ως συστατικό στοιχείο των fake news (αντικείμενο της πολύ ενδιαφέρουσας συζήτησης που οργάνωσε ο ιστότοπος jaj.gr την περασμένη Τρίτη στην Τεχνόπολη). «Η ταινία “Το τετράγωνο” υπερβάλλει στις χειρότερες τάσεις που παρατηρούνται σήμερα, όπως ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης αγνοούν την ίδια τους την ευθύνη όταν αναπαράγουν τα ίδια τα προβλήματα που δημοσιεύουν», σχολιάζει ο Σουηδός σκηνοθέτης Ruben Östlund. «Το μουσείο έχει προσλάβει ειδικούς στις δημόσιες σχέσεις, ώστε η έκθεση να γίνει ευρέως γνωστή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Το τμήμα των δημοσίων σχέσεων λέει όλο σαρκασμό ότι η ιδέα για “Το τετράγωνο” παραείναι καλή και ότι αν θέλει το μουσείο να απασχολήσει τους δημοσιογράφους και να γράψουν για την έκθεση, χρειάζεται αντιπαράθεση». Αρα, και σε αυτήν την περίπτωση, περισσεύει η αλήθεια του έργου.

Η σουηδική βραβευμένη παραγωγή (προβάλλεται στις αίθουσες από την περασμένη Πέμπτη) περιστρέφεται γύρω από ένα έργο τέχνης, την ερμηνεία του, τους συνειρμούς που προκαλεί, την αλληλεπίδραση με την κοινωνία, τον τρόπο που δεν αφήνει ανεπηρέαστες τις σχέσεις των ανθρώπων μέσα κι έξω από το μουσείο σύγχρονης τέχνης. «Το “Τετράγωνο” –σύμφωνα με την εικαστικό δημιουργό του– είναι ένα καταφύγιο εμπιστοσύνης και τρυφερότητας. Μέσα σε αυτό είμαστε ίσοι, μοιραζόμαστε δικαιώματα και υποχρεώσεις». Τέσσερις φωτεινές πλευρές στο έδαφος και στη μέση της περιχαράκωσης ένας χώρος, στον οποίο στέκεται όποιος έχει ανάγκη. Μπορεί να πεινάει και να ζητάει φαγητό ή μπορεί να βιώνει μια μεγάλη απώλεια και να χρειάζεται επειγόντως κάποιον συνομιλητή. Η αλήθεια του καθενός ως θέαμα. Η ορατή αλληλεγγύη, οι «αόρατοι» επαίτες. Κοινωνίες σε σύγχυση, έννοιες σε αποσύνθεση.

Και στα τρία παραδείγματα που προαναφέραμε η «αλήθεια» είναι η λέξη με τη μεγαλύτερη εμβέλεια και τη μικρότερη επιρροή. Αναπαράγεται διαρκώς, αλλά όλο και πιο απισχνασμένη, αδειάζει από νόημα και ισχύ. Το θέαμα προβάλλει την αλήθεια ως συστατικό στοιχείο του την ίδια στιγμή που τη θυσιάζει για την παραγωγή του «γεγονότος».

Οι δύο ειδικοί, νεαροί επικοινωνιολόγοι, που αναλαμβάνουν, στην ταινία, να προωθήσουν την εγκατάσταση «τετράγωνο», παρουσιάζουν την ιδέα τους με την εξής εισαγωγή: «Οταν δημιουργείς ένα βίντεο σήμερα πρέπει να έχεις υπόψη σου τους ανθρώπους που έχουν μικρό εύρος προσοχής. Ενας θεατής αν δεν εντυπωσιαστεί δεν προχωράει. Σε 10 – 15 δευτερόλεπτα, το πολύ, πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι τόσο δυνατό, που οι θεατές θα θέλουν να το κοινοποιήσουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να γίνει βάιραλ». Επιλέγουν γι’ αυτό ένα μικρό ξανθό κοριτσάκι, που το ντύνουν ζητιανάκι, το οδηγούν στο κέντρο του τετραγώνου και το ανατινάσσουν.

Ναι μεν επιτυγχάνουν τον στόχο τους –εκατοντάδες χιλιάδες «χτυπήματα» στο Διαδίκτυο–, το βάιραλ είναι εφικτό. Ομως με την ίδια ταχύτητα που έρχεται η επιτυχία, εξίσου γρήγορα οι όροι αντιστρέφονται: η ιδέα τους, στο τέλος της ημέρας, προκαλεί τόσες αντιδράσεις που υποχρεώνει τον επιμελητή του μουσείου να παραιτηθεί.

Μία εικόνα αλλάζει τη ροή της πληροφορίας. Προς στιγμήν. Η εκτεθειμένη αλήθεια της («πόση απανθρωπιά χρειάζεται για να προσεγγίσουμε την ανθρωπιά σου;», το σλόγκαν) επιστρέφει δριμύτερη. Ο συναισθηματικός δεσμός που δημιουργείται με στόχο να κατακρίνει τον κυνισμό καταλήγει να τον αποθεώνει.

Κάθε «ψευδής είδηση» μπορεί να χαράξει τη δική της διαδρομή και να αποκτήσει εκατοντάδες αναγνώστες ή θεατές πρόθυμους να την αναπαραγάγουν. Η αλήθεια χρειάζεται χρόνο, τουλάχιστον περισσότερο από το ψέμα. Είναι λιγότερο ελκυστική, απαιτεί δαπάνη ψυχική και διανοητική. Προϋποθέτει απόσταση και συγκέντρωση στο θέμα για περισσότερο από «15 δευτερόλεπτα». Η πολυδιάσπαση, το «ζάπινγκ», ευνοούν το λάθος, καθώς αποδυναμώνουν την προσοχή ενισχύοντας ό,τι «τραβάει το βλέμμα».

Η αλήθεια και το ψέμα έχουν πολλές μεταμορφώσεις, τόσο στην τέχνη όσο και στη ζωή. Συμπορεύονται επικίνδυνα, το σύνορο ανάμεσά τους γίνεται όλο και λιγότερο ορατό.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή