Η τουρκική κυβέρνηση καταργεί τη διδασκαλία της θεωρίας της εξέλιξης των ειδών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με τη δικαιολογία ότι το θέμα είναι αμφιλεγόμενο και υπερβολικά πολύπλοκο για τους μαθητές. Εάν προχωρήσει, η απόφαση είναι απ’ αυτές που, σαν αέρας δυνατός, απομακρύνουν την ομίχλη της καθημερινότητας και επιτρέπουν να διακρίνουμε όλες τις διαστάσεις ενός προβλήματος. Μεταξύ των εγκλημάτων που ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διαπράττει εις βάρος του λαού του μετά το περυσινό αποτυχημένο πραξικόπημα, η υπονόμευση της παιδείας θα είναι από τα μεγαλύτερα. Είναι σαφές πλέον ότι ο Τούρκος πρόεδρος επιχειρεί να ανατρέψει όχι μόνον το καθεστώς που έστησε ο Μουσταφά Κεμάλ πριν από σχεδόν έναν αιώνα, αλλά και να οδηγήσει τον τουρκικό λαό σε μια παλαιότερη εποχή, όπου το ανθρώπινο πνεύμα της αναζήτησης, της εφεύρεσης και της αμφισβήτησης σβήνει κάτω από τις επιταγές της πολιτικοθρησκευτικής ηγεσίας. Ο σουλτάνος ως χαλίφης, ο λαός υποταγμένος σε απόλυτο βαθμό.
Η θεωρία της εξέλιξης –και η αμφισβήτησή της– έχει εξελιχθεί η ίδια σε κριτήριο για τον βαθμό ελευθερίας μιας κοινωνίας. Και η ελευθερία ορίζεται όχι μόνον από το αν οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να εκλέγουν τις ηγεσίες τους, αλλά και εάν τους επιτρέπεται να σκέφτονται, να αναπτύσσουν όλες τις δυνατότητες τους ως άτομα και ως κοινωνία. Αυτό το πνεύμα ήταν το θεμέλιο του πρώτου διαφωτισμού – των αρχαίων Ελλήνων. Αλλά για κάθε στοχαστή που έψαχνε να μάθει για τον κόσμο γύρω του και για την ανθρώπινη συμπεριφορά υπήρχαν περισσότεροι σκοταδιστές και συμφέροντα που ήθελαν τον αφανισμό του. Αυτοί δίνουν ώθηση στην πρόοδο, αλλά πάντα βρίσκουν πολλούς εχθρούς. Μεταξύ αυτών που διώχθηκαν στη χρυσή εποχή των Ελλήνων: ο Αναξαγόρας, ο Διαγόρας, ο Σωκράτης, ο Πρωταγόρας. Ας μην ξεχνάμε, επίσης, ότι το 1633 ο Γαλιλαίος, απειλούμενος από την Ιερά Εξέταση, αποκήρυξε το ηλιοκεντρικό μοντέλο του κόσμου. Ο Κάρολος Δαρβίνος προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων με την «Καταγωγή των Ειδών» το 1859. Ακολούθησε η επανάσταση του Φρόιντ. Μετά την ανακάλυψη ότι ο άνθρωπος δεν ήταν στο κέντρο του Σύμπαντος, έπρεπε να δεχθούμε ότι καταγόμαστε από πιθήκους και, επιπλέον, ότι είμαστε υπόδουλοι του «ασυνειδήτου» μας και της σεξουαλικής ορμής.
Ο «εγωισμός» του ανθρώπου έχει υποστεί βαριά πλήγματα, όσο η επιστήμη και η έρευνα μας κατατάσσουν ως προϊόντα ευτυχούς σύμπτωσης σε μια απειροελάχιστη στιγμή της αιωνιότητας και του απείρου. Γι’ αυτό οι πολλοί αναζητούν θαλπωρή και σιγουριά είτε σε θρησκείες είτε σε απολυταρχικές ηγεσίες που τους διαβεβαιώνουν ότι αυτοί είναι ο περιούσιος λαός και ότι, όσο παραμένουν πιστοί, τίποτα δεν θα τους βλάψει. Υπάρχουν, όμως, και οι λίγοι που παίρνουν ως αφετηρία της σκέψης τη θέση του ανθρώπου στον κόσμο της ύλης και αναζητούν τρόπους να πετύχουν την επιβίωση της κοινωνίας τους, γνωρίζοντας ότι μόνον η συνεργασία μπορεί να εξασφαλίσει την πρόοδο. Η συνεργασία, όμως, απαιτεί από τον καθένα να αλλάξει σε σημείο που να μπορεί να συνυπάρξει με άλλους. Ετσι προέκυψε η δημοκρατία στην αρχαία Αθήνα, έτσι οι στοχαστές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού διαμόρφωσαν τις αρχές της πολιτείας όπου οι εξουσίες είναι διακριτές, όπου πρέπει να κυριαρχούν ο νόμος και η λογική, όπου όλοι είναι ίσοι, όπου η σκέψη είναι ελεύθερη και η ανοχή του «άλλου» επιβεβλημένη. Αυτές οι ιδέες, είτε προϊόν κοσμικών στοχαστών είτε διδαχές θρησκειών, διδάσκουν τη συνύπαρξη και, συνεπώς, την επιβίωση. Οπως παρατήρησε ο Δαρβίνος, η επιβίωση δεν εξαρτάται από τα πιο ισχυρά ούτε από τα πιο έξυπνα μέλη ενός είδους, αλλά απ’ αυτά που μπορούν να προσαρμοστούν στις προκλήσεις. Εάν πιστέψουμε, λοιπόν, ότι η επιβίωσή μας (είτε ως άτομα είτε ως έθνος) θα εξασφαλιστεί από την άρνηση να μάθουμε όσα μας διδάσκει η επιστήμη –είτε όσον αφορά την εξέλιξη των ειδών είτε όσον αφορά την κλιματική αλλαγή– απεμπολούμε το μεγαλύτερο όπλο που μας προσφέρει η καταγωγή μας, την ελευθερία να βρίσκουμε λύσεις.
Η Ιστορία βρίθει περιπτώσεων όπου άνθρωποι, έθνη και αυτοκρατορίες γύρισαν την πλάτη στην επιστήμη και κατατροπώθηκαν από τους ανταγωνιστές τους. Ο αραβικός-μουσουλμανικός κόσμος, που στο άνθος του ανέδειξε κορυφαίους στοχαστές και επιστήμονες όπως ο Αβικέννας και ο Αβερρόης, βυθίστηκε στο σκότος της υποταγής και έμεινε πίσω επιστημονικά, πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά. Η επανάσταση του Κεμάλ, με όλο τον αυταρχισμό του και πολλές αρνητικές (ενίοτε καταστροφικές) συνέπειες, ήταν η αναγνώριση ότι η πρόοδος απαιτεί κοσμικό καθεστώς και εμμονή στη γνώση, στην επιστήμη. Ο Ερντογάν, αντιθέτως, στρέφεται προς ένα φαντασιακό παρελθόν. Οσο ονειρεύεται την απόλυτη εξουσία του χαλίφη, τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τέμενος, την αυτοκρατορική στρατιωτική παρέμβαση σε ξένες χώρες, τόσο θα θερίζει τις θύελλες της εθελοτυφλίας και της αμάθειας.