Η 16η Οκτωβρίου έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα Επισιτισμού (World Food Day) και καθιερώθηκε τον Οκτώβριο του 1980 από τη Γενική Συνέλευση του OHE. Στη χώρα μας, αλλά και σε άλλες χώρες, συχνά παραφράζεται ως Παγκόσμια Ημέρα Διατροφής. Η αλήθεια είναι, όμως, ότι η συγκεκριμένη ημέρα θεσπίστηκε όχι για να αναδείξει την αξία της ισορροπημένης διατροφής, αλλά για να τονίσει την ανάγκη για την καταπολέμηση του μείζονος προβλήματος της πείνας. Σαράντα χρόνια μετά, περισσότεροι από ένα δισ. άνθρωποι στον κόσμο συνεχίζουν να υποσιτίζονται, ένα ποσοστό που αυξάνεται ολοένα λόγω της επισιτιστικής και της οικονομικής κρίσης. Η πιο ευπαθής ομάδα, η οποία πλήττεται από την πείνα και τις συνέπειές της είναι τα παιδιά, με τον συνολικό αριθμό παγκοσμίως να φτάνει τα 237 εκατ.!
Ο υποσιτισμός έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, ιδιαίτερα κατά την παιδική ηλικία, κατά την οποία απαιτείται ισορροπημένη πρόσληψη θρεπτικών ουσιών για τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη του ατόμου. Ο υποσιτισμός προκαλεί αύξηση της βρεφικής θνησιμότητας, αναιμία, κοντό ανάστημα, ελλιπείς μαθησιακές ικανότητες κ.ά. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει ότι 10 έως 12 εκατ. παιδιά κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν ετησίως στις αναπτυσσόμενες χώρες και για περισσότερους από τους μισούς θανάτους ευθύνεται άμεσα ή έμμεσα ο υποσιτισμός.
Εκτός, όμως, από τον υποσιτισμό, διατροφική πρόκληση αποτελεί στις μέρες μας ο αποκαλούμενος «σιωπηλός υποσιτισμός» (Hidden Hunger). Το φαινόμενο του «σιωπηλού υποσιτισμού» αναφέρεται στα παιδιά εκείνα, που δεν παρουσιάζουν την τυπική εικόνα του ισχνού, σοβαρά λιπόσαρκου παιδιού, αλλά στη συντριπτική τους πλειονότητα πάσχουν από έλλειψη βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
Οσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, η υποθρεψία μπορεί να συνυπάρξει με την παχυσαρκία. Σύμφωνα με την τελευταία επίσημη αναφορά του ΠΟΥ, 41 εκατ. παιδιά, αν και δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία είναι υπέρβαρα! Ακόμη και στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου παραδοσιακά ο υποσιτισμός θεωρείται το κυριότερο διατροφικό πρόβλημα, το ποσοστό των υπέρβαρων και παχύσαρκων ατόμων αυξάνεται με ανησυχητικούς ρυθμούς. Είναι η περίπτωση του παιδιού που δεν έχει πρόσβαση σε φρέσκα φρούτα, λαχανικά, νωπό κρέας, ψάρι, γάλα, αλλά μπορεί να υπερκαταναλώνει μονοφαγικά τροφές, όπως ρύζι ή πατάτα, επειδή αυτές είναι περισσότερο διαθέσιμες.
Την ίδια ώρα, στις ανεπτυγμένες χώρες η παχυσαρκία απειλεί την υγεία εκατομμυρίων πολιτών. Η υπερκατανάλωση βιομηχανοποιημένων τροφίμων, καθώς και η εντατικοποίηση του πρωτογενούς τομέα γεωργικών προϊόντων, διαφοροποίησαν σημαντικά τις διατροφικές συνήθειες των ανθρώπων. H παχυσαρκία πλέον χαρακτηρίζεται ασθένεια και συνδέεται άμεσα με την εμφάνιση χρονίων νοσημάτων με πιο χαρακτηριστικές την καρδιαγγειακή νόσο και τον διαβήτη. Διανύουμε την περίοδο κατά την οποία το ένα έκτο του κόσμου μαστίζεται από την πείνα, την ίδια στιγμή που η παχυσαρκία υπονομεύει την υγεία εκατομμυρίων ανθρώπων.
Ελληνική πραγματικότητα
Οσον αφορά την ελληνική πραγματικότητα, έτσι όπως διαμορφώνεται μετά και την οικονομική κρίση που πλήττει τη χώρα μας, με βάση τα στοιχεία του ΟΟΣΑ το 2013 η Ελλάδα κατείχε την πρώτη θέση στην παιδική παχυσαρκία με ποσοστά να αγγίζουν έως και το 44% στα αγόρια και 38% στα κορίτσια, ενώ με βάση τα δεδομένα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Αντιμετώπισης της Παχυσαρκίας (IOTF), τα ποσοστά των υπέρβαρων αγοριών και κοριτσιών αγγίζουν το 30% και 29% αντίστοιχα. Χωρίς να αγνοούμε την πολυπαραγοντική φύση της παχυσαρκίας, φαίνεται ότι όσο λιγότερα τα χρήματα του οικογενειακού προϋπολογισμού, τόσο καταφεύγει κανείς σε φθηνότερες λύσεις, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ποιότητα τροφής και να αυξάνεται η κατανάλωση τροφών, οι οποίες χορταίνουν εύκολα και γρήγορα, αλλά είναι φτωχές σε βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, καλά λιπαρά & φυτικές ίνες. Με το 52% των φτωχών ελληνικών νοικοκυριών να δηλώνει αδυναμία κάλυψης των βασικών διατροφικών αναγκών, ίσως θα έπρεπε να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε, αν το υπέρβαρο παιδί-έφηβος της σημερινής Ελλάδας αποτελεί φαινόμενο του αποκαλούμενου «σιωπηλού υποσιτισμού» του ανεπτυγμένου κόσμου.
Ο φετινός στόχος
Δεδομένης της αυξημένης μεταναστευτικής κινητικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, η φετινή Παγκόσμια Ημέρα Επισιτισμού έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση του κοινού για επαρκέστερη και ασφαλέστερη τροφή των μεταναστών σε κάθε χώρα. Βασικές αιτίες υποσιτισμού αυτών των ομάδων στη χώρα μας αποτελούν η οικονομική δυσχέρεια, η αδυναμία πρόσβασης σε τροφή, οι θρησκευτικοί διατροφικοί περιορισμοί και η ελλιπής διατροφική εκπαίδευση. Ισως η 16η Οκτωβρίου να δώσει το έναυσμα να σκεφτούμε όλοι λίγο παραπάνω τον ρόλο των τροφίμων στην υγεία και την επαρκέστερη χρήση της διατιθέμενης τροφής στην Ελλάδα προς όλες τις ευπαθείς ομάδες, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικά αδύναμων νοικοκυριών αλλά και των φιλοξενούμενων μεταναστών.
* Ο κ. Γιώργος Ν. Λάντις, RD MSc, είναι κλινικός διαιτολόγος-διατροφολόγος, επιστημονικός συνεργάτης της Α΄ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών.