Τo να σταυρώνεις τα χέρια ή να ενεργείς δεν είναι χειρονομίες εξίσου μάταιες. Πάνω από τα βαλτόνερα μετεωρίζονται και λάμψεις. Οι ιστορίες πολλών διαφορετικών ανθρώπων που τα κατάφεραν, που υπερέβησαν τις κοινές αντιξοότητες και βάδισαν μπροστά συνθέτουν ένα νέο πρότυπο επιβίωσης, που αποτυπώνει μια θεαματική στροφή μετά τους ανταγωνιστικούς καιρούς των τελευταίων δεκαετιών, όταν όλα τα έπαιρνε ένας, ο πρώτος – ο δεύτερος δεν κέρδιζε τίποτα. Οταν όλοι έκαναν καθημερινά στη ζωή πρωταθλητισμό, με τη βοήθεια ενισχυτικών (τις πολυβιταμίνες, τις σπιρουλίνες, τα τζινγκ σενγκ κ.ο.κ.), της σωματικής άσκησης και της ενδυναμωτικής του ψυχικού σθένους καλλιέργειας του εγώ. Και τι δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει κανείς για να αντέξει τις καθημερινές εξετάσεις εντός και εκτός «πλατό», τον ξέφρενο αγώνα δρόμου με τέρμα την αναρρίχηση στην κορυφή. Οι κοινές πράξεις και οι κοινές ευθύνες δεν μετρούσαν σε ένα σύστημα που προήγαγε την εντατική αναμέτρηση· στην κούρσα των επιδόσεων ήταν ο καθείς μόνος.
Για τους πολλούς, η δικαίωση ερχόταν μέσω του ενός, που γινόταν ίνδαλμα του κάθε εφήβου, μέσω του νικητή, που δόξαζε τη χώρα, και τότε όλοι ως λαός, ως κοινωνία, ως πολιτεία, αλλά και ως μεμονωμένα άτομα, νιώθαμε αμίμητοι, ξεχωριστοί, μοναδικοί, πρώτοι.
Δεν έχει υποχωρήσει ολοκληρωτικά αυτή η ροπή. Με την έλευση της κρίσης και την εκτόξευση της ανεργίας των νέων, γονείς και εκπαιδευτικοί παρέμειναν στην εξοντωτική κούρσα προετοιμασίας για τις πρώτες θέσεις (μόνο για τα «μυαλά» υπάρχουν θέσεις… στο εξωτερικό). Παρέμεινε η πάλη με την αρκούδα του άγχους, οι γαστρίτιδες, τα κλάματα, οι κρίσεις πανικού, οι γονείς που αγωνιούν πίσω από τα κάγκελα. Το ερώτημα για το ελληνικό σχολείο, εάν ξυπνά συνειδήσεις ή καλουπώνει σκέψεις, εάν χαράσσει πολλαπλές διαδρομές μάθησης ή μεταμορφώνει τους μαθητές σε νευρωτικούς εκτελεστές έτοιμων συνταγών, παραμένει θαμμένο κάτω από το κυνήγι του βαθμού.
Ωστόσο κάτι καινούργιο άρχισε να χαράζει στον περιορισμένο χλωμό μας ορίζοντα. Οτι δεν χρειάζεται να είσαι πρώτος σε όλα. Ούτε μόνος. Αν δεν τα καταφέρεις κάπου μπορεί να επιτύχεις με άλλους, αλλού. Οτι χρειάζονται άλλα ταλέντα από την ακριβοπληρωμένη προετοιμασία για την πρωτιά, η οποία –καθώς εγκλωβίζει σε έναν αποστειρωμένο μονόδρομο– δεν βοηθά στη διαχείριση των πτυχών ενός κόσμου που αλλάζει ραγδαία. Ικανότητες όπως της επικοινωνίας, της σύμπλευσης διέβρωσαν τη νοοτροπία της ατομικής βολής επί του αλλότριου –ή κοινού– προβλήματος, τον γαλβανισμένο μέχρι αναισθησίας ατομισμό. Την πίστη ότι το μοναδικό ακλόνητο σημείο στο σύμπαν είναι ο εαυτός μας. Η πλημμυρίδα της κρίσης που τάραξε ό,τι είχε τακτοποιηθεί μέσα στα καθημερινά μας δόγματα, επανέφερε, μαζί με τα ψήγματα αυτογνωσίας, το βλέμμα προς τον άλλο, τη συμπόνια προς τον πάσχοντα, εκείνη την παλιά αυτονόητη ευσπλαχνία. Απέδειξε ότι η φωνή του ανθρώπου που κοιμάται στο βάθος του καθενός δεν απαγορεύει την ευόδωση του όποιου σχεδίου.
Οτι αντίθετα, μέσα σε ένα περιβάλλον ομαδικότητας και συμφιλίωσης είναι εφικτή η επιτυχής στόχευση. Πάνω σε αυτήν την ταπεινή απλή αλήθεια θα μπορέσει ίσως να θεμελιωθεί μια νέα πολιτική φιλοσοφία.
Πληρότητα και κενότητα, πτήση και πτώση, η πορεία δεν είναι ευθύγραμμη. Δύναμη – αδυναμία, άμπωτη – παλίρροια, η υπέρβαση αναφύεται από τη διαφορά.