Ο κ. Παυλόπουλος αναγνωρίζει επίσης ότι ακόμη και για τους ασθενείς που βρίσκονται σε θεραπεία, υπάρχει ο κίνδυνος το φάρμακο να έχει γίνει ανθεκτικό, με αποτέλεσμα να χρειάζεται να περάσουν σε αυτό που ονομάζεται «second line», δηλαδή δεύτερη γραμμή αντιρετροϊκής θεραπείας. Συχνά ωστόσο δεν υπήρχαν τα κατάλληλα φάρμακα.
Σε ό,τι αφορά τις μεγαλύτερες προκλήσεις, όπως σημειώνει, μια από αυτές είναι «η πολυπλοκότητα του HIV καθώς είναι μια χρόνια πάθηση που θέλει συνεχή παρακολούθηση και άρα έχει όλα τα προβλήματα που έχουν οι χρόνιοι ασθενείς».
Φωτογραφία: Luca Sola
Ποια είναι η κατάσταση αυτή τη στιγμή στην Αφρική;
Έχει περάσει πάνω από μία δεκαετία από τότε που ξεκινήσαμε να δίνουμε αντιρετροϊκή θεραπεία σε ανθρώπους με HIV σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών οι τιμές των αντιρετροϊκών φαρμάκων έχουν μειωθεί αρκετά, ενώ πλέον πρόσβαση στη θεραπεία έχει μεγάλη μερίδα του πληθυσμού ειδικά στη νοτιότερη Αφρική, όπου αντιμετώπιζε και τα μεγαλύτερα προβλήματα στις αρχές του 2000. Τότε οι θεραπείες ήταν πολύ πιο ακριβές, η πρόσβαση στα φάρμακα σε αρκετές περιοχές της υποσαχάριας Αφρικής ήταν πολύ πιο δύσκολη. Γι’ αυτό και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αναπτύξαμε μερικά από τα μεγαλύτερα προγράμματα σε χώρες, όπως η Μοζαμβίκη, η Σουαζιλάνδη, η Ζιμπάμπουε, η Νότια Αφρική, το Μαλάουι. Σταδιακά, όμως και με τη δημιουργία των δύο ταμείων, το Global Fund to Fight AIDS, Tuberculosis and Malaria και το PEPFAR των ΗΠΑ δόθηκαν χρήματα στις φτωχές αφρικανικές χώρες για να μπορούν να αγοράζουν αντιρετροϊκά φάρμακα.
Ωστόσο, ακόμη και σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν φοβερές ανισότητες. Υπάρχει ακόμη μεγάλο ποσοστό ανθρώπων με HIV που δεν λαμβάνει θεραπεία, είτε γιατί βρίσκεται σε απομονωμένες περιοχές, είτε επειδή το πρόγραμμα για την καταπολέμηση του AIDS δεν αναπτύσσεται αρκετά στη χώρα. Άρα βλέπουμε χώρες που έχουν μεγάλη κάλυψη, όπως η Νότια Αφρική που εξακολουθεί να έχει τον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων σε αντιρετροϊκή θεραπεία (4,2 εκατομμύρια) και χώρες, όπως το Μαλάουι, με σοβαρά προβλήματα στην πρόσβαση σε φαρμακευτική αγωγή.
Φωτογραφία: Luca Sola
Τι συμβαίνει όμως σήμερα με έναν οροθετικό στην υποσαχάρια Αφρική ο οποίος ξεκίνησε θεραπεία πριν 10-15 χρόνια;
Ξέρουμε πολύ καλά ότι η μόλυνση από τον ιό HIV είναι κάτι που εξελίσσεται. Πρόκειται για μια χρόνια πάθηση που επηρεάζει την υγεία τους ασθενούς με διάφορους τρόπους και ανά διαφορετικές περιόδους. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί ασθενείς μετά από κάποια χρόνια θεραπείας χρειάζεται να αλλάξουν κάποιο φάρμακο, το οποίο έχει γίνει ενδεχομένως ανθεκτικό. Θα πρέπει λοιπόν ο ασθενής να περάσει σε αυτό που ονομάζουμε second line, δηλαδή δεύτερη γραμμή αντιρετροϊκής θεραπείας. Σε ανάλυση που κάναμε οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα πριν μερικούς μήνες στην Κένυα διαπιστώσαμε ότι πολύ υψηλό ποσοστό ανθρώπων έπρεπε να περάσει σε θεραπεία δεύτερης γραμμής, ωστόσο δεν υπήρχαν τα κατάλληλα φάρμακα. Συγκεκριμένα, βάσει της ανάλυσης στην περιοχή Homa Bay, όπου τα αντιρετροϊκά φάρμακα είναι διαθέσιμα εδώ και χρόνια, οι μισοί από τους ασθενείς που νοσηλεύονται με AIDS παρουσιάζουν ενδείξεις αποτυχίας της θεραπείας.
Άρα αυτή τη στιγμή έχουμε το πρόβλημα μιας χρόνιας νόσου η οποία εξελίσσεται. Δεν έχουμε το επείγον που είχαμε στις αρχές του 2000, το έχουμε, όμως με έναν άλλο τρόπο, καθώς και πάλι εκατομμύρια άνθρωποι κινδυνεύουν.
Χρειάζεται να γίνει το επόμενο βήμα. Πρέπει με τον ίδιο τρόπο που ανεβάσαμε τη συμμετοχή στην πρώτη γραμμή να ανεβάσουμε και τη συμμετοχή στη δεύτερη γραμμή θεραπείας και βλέπουμε ότι αυτό δεν γίνεται στην Αφρική.
Άρα δεν μπορείς να είσαι πολύ μακριά από τις ανάγκες. Η πολυπλοκότητα του HIV είναι ότι είναι μια χρόνια πάθηση που θέλει συνεχή παρακολούθηση και άρα έχει όλα τα προβλήματα που έχουν οι χρόνιοι ασθενείς.
Φωτογραφία: Luca Sola
Ποια είναι τα μεγαλύτερα εμπόδια;
Υπάρχει μια δυσκολία να γίνουν αλλαγές σε ένα σύστημα που ήδη έχει πάρα πολλά προβλήματα. Οπότε μιλάμε για συστημικά προβλήματα. Τα συστήματα υγείας είναι στα όρια τους. Υπάρχουν ζητήματα κόστους, καθώς πολλά φάρμακα δεύτερης γραμμής είναι πολύ πιο ακριβά από αυτά της πρώτης γραμμής, ενώ υπάρχει και έντονη γραφειοκρατία που εμποδίζει τη διαδικασία. Δηλαδή για να φτάσει κανείς στη θεραπεία δεύτερης γραμμής θα πρέπει να περάσει από ειδικές επιτροπές και θα πρέπει να γίνει με έναν τρόπο που δεν είναι τόσο απλός. Άρα χρειαζόμαστε απλοποίηση της διαδικασίας σε πολλές χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Πολλές φορές οι χώρες φοβούνται για εκτόξευση του κόστους, οπότε αυτό τις κάνει διστακτικές να πάρουν μέτρα ώστε να αυξήσουν την κάλυψη του πληθυσμού σε δεύτερης γραμμής αντιρετροικών.
Από ποιες φάσεις έχει περάσει η στρατηγική καταπολέμησης του AIDS την τελευταία δεκαετία;
Είναι εντυπωσιακό πόσα λίγα εργαλεία είχαμε στις αρχές του 2000 και πόσα περισσότερα έχουμε σήμερα. Σε πολλές χώρες της υποσαχαριας Αφρικής οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ανοίγαμε κυριολεκτικά δρόμους για να φτάσουν οι άνθρωποι στην θεραπεία τους, τώρα υπάρχουν οι δρόμοι, υπάρχει και καλύτερη πρόσβαση στα φάρμακα. Θυμάμαι την ιστορία ενός από τους πρώτους ανθρώπους που μπήκαν σε αντιρετροϊκή θεραπεία στο Μαπούτο της Μοζαμβίκης το 2003. Ο Σόουζα είναι ακόμα μία από τις θρυλικές μορφές του αγώνα κατά του AIDS στη Μοζαμβίκη. Και μάλιστα δεν είναι καθόλου κλασικός ασθενής. Είναι ψηλός, γεροδεμένος, ρωμαλαίος. Ο Σοουζα, λοιπόν, μας έλεγε ότι όταν του ανακοίνωσαν ότι θα μπει σε θεραπεία, έβαλε τα κλάματα γιατί δεν πίστευε ποτέ ότι θα έρθει η στιγμή που θα ξεκινήσει θεραπεία. Περίμενε απλά να πεθάνει.
Τέσσερα χρόνια μετά, το 2007, άρχιζε μια μικρή επανάσταση που είχε να κάνει με τις εξελίξεις στην ιατρική τεχνολογία. Θυμάμαι ότι το 2007 στο Μαπούτο υπήρχε μόνο ένα εργαστήριο για μέτρηση ιικου φορτίου. Το 2014 όταν έφυγα από τη Σουαζιλάνδη που ήμουν επικεφαλής της αποστολής για το HIV/AIDS είχαμε πλέον μετρητές ιικου φορτίου σε μέγεθος τσάντας και μάλιστα υπήρχε η δυνατότητα να συνδέονται με μπαταρίες αυτοκινήτου. Έτσι ο γιατρός και ο νοσηλευτής μπορούσαν να μετακινούνται από χωριό σε χωριό με ένα μηχανάκι και να παρακολουθούν την κατάσταση της υγείας των ασθενών.
Φωτογραφία: Luca Sola
Η διαφορά μεταξύ 2007 και 2014 ήταν ασύλληπτη. Και με τα δυο ταμεία που ενίσχυσαν τις αφρικανικές χώρες για να μπορούν να αγοράζουν φάρμακα και με τις εξελίξεις στην ιατρική τεχνολογία είχαμε πολλά καλά νέα για τους ασθενείς με HIV/AIDS σε όλο τον κόσμο. Σώσαμε πολλούς, δεν σώσαμε όλους όσους θα θέλαμε στην Αφρική τα τελευταία 20 χρόνια, αλλά σώσαμε έναν πολύ μεγάλο αριθμό. Αυτή τη στιγμή, στην υποσαχάρια Αφρική 25,5 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν με τον ιό HIV. Από αυτούς οι μισοί και πλέον ασθενείς (13,8 εκατομμύρια) έχουν πρόσβαση σε θεραπεία. Αυτό που τώρα λέμε είναι ότι αυτός ο κόσμος που σώσαμε και είναι σε θεραπεία στην Αφρική βρίσκεται ξανά σε κίνδυνο επειδή δεν έχει εύκολη πρόσβαση σε δεύτερης γραμμής αντιρετροική θεραπεία.
Υπάρχουν οι κατάλληλες θεραπείες για παιδιά με HIV στην Αφρική;
Δυστυχώς πολλά παιδιά με HIV εξακολουθούν να περιμένουν. Η διάγνωση και η θεραπεία καθυστερούν, διότι οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν έχουν τα κίνητρα για να αναπτύξουν προϊόντα για παιδιά σε φτωχές χώρες, εκεί όπου ζει πάνω από το 90% των παιδιών με HIV. Η διάγνωση του HIV σε παιδιά κάτω των 18 μηνών είναι εξαιρετικά δύσκολη. Αυτή τη στιγμή ο μόνος τρόπος είναι ένα διαγνωστικό εργαλείο που βασίζεται στο DNA, με κόστος υπέρογκο για τις περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες. Η θεραπεία, επίσης, είναι περίπλοκη, καθώς συχνά τα φάρμακα δεν είναι ενδεδειγμένα για παιδιά.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στις περιοχές που μαστίζονται από τον HIV;
Είναι αρκετές οι προκλήσεις. Μια από τις μεγαλύτερες είναι ότι όταν έχεις φτάσει στο σημείο να δίνεις θεραπεία σε πάρα πολλούς ανθρώπους αρχίζουν και υπάρχουν προβλήματα με τα συστήματα προμηθειών των φαρμάκων. Αυτό το σύστημα άρχισε να γίνεται αρκετά πολύπλοκο και πολλές φορές στη Νότια Αφρική βλέπαμε πως κατέρρεε γιατί δεν υπήρχε η τεχνογνωσία για να ανταπεξέλθει στις ανάγκες. Υπήρχαν πολλά προβλήματα στην εφαρμογή του και πολλές φορές οι ασθενείς έμεναν για περιόδους χωρίς τα αναγκαία φάρμακα. Βελτιώθηκαν σίγουρα τα συστήματα υγείας και οι δομές, οι ιατρικές τεχνολογίες, αλλά με μεγάλες επιδημίες όπως είναι το AIDS δεν μπορείς να είσαι πέντε βήματα πίσω. Αν είσαι πολλά βήματα πίσω, έχεις χάσει τη μάχη, οι ασθενείς σου έχουν πεθάνει. Άρα δεν μπορείς να είσαι πολύ μακριά από τις ανάγκες. Η πολυπλοκότητα του HIV είναι ότι είναι μια χρόνια πάθηση που θέλει συνεχή παρακολούθηση και άρα έχει όλα τα προβλήματα που έχουν οι χρόνιοι ασθενείς.
Φωτογραφία: Luca Sola
Τι διαφορές υπάρχουν στην πρόσβαση οροθετικών στη θεραπεία στην Αφρική σε σχέση πχ με μια ανεπτυγμένη χώρα ,όπως η Ελλάδα;
Υπάρχει τεράστιο χάσμα ανάμεσα στην Ελλάδα και σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες σε σχέση με την υποσαχάρια Αφρική. Εδώ υπάρχουν άπειρες εναλλακτικές όταν αποτύχει ένα φάρμακο, πολλοί συνδυασμοί φαρμάκων που μπορούν να βοηθήσουν, υπάρχει και δεύτερη και τρίτη γραμμή αντιρετροικών. Για παράδειγμα, ένας ασθενής με HIV έχει πρόσβαση σε θεραπείες, όταν εμφανίζονται διάφορες λοιμώξεις, όπως για παράδειγμα η φυματίωση. Η φυματίωση είναι η νούμερo ένα θανατηφόρος λοίμωξη για έναν άνθρωπο με HIV που έχει εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα.
Σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής παρόλο, που κάποια πράγματα έχουν βελτιωθεί, δεν είναι βέβαιο ότι εάν κάποιος έχει μία λοίμωξη, όπως η φυματίωση, θα μπορεί να λάβει θεραπεία. Κι αυτό γιατί η έλλειψη γρήγορων αποτελεσματικών διαγνωστικών εργαλείων σημαίνει ότι πολλές περιπτώσεις παραμένουν χωρίς διάγνωση. Επίσης οι μορφές της φυματίωσης που είναι ανθεκτικές στα φάρμακα είναι ακόμη πιο δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Αγωνιζόμαστε για φάρμακα δεύτερης γραμμής στην Αφρική όταν στην Ευρώπη μπορείς πολύ εύκολα να περάσεις από τη μια γραμμή στην άλλη και να κάνεις και ό,τι συνδυασμό θέλεις σε φάρμακα.
Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να καταπολεμηθεί το στίγμα;
Το κομμάτι αυτό είναι ίσως και το πιο δύσκολο. Θυμάμαι ότι από τα πρώτα χρόνια που οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αρχίσαμε να δίνουμε θεραπεία, το στίγμα ήταν τεράστιο και δεν μειώθηκε ιδιαίτερα τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Οι άνθρωποι στις ανεπτυγμένες χώρες έχουν συνηθίσει το AIDS σαν μια χρόνια πάθηση, αλλά πολλές φορές άνθρωποι που είναι οροθετικοί διώκονται, βασανίζονται, απομονώνονται. Πρέπει να δουλεύουμε συνεχώς προς την κατεύθυνση της ευαισθητοποίησης, να περνάμε μηνύματα στην κοινωνία για το τι σημαίνει να είσαι οροθετικός. Πρέπει να ενημερώνουμε τους ανθρώπους, να τους εκπαιδεύουμε.
Ξέρουμε πλέον πάρα πολύ καλά πώς μεταδίδεται ο ιός οπότε δεν είναι κάτι που μπορεί να φοβίσει κανέναν πλέον στον κόσμο. Αλλά σε πολλές χώρες υπάρχουν δεισιδαιμονίες, αντιλήψεις διαφορετικές, υπάρχει ταύτιση με συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού (LGBT κλπ). Γι’ αυτό και οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα παράλληλα με τη θεραπεία επενδύσαμε πολύ και σε εκπαιδευτικά προγράμματα για να μπορέσουν οι κάτοικοι των περιοχών που έχει πληγεί περισσότερο να καταλάβουν τις πραγματικές διαστάσεις της επιδημίας, να μάθουν να προστατεύονται χωρίς ταυτόχρονα να χάσουν την ανθρωπιά τους.