Θυμάται ότι η απότομη διακοπή λειτουργίας του κλιματιστικού τούς ξύπνησε από τον μεσημεριανό τους ύπνο. Ακολούθησε το τηλεφώνημα της αδερφής της, η οποία από χιλιόμετρα μακριά, έβλεπε φωτιά στο δάσος. Η Ιωάννα Παππά πρόφτασε να πετάξει σε μια ποτιστική στέρνα φιάλες υγραερίου που είχαν στο σπίτι. «Μόλις βγήκα έξω αισθάνθηκα κάψιμο στο πρόσωπο και έναν θόρυβο, σαν ανεμοστρόβιλο, σα να καλπάζουν κοπάδια άλογα», λέει. «Πυρωνόσουν, ενώ δεν έβλεπες φλόγες, ακόμα. Οταν πλησίασαν όμως έφταναν το ύψος εξαώροφης πολυκατοικίας».
Μέσα στον πανικό η κ. Παππά, άλλα μέλη της οικογένειάς της και κάτοικοι του χωριού Σμέρνα κατόρθωσαν να ξεφύγουν. Οι σοροί των γονιών της όμως εντοπίστηκαν αργότερα στη θέση «Πανταζοπουλέικα». Συνολικά, οι νεκροί της πυρκαγιάς στην Ηλεία στις 24 Αυγούστου 2007 έφτασαν τους 36. Τον επόμενο μήνα συμπληρώνονται δέκα χρόνια από εκείνη την ημέρα, κάποια θέματα όμως παραμένουν ανοιχτά.
Το ζήτημα των αποζημιώσεων συγγενών θανόντων εκκρεμεί ακόμη. Το δικηγορικό γραφείο Αντώνη Φούσα ανέλαβε την εκπροσώπηση 22 οικογενειών θυμάτων της πυρκαγιάς που διεκδικούν αποζημιώσεις από το ελληνικό Δημόσιο. Οι αγωγές κατατέθηκαν ξεχωριστά. Τρεις αποφάσεις εξ αυτών είναι προς εκτέλεση, αναμένεται δηλαδή μέχρι το τέλος του 2017 οι οικογένειες να εισπράξουν το ποσό που έχει επιδικαστεί. Αλλες έξι βρίσκονται στο στάδιο της έκδοσης ή αναμένεται να καθαρογραφεί η εφετειακή απόφαση. Οι υπόλοιπες 13 υποθέσεις όμως βρίσκονται ακόμη στο Διοικητικό Πρωτοδικείο Πύργου. Δέκα χρόνια μετά, δεν έχουν ολοκληρωθεί σε πρώτο βαθμό. Για κάποιες οικογένειες υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος.
Δικαστικός «γολγοθάς»
Η κ. Παππά περιγράφει στην «Κ» ως «γολγοθά» τη δικαστική διαδικασία που ακολούθησε μετά τις πυρκαγιές και κυρίως το ποινικό της σκέλος, το οποίο τελεσιδίκησε το 2015. Τότε, το Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου επικύρωσε την απόφαση του Εφετείου, καταδικάζοντας σε εξαγοράσιμη ποινή φυλάκισης 10 ετών τον πρώην νομάρχη Ηλείας Χαράλαμπο Καφύρα και τον πρώην δήμαρχο Ζαχάρως Πανταζή Χρονόπουλο. Καταδικάστηκαν για αμέλεια λήψης των αναγκαίων μέτρων και έλλειψη της αναγκαίας προσοχής. Το ίδιο δικαστήριο επικύρωσε τις ποινές ενός πυροφύλακα που δεν ενήργησε έγκαιρα και της γυναίκας από το σπίτι της οποίας ξεκίνησε η φωτιά.
Σύμφωνα με το 270 σελίδων σκεπτικό της απόφασης του Αρείου Πάγου που είναι σε γνώση της «Κ», υπήρξαν αμέλειες πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της φωτιάς. Μέχρι και τον Αύγουστο του 2007 ο νομός Ηλείας περιελάμβανε δάση τα οποία μαζί με τις γεωργικές και οικιστικές εκτάσεις σχημάτιζαν ένα μωσαϊκό με δυσδιάκριτα όρια. Οπως αναφέρεται στο σκεπτικό της απόφασης, σε αυτά είχαν πάψει να εκτελούνται δασοκομικές εργασίες από το 1980 και είχαν καταστεί δύσβατα και αδιαπέραστα. Ηταν ηλικίας άνω των 100 ετών και στο εσωτερικό τους είχε σχηματιστεί παχύ στρώμα ξερών χόρτων, κλαδιών, φύλλων – μια ιδιαίτερα εύφλεκτη καύσιμη ύλη. Είχε προηγηθεί ένα πολύ ξηρό καλοκαίρι, με καύσωνες, χαμηλή υγρασία, ισχυρούς ανέμους. Τα μέτρα πρόληψης ήταν αναγκαία.
«Θυμάμαι παλιότερα ανθρώπους να καθαρίζουν τις αντιπυρικές ζώνες, όμως μετά σταμάτησαν. Οι δρόμοι ήταν γεμάτοι χόρτα», λέει η κ. Παππά.
Το ανώτατο δικαστήριο όμως διαπίστωσε ότι σε πολλές περιπτώσεις και ειδικά στην επικίνδυνη περιοχή Σμέρνας-Ορους Λαπίθα δεν είχαν εκτελεστεί εργασίες προληπτικού καθαρισμού της βλάστησης στο επαρχιακό και αγροτικό δίκτυο. Στη συγκεκριμένη περιοχή μάλιστα λόγω του έντονου ανάγλυφου εδάφους (κλίσεις, χαράδρες, ρεματιές), η απειλή είναι ακόμη μεγαλύτερη. Διότι όταν η φωτιά κινείται σε πλαγιές με κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω αυξάνεται η έντασή της και όταν κινείται σε ρεματιές δημιουργεί ανοδικά ρεύματα.
Ακόμη ο Αρειος Πάγος έκρινε ότι η ενημέρωση των πολιτών για την επικινδυνότητα της επίμαχης ημέρας δεν ήταν επαρκής. Σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση οι πολίτες έπρεπε να ενημερωθούν και με άλλους τρόπους (πέρα από τη δημοσίευση κειμένου σε τοπικές εφημερίδες), με προφορικές ανακοινώσεις, μεγαφωνικές ειδοποιήσεις σε στάβλους, χωράφια, καφενεία από οχήματα του δήμου και της αστυνομίας που θα έκαναν περιπολίες.
Φωτιά στη Ζαχάρω Ηλείας στις 24/8. (Φωτογραφία: ΑΠΕ)
Η φωτιά ξεκίνησε στις 24/8 από σπίτι στον οικισμό Παλαιοχωρίου, όπου 77χρονη ετοίμαζε κόλλυβα για το μνημόσυνο του συζύγου της. Πλάι στη φιάλη υγραερίου με το σκεύος, που άφησε χωρίς επίβλεψη, βρίσκονταν δοχεία με 800 κιλά λάδι και κρασί καθώς και δεύτερη φιάλη υγραερίου. Εκείνη την ώρα φυδούσαν άνεμοι 5-6 μποφόρ με ριπές που έφταναν τα 7 μποφόρ και επικρατούσε καύσωνας με τη θερμοκρασία στους 41 βαθμούς Κελσίου. Η φωτιά έγινε αντιληπτή από την οικογένεια της 77χρονης στις 14:15 εκείνης της ημέρας. Οι προσπάθειές τους για κατάσβεση όμως ήταν μάταιες. Τα εύφλεκτα υλικά την τροφοδοτούσαν με αποτέλεσμα να βγει έξω από το κτίσμα και να επεκταθεί ταχύτατα.
Σύμφωνα με τη δικαστική απόφαση, μεταξύ 15:45 και 16:00 έχασαν τη ζωή τους 26 άνθρωποι. Οι περισσότεροι νεκροί εντοπίστηκαν στην επαρχιακή οδό Ζαχάρως- Αρτέμιδας, όπου είχαν εγκλωβιστεί με τα αυτοκίνητά τους.
«Τα σχέδια ενεργοποιήθηκαν ελλιπώς και οι περισσότεροι φορείς ενημερώθηκαν από τυχαίες και διαφορετικές πηγές και κατευθύνθηκαν προς το συμβάν χωρίς ανταλλαγή απόψεων, συντονισμό, συνεννόηση, συνεργασία και σχεδιασμό», αναφέρεται στη δικαστική απόφαση. Ακόμη τονίζεται ότι οι αυτόβουλες ενέργειες των εμπλεκομένων φορέων εκείνη την ημέρα ουσιαστικά αδρανοποίησαν τον μηχανισμό πολιτικής προστασίας.
Η επόμενη μέρα
Ελλειψη συντονισμού, γραφειοκρατία και αργοπορία στη διάθεση της εγκεκριμένης χρηματοδότησης για την ανακατασκευή ή επισκευή κατεστραμμένων οικημάτων διαπίστωναν ερευνητές στη μεταπυρική αποκατάσταση της περιοχής, τρία χρόνια μετά τα γεγονότα του Αυγούστου. Οι Χριστίνα Παπαγεωργίου, μεταπτυχιακή φοιτήτρια Γεωλογίας, Αικατερίνη Χρονοπούλου Σερέλη από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Γαβριήλ Ξανθόπουλος, ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων, κατέγραψαν το 2010 ότι οι δράσεις στο σύνολό τους ήταν αποσπασματικές, ασύνδετες και τα μέτρα «είχαν σκοπό να καλύψουν άμεσες ανάγκες και να μεταθέσουν τη σοβαρή αντιμετώπιση στο μέλλον».
Οταν έσβησαν οι φλόγες τον Αύγουστο του 2007 στην Ηλεία. (Φωτογραφία: ΑΠΕ)
Σήμερα, ο αντιπεριφερειάρχης Ηλείας, Γιώργος Γεωργιόπουλος, λέει στην «Κ» σχετικά με το θέμα της πρόληψης, ότι οι χρηματοδοτήσεις για καθαρισμούς δασών ή διανοίξεις δασικών δρόμων φτάνουν στους δήμους συνήθως καθυστερημένα, ακόμη και στο βάθος της αντιπυρικής περιόδου, ενώ δεν περιλαμβάνουν μεγάλα ποσά.
Προσθέτει, πάντως, ότι το πυροσβεστικό σώμα είναι πλέον πιο έμπειρο, ενώ έχουν προϋπολογισθεί χρήματα και διεξάγεται διαγωνισμός από την περιφέρεια προκειμένου να εξοπλιστεί η πυροσβεστική υπηρεσία με σύγχρονο μηχανοκίνητο στόλο.
Το 2007 μετά τις πυρκαγιές στην Ηλεία, διαμορφώθηκε νέο θεσμικό πλαίσιο (το οποίο αναπροσαρμόστηκε το 2014) για το πώς λαμβάνεται η απόφαση και πώς συντονίζεται η οργανωμένη απομάκρυνση πολιτών κατά τη διάρκεια δασικής πυρκαγιάς. Βάσει αυτών των οδηγιών, η λήψη της απόφασης για οργανωμένη απομάκρυνση πολιτών αποτελεί ευθύνη των κατά τόπους δημάρχων. Σε περίπτωση που η εξελισσόμενη ή επικείμενη καταστροφή επηρεάσει πάνω από ένα δήμο η απόφαση λαμβάνεται από τον αρμόδιο περιφερειάρχη.
Η ενημέρωση είναι το παν
Μιλώντας στην «Κ» με αφορμή τη συμπλήρωση 10 ετών από τις φωτιές στην Ηλεία, ο γενικός γραμματέας Πολιτικής Προστασίας Γιάννης Καπάκης επισημαίνει πόσο σημαντικό είναι το θέμα του συντονισμού και της «διαλειτουργικότητας» των φορέων στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Ακόμη τονίζει ότι θα πρέπει να προχωρήσει και ο προληπτικός περιορισμός της καύσιμης ύλης ώστε να μην προκαλούνται μεγάλης έντασης και έκτασης πυρκαγιές.
Πέρα από την εμπειρία ετών που έχει αποκτηθεί για τις εμπλεκόμενες δυνάμεις, αναφέρει ότι παραμένει ζωτικής σημασίας το θέμα της πληροφόρησης των πολιτών. «Χρειάζεται συστηματική και στοχευμένη ενημέρωση. Σε αυτή την κατεύθυνση κινούμαστε και έχουν ήδη γίνει αρκετά βήματα», λέει.
Την ενημέρωση και κατάλληλη προετοιμασία του κόσμου προτάσσει ως ζήτημα και ο Γαβριήλ Ξανθόπουλος, δασολόγος ερευνητής στο Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων. Στην ιστοσελίδα της υπηρεσίας του (www.fria.gr) έχουν φτιάξει μια φόρμα αξιολόγησης κινδύνου κατοικίας που είναι κοντά σε δασική βλάστηση για να προετοιμαστούν καλύτερα οι κάτοικοι. Οπως τονίζει, θα πρέπει πριν από κάθε αντιπυρική σεζόν να καθαρίζονται από χόρτα και σκουπίδια σπίτια που βρίσκονται μέσα στη βλάστηση. Και ο κ. Καπάκης εξηγεί ότι θα πρέπει να δημιουργείται ασφαλής περίμετρος γύρω από σπίτια και να αφαιρείται η καύσιμη ύλη. Καινούργια βίντεο με σχετικές οδηγίες ετοιμάζει και η Πολιτική Προστασία.
«Κανείς δεν μας ειδοποίησε»
Δέκα χρόνια πριν, η κ. Παππά λέει ότι κανείς δεν τους είχε ενημερώσει σχετικά με τις δασικές πυρκαγιές, ούτε τους είχαν καθοδηγήσει κατά την ώρα της φωτιάς. «Δεν ήρθε κανείς να μας ειδοποιήσει. Εάν δεν έπαιρνε τηλέφωνο η αδερφή μου θα ήμασταν μέσα στο σπίτι και θα είχαμε καεί», λέει.
Κλήθηκε να αναγνωρίσει τους γονείς της, Βασίλη και Βασιλική, στο νοσοκομείο του Ρίου. Χρειάστηκαν και εξετάσεις DNA για την ταυτοποίηση. Εκεί συνάντησε ψυχολόγους «που προσπαθούσαν να αγκαλιάσουν τον κόσμο». Επειτα όμως δεν υπήρξε μέριμνα για οργανωμένη ψυχολογική υποστήριξη συγγενών θανόντων.
Η κ. Παππά δεν ξέρει εάν τέτοιου είδους βοήθεια τότε θα ήταν χρήσιμη. «Ηταν μεγάλος ο θυμός, είχαμε πόνο, οργή και μίσος ακόμα. Ηταν πολύ φριχτό αυτό που ζήσαμε», λέει. «Ο χρόνος ίσως απαλύνει τον πόνο. Στις 24 Αυγούστου όμως αυτός ο πόνος ξανάρχεται».