Διάβασα την πρώτη παράγραφο και έπειτα έκλεισα το βιβλίο έντονα ενοχλημένος. Υποθέτω πως αυτή είναι η φυσιολογική αντίδραση οποιουδήποτε διαβάσει τις εναρκτήριες γραμμές από το «Γλυκό Τραγούδι» (εκδ. Ψυχογιός) της Λεϊλά Σλιμανί, γραμμές στις οποίες η νεαρή Γαλλίδα διαλέγει προσεκτικά τις λέξεις για να προσφέρει στους αναγνώστες της την απόλυτη φρίκη: μια σκηνή με δύο δολοφονημένα νήπια. Άνοιξα ξανά το βιβλίο εμπιστευόμενος τη φήμη του, καθώς, εκτός από τα χιλιάδες αντίτυπα που έχει πουλήσει, τιμήθηκε πέρυσι και με το σημαντικό βραβείο Goncourt. Η Σλιμανί ξεκινάει από το τέλος, από τη διπλή δολοφονία, και μάλιστα καταδεικνύει τον ένοχο, καθώς δεν την ενδιαφέρει να γράψει μια ιστορία μυστηρίου. Την ενδιαφέρει να υφάνει ολοκληρωμένους χαρακτήρες και μέσω αυτών να αναδείξει τη σημερινή παρισινή κοινωνία, τις αντιφάσεις, τις προκαταλήψεις της. Και το καταφέρνει μέσα από μια απλή και ανεπιτήδευτη γλώσσα, παρουσιάζοντας τελικά μια μοντέρνα τραγωδία.
Εν αντιθέσει με το «Γλυκό Τραγούδι» που αναφέρεται στη Γαλλία του σήμερα, ο Καρλ Αντερόλντ γράφει ένα μυθιστόρημα, σχεδόν αυτοβιογραφικό, για τη Γαλλία του χθες. To «Κόκκινοι» (εκδ. Στερέωμα) είναι η ιστορία του πατέρα του, η ιστορία της σχέσης του με τον πατέρα του, ενός ηθοποιού και ορκισμένου κομμουνιστή που «φοβόταν ότι αποτελούσε μέρος μιας γενιάς καταδικασμένης να πεταχτεί στα αζήτητα της Ιστορίας». Είναι η ιστορία μιας ενηλικίωσης στη σκιά του Λένιν και του Μαρξ, η ιστορία μιας οικογένειας, η ιστορία μιας χώρας. Και πάμε ακόμα πιο παλιά, στο 1890, ξανά στη Γαλλία, λίγο έξω από το Παρίσι, στο χωριό Οβέρ-σιρ-Ουάζ, στο «Βαλς των δέντρων και του ουρανού» (εκδ. Πόλις) του Ζαν-Μισέλ Γκενασιά («Η Λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων»). Πρόκειται για την ιστορία των τελευταίων ημερών του Βίνσεντ βαν Γκογκ, όπως τις αφηγείται η νεαρή Μαργκερίτ Γκασέ, φιλόδοξη ζωγράφος και ατίθαση κόρη του γιατρού του Βαν Γκογκ, ανάμεσα στην οποία και τον ζωγράφο αναπτύσσεται ένα είδος ρομαντικής σχέσης. Θαυμάσια αφήγηση, με τον Γκενασιά να αυθαιρετεί γοητευτικά πάνω στην ιστορία.
Λεϊλά Σλιμανί (LAGOS CID Manuel / Paris Match / Getty Images / Ideal Image)
Από την υπόλοιπη Ευρώπη ξεχωρίζει η έκδοση του τρίτου μέρους της τετραλογίας της Νάπολης της Έλενα Φερράντε, η οποία πλέον έχει το δικό της πολυπληθές κοινό και στην Ελλάδα. Στο «Αυτοί που φεύγουν κι αυτοί που μένουν» (εκδ. Πατάκη) οι δύο ηρωίδες, η Έλενα και η Λίλα, βρίσκονται πια στη δεκαετία του ’70, έχουν αλλάξει, έχουν προχωρήσει, έχουν ακολουθήσει ξεχωριστά μονοπάτια. «Χρειαζόμασταν και οι δύο βάθος, ουσία», λέει κάποια στιγμή η Έλενα. «Μόνο που είχαμε απομακρυνθεί και δεν μπορούσαμε πια να το προσφέρουμε η μία στην άλλη».
Ξεχωρίσαμε επίσης τη νουβέλα «Έπρεπε να είχες φύγει» (εκδ. Καστανιώτη), στην οποία ο Γερμανός Ντάνιελ Κέλμαν μάς μεταφέρει σε ένα σύμπαν φαντασίας. Ο πρωταγωνιστής, ένας σεναριογράφος, προσπαθεί να ολοκληρώσει ένα κείμενο ενώ βρίσκεται σε διακοπές με την οικογένειά του. Σε εντελώς διαφορετικό κλίμα, οι ήρωες του Βρετανού Ίαν Μακ Γκουάιρ επιβιβάζονται σε ένα φαλαινοθηρικό του 19ου αιώνα και ταξιδεύουν στις παγωμένες θάλασσες του Αρκτικού Κύκλου. Ο «Σκοτεινός Αρκτικός» (εκδ. Ψυχογιός), ένα από τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2016 σύμφωνα με τους New York Times, είναι μια σκληρή ναυτική περιπέτεια που ζωντανεύει τις αφηγήσεις του Μέλβιλ, του Πόε, του Κόνραντ.
Τουρκία: Δύο βιβλία ανθρώπων που πρόσφατα φυλακίστηκαν (και αποφυλακίστηκαν) υφιστάμενοι την απέχθεια του καθεστώτος για τα προοδευτικά μυαλά. Ο ένας είναι ο γνωστός δημοσιογράφος Τζαν Ντουντάρ, αρχισυντάκτης της Τζουμχουριέτ, ο οποίος πλήρωσε με τη σύλληψή του την αποκάλυψη ότι η χώρα του προμήθευε με όπλα Ισλαμιστές αντάρτες. Το «Μας συνέλαβαν» (εκδ. Κριτική) είναι το συγκλονιστικό χρονικό της φυλάκισής του, γραμμένο εν πολλοίς στην απομόνωση του κελιού του. Η άλλη είναι η Ασλί Ερντογάν (καμία συγγένεια, προφανώς), η οποία μεταφράζεται πρώτη φορά στη γλώσσα μας. Τα κείμενα που αποτελούν το «Ο θαυμαστός μανδαρίνος» (εκδ. Ποταμός) γράφτηκαν στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν η Ερντογάν σπούδαζε Φυσική στη Γενεύη. Είναι κείμενα σε πρώτο πρόσωπο, αυθόρμητα, που δεν γράφτηκαν τότε για να εκδοθούν, αλλά για να την αποσυμπιέσουν, να την απελευθερώσουν.
Ασλί Ερντογάν (AFP PHOTO / OZAN KOSE)
Παραμένοντας στα πέριξ, στο Κάιρο, διαβάσαμε τα τρία στάδια της ενηλικίωσης της Γασμίν Ελ Ρασίντι μέσα από τρία καλοκαίρια: 1984, 1998, 2014. Στο «Χρονικό ενός τελευταίου καλοκαιριού» (εκδ. Κριτική), μέσα από την προσωπική της ματιά η Ρασίντι αφηγείται και την «ενηλικίωση» της Αιγύπτου, με το βλέμμα πάντα στον Νείλο.
Βόρεια και Νότια Αμερική
Η νεαρή Οτέσα Μόσφεγκ, Αμερικανίδα με καταγωγή από την Κροατία και το Ιράν, κέρδισε πέρυσι το βραβείο PEN/Hemingway για το «Αϊλίν» (εκδ. Ψυχογιός), ένα μυθιστόρημα εντυπωσιακής ωριμότητας που την κατατάσσει στις ενδιαφέρουσες νέες λογοτεχνικές φωνές των ΗΠΑ. Είναι η ιστορία της Αϊλίν, μιας κοπέλας ψυχολογικά τραυματισμένης που ζει με τον αλκοολικό πατέρα της και εργάζεται σε φυλακές ανηλίκων: «Ήμουν σαν την Ιωάννα της Λωραίνης ή τον Άμλετ, αλλά γεννημένη σε λάθος ζωή, στη ζωή μιας ασήμαντης, μιας απροστάτευτης, μιας αόρατης». Προσοχή, το βιβλίο είναι κατάμαυρο. Κι αν τη Μόσφεγκ τη γνωρίσαμε τώρα, τον επίσης Αμερικανό Τομπάιας Γουλφ τον ξέραμε ήδη πολύ καλά: ένας από τους κορυφαίους εν ζωή διηγηματογράφους, εκπρόσωπος (μαζί με τον Κάρβερ και άλλους) του λεγόμενου «βρώμικου ρεαλισμού». Η συλλογή «Η χαρά του πολεμιστή και άλλα διηγήματα» (εκδ. Ίκαρος) αποτελείται από δέκα επιλεγμένα διηγήματα που φωτίζουν αυτές τις μικρές στιγμές της καθημερινότητας που μόνο οι σπουδαίοι συγγραφείς μπορούν να τις αναδείξουν ως μεγάλες.
Εν τω μεταξύ, καθώς ο Φίλιπ Ροθ είναι πλέον ανενεργός, μας έχει απομείνει να διαβάζουμε τα παλιά του, όπως η «αυτοβιογραφία ενός μυθιστοριογράφου», όπως αναφέρεται στον υπότιτλο του βιβλίου «Τα γεγονότα» (εκδ. Πόλις). Το βιβλίο γράφτηκε πριν από 29 χρόνια και ξεκινά με μια επιστολή στον Ζούκερμαν (το alter ego του), ζητώντας του μια γνώμη για το κείμενό του. Στο τέλος ο Ζούκερμαν του απαντά, προτρέποντάς τον να μη δημοσιεύσει το βιβλίο και χαρακτηρίζοντας τον Ροθ (!) τον «ελλιπέστερα σκιαγραφημένο» από όλους τους χαρακτήρες του.
Φίλιπ Ροθ (Orjan F. Ellingvag / Getty Images / Ideal Image)
Και δύο επανεκδόσεις: το εξαντλημένο «Η συλλογή των 49 στο σφυρί» (εκδ. Gutenberg) του Τόμας Πίντσον, χαρακτηριστικό δείγμα του μεταμοντέρνου μυθιστορήματος και ιδανικό για μια πρώτη γνωριμία με το κατά τ’ άλλα «απαιτητικό» έργο του συγγραφέα, αλλά και το «Γύρνα σπίτι, άγγελέ μου» (εκδ. Μεταίχμιο), αυτό το μυθικό αυτοβιογραφικό και βουτηγμένο στον λυρισμό παραλήρημα του Τόμας Γουλφ που σημάδεψε την αμερικανική λογοτεχνία του 20ού αιώνα.
Νοτιότερα συναντάμε τη «μεγάλη κυρία των μεξικανικών γραμμάτων», την Έλενα Πονιατόφσκα, η οποία ενσωμάτωσε τη ρεαλιστική, δημοσιογραφίζουσα λογοτεχνία της στην παράδοση του λατινοαμερικανικού μυθιστορήματος. Ένα από τα πιο πρόσφατα βιβλία της, το μυθιστόρημα «Το τρένο θα περάσει πρώτο» (εκδ. Καστανιώτη), αφορά στους κοινωνικούς αγώνες στους μεξικανικούς σιδηροδρόμους και είναι εντυπωσιακό πώς ένα θέμα φαινομενικά ξένο στον μέσο Έλληνα αναγνώστη μπορεί να αποδειχτεί τόσο συναρπαστικό.
Καινούργια βιβλία και από δύο από τους νεότερους εκπροσώπους της σύγχρονης σκηνής της λατινοαμερικανικής λογοτεχνίας: ο Περουβιανός Σαντιάγο Ρονκαλιόλο γράφει το «Καρφίτσες στην άμμο» (εκδ. Καστανιώτη) εστιάζοντας, όπως συνηθίζει, στη βίαιη πραγματικότητα της χώρας του μέσα από την ενηλικίωση τεσσάρων φίλων, ενώ ο Χιλιανός Αλεχάντρο Σάμπρα, παραδοσιακά ευρηματικός, γράφει τη νουβέλα «Η ιδιωτική ζωή των δέντρων» (εκδ. Ίκαρος), με τον Χουλιάν να αφηγείται ιστορίες στη θετή του κόρη περιμένοντας τη μητέρα της να επιστρέψει σπίτι – έχει αργήσει. Αμφότεροι είναι αγαπητοί στο ελληνικό κοινό, σε αντίθεση με τον (πασίγνωστο πάντως στην Κολομβία) Έκτορ Αμπάδ Φασιολίνσε. Το «Η λήθη που θα γίνουμε» (εκδ. Πατάκη) ήταν μια έκπληξη. Ένα σπουδαίο βιβλίο, μια μυθιστορηματική ανασύνθεση του προσώπου του πατέρα του συγγραφέα, που δολοφονήθηκε στο Μεντεγίν, ένα κείμενο γραμμένο με νοσταλγία και σπάνια λογοτεχνική κομψότητα.
Τα κινηματογραφικά
Την Ιρλανδή Έμα Ντόναχιου τη μάθαμε πριν από λίγα χρόνια με το best seller μυθιστόρημά της «Το δωμάτιο», το οποίο αργότερα μεταφέρθηκε στο σινεμά και έφτασε μέχρι τις υποψηφιότητες των Όσκαρ. Σήμερα επιστρέφει με «Το θαύμα» (εκδ. Παπαδόπουλος), μια ενδιαφέρουσα ιστορία για ένα κορίτσι που επιβιώνει για μήνες χωρίς τροφή σε ένα μικρό ιρλανδικό χωριό. Και επειδή βρισκόμαστε στα μέσα του 19ου αιώνα, η κοινωνία το αντιμετωπίζει ως θαύμα. Είναι έτσι; Το ερώτημα λειτουργεί ως όχημα για τη σκιαγράφηση μιας άλλης εποχής.
Και η Τζότζο Μόις έγινε ευρέως γνωστή μέσω του σινεμά όταν το μυθιστόρημά της «Πριν έρθεις εσύ» μεταφέρθηκε με επιτυχία πέρυσι στον κινηματογράφο με πρωταγωνίστρια την Εμίλια Κλαρκ – κατά συνέπεια, το ελληνικό κοινό το ψήφισε (βραβεία Public) ως το καλύτερο μεταφρασμένο βιβλίο της χρονιάς. Πρόσφατα κυκλοφόρησε και το «Πολύ μακριά, πολύ κοντά» (εκδ. Ψυχογιός), στο οποίο παρακολουθούμε το παράθυρο ελπίδας που ανοίγει στην ασφυκτική ζωή της Τζες.
Η μικρή «κινηματογραφική» ενότητα κλείνει με το «Μια αληθινή ιστορία» (εκδ. Utopia), η μεταφορά του οποίου στη μεγάλη οθόνη (διά χειρός Πολάνσκι) προβλήθηκε πρόσφατα στις Κάννες. Είναι ένα πολύ περίεργο βιβλίο – πρόκειται όμως πράγματι για μια, όπως λέει ο τίτλος, «αληθινή ιστορία»; Η συγγραφέας Ντελφίν ντε Bιγκάν γράφει για τη συγγραφέα Ντελφίν και για την έντονη σχέση της με μια μυστηριώδη κοπέλα ονόματι Λ. Η Ντε Βιγκάν προσπαθεί να μας πείσει ότι το ψυχολογικό θρίλερ αφορά την ίδια. Όμορφα λογοτεχνικά παιχνίδια.
Υπεραιωνόβια αναγνώσματα
Ο Αντρέι Μπέλι είναι γνωστός στις μέρες μας κυρίως χάρη στην περίφημη ατάκα του Ναμπόκοφ, ο οποίος κατέταξε την «Πετρούπολη» τρίτη στη λίστα των κορυφαίων πεζογραφημάτων του 20ού αιώνα, πίσω μόνο από τον «Οδυσσέα» και τη «Μεταμόρφωση». Πρόκειται για ένα εμβληματικό μυθιστόρημα του μοντερνισμού, γραμμένο το 1913, μια υπόθεση πατροκτονίας στην προεπαναστατική Ρωσία. Μεταφράστηκε πρώτη φορά στα Ελληνικά και μάλιστα δις, καθώς κυκλοφόρησε σχεδόν συγχρόνως από δύο διαφορετικές εκδόσεις (Κίχλη και Αντίποδες), αμφότερες εξαιρετικές. Την ίδια περίπου εποχή (το 1905 για την ακρίβεια) εκδίδεται στη Σουηδία το «Δόκτωρ Γκλας» (εκδ. Printa) του Γιάλμαρ Σέντερμπεργκ, ένα μυθιστόρημα που προκάλεσε σκάνδαλο, «κυρίως επειδή καταπιάνεται με τα δύο αιώνια σκανδαλώδη θέματα, το σεξ και τον θάνατο», όπως σχολιάζει στο επίμετρο η Μάργκαρετ Άτγουντ. Ο ήρωας του τίτλου, ο γιατρός Τύκο Γκάμπριελ Γκλας, αποφασίζει να σκοτώσει τον ηλικιωμένο σύζυγο μιας όμορφης κοπέλας, επιτρέποντάς της έτσι να αφοσιωθεί στον εραστή της. Ο Σέντερμπεργκ προκαλεί τη συντηρητική κοινωνία με ένα τολμηρό φιλοσοφικό παιχνίδι. Ποια είναι, τελικά, τα κίνητρα του Δόκτορα Γκλας;
Μερικά χρόνια νωρίτερα, στο Λονδίνο, ένας συγγραφέας βασανίζεται από αϋπνίες και κάνει βόλτες στους σκοτεινούς δρόμους της βρετανικής πρωτεύουσας. Είναι ο Τσαρλς Ντίκενς. Από τους περιπάτους αυτούς προέκυψε μια σειρά δημοσιογραφικών κειμένων, βασισμένων στις παρατηρήσεις του, τα οποία αποκαλύπτουν μια ολόκληρη εποχή. Οι «Νυχτερινοί περίπατοι» (εκδ. Παπαδόπουλος) μας χαρίζουν μια πτυχή του Ντίκενς που αγνοούσαμε και προστίθενται στη μεγάλη κληρονομιά του. Εν τω μεταξύ, περίπου τότε, σύμφωνα με τον μύθο, ο Ντίκενς συνάντησε στο πάρκο Βικτόρια έναν νεαρό θαυμαστή του – ήταν ο Τζέρομ Κ. Τζέρομ, μετέπειτα συγγραφέας του πιο διασκεδαστικού βιβλίου που θα βρείτε σε αυτές τις σελίδες, το οποίο είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε χάρη στην πρόσφατη επανέκδοσή του. Πρόκειται για το «Τρεις σε μια βάρκα (χωρίς να υπολογίζουμε τον σκύλο)» (εκδ. Παπαδόπουλος), στο οποίο τρεις φίλοι αποφασίζουν να πλεύσουν στον Τάμεση, από το Λονδίνο μέχρι την Οξφόρδη. Ένας ανατρεπτικός «ταξιδιωτικός οδηγός» γεμάτος χιούμορ και σαρκαστικές ατάκες.
Το βιβλίο της χρονιάς(;)
Το μυθιστόρημα του Τζον Γουίλιαμς «Ο Στόουνερ» (εκδ. Gutenberg) γράφτηκε το 1965, πούλησε ελάχιστα αντίτυπα και για δεκαετίες κανείς δεν ασχολήθηκε μαζί του. Επανεκδόθηκε προ ολίγων ετών, άρχισε να μεταφράζεται στην Ευρώπη, οι κριτικές ξεκίνησαν να το καλωσορίζουν – το περιοδικό New Yorker το χαρακτήρισε το «σπουδαιότερο αμερικανικό μυθιστόρημα που κανείς δεν έχει ακούσει». Πλέον το έχει ακούσει αρκετός κόσμος και ο Γουίλιαμ Στόουνερ, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, αυτός ο ασήμαντος καθηγητής της Αγγλικής Φιλολογίας, εσωστρεφής και λιγομίλητος, ένας άνθρωπος που σε όλη του τη ζωή έχανε ό,τι κέρδιζε με κόπο, αποδεικνύεται ξαφνικά ένας ήρωας για τον 21ο αιώνα της ταχύτητας και της επιφάνειας. Σε ένα κείμενο σπάνιας δύναμης ο Γουίλιαμς δίνει (λογοτεχνική) αξία σε μια μέτρια και αδιάφορη ζωή.
Γερμανοί του μεσοπολέμου
«Ένας απλός νέος άνθρωπος ταξίδευε μεσοκαλόκαιρο από το Αμβούργο, την ιδιαίτερη πατρίδα του, για το Νταβός Πλατς στο καντόνι Γκραουμπίντεν. Πήγαινε επίσκεψη για τρεις εβδομάδες» – όπως γνωρίζουμε, έμεινε τελικά επτά χρόνια και εκεί, στις πλαγιές των Άλπεων, ο Χανς Κάστορπ γνώρισε την ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος. Το εμβληματικό μυθιστόρημα του νομπελίστα Τόμας Μαν, το «Μαγικό βουνό» (εκδ. Μεταίχμιο), επανακυκλοφόρησε πρόσφατα και είναι ακόμα, σχεδόν έναν αιώνα μετά τη συγγραφή του (1924), «απαραίτητο» για κάθε βιβλιοθήκη.
Λίγο νεότερος του Μαν, γεννημένος όμως κι αυτός στον γερμανικό Βορρά, ο Χανς Φάλαντα έγραψε το αριστούργημά του «Και τώρα, ανθρωπάκο;» (εκδ. Gutenberg) το 1932, έναν χρόνο πριν από την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Περιγράφεται η δύσκολη καθημερινότητα ενός νεαρού ζευγαριού (ο Μικρός και το Μανάρι – το βιβλίο έχει εξαιρετικό χιούμορ) και είναι πραγματικά εντυπωσιακό το πώς ο Φάλαντα γράφει σαν να γνωρίζει όσα θα ακολουθούσαν.
Θρίλερ, ντετέκτιβ, αγωνία
Ο Βίλιαμ Βίστιν είναι ίσως ο πιο ανθρώπινος από τους δεκάδες πρωταγωνιστές-ντετέκτιβ που έχουμε γνωρίσει τα τελευταία χρόνια στα σκανδιναβικά θρίλερ. Ο δημιουργός του, Γιορν Λιρ Χορστ, τον ήθελε να μοιάζει αληθινός. Μετά το πολύ επιτυχημένο «Έγκλημα στα φιορδ» ακολούθησε φέτος μία ακόμα δική του περιπέτεια, τα «Κυνηγόσκυλα» (εκδ. Διόπτρα), με τον Βίστιν να αντιμετωπίζει τον αποφυλακισμένο δολοφόνο που είχε κάποτε συλλάβει.
Με κινηματογραφική υφή, το λαβυρινθώδες θρίλερ «Τελευταία έξοδος» (εκδ. Μεταίχμιο) του Αργεντινού Φεντερίκο Αξάτ εξελίσσεται ταχύτατα σε παγκόσμιο φαινόμενο. Ένας άνθρωπος είναι έτοιμος να αυτοκτονήσει όταν ακούει την πόρτα να χτυπάει. Φυσικά, δεν πρόκειται για σύμπτωση. Ακολουθεί μια σειρά γεγονότων που περιπλέκουν την πλοκή σε ασύλληπτο βαθμό, με τον νεαρό συγγραφέα να καταφέρνει να πετάξει στον αέρα εκατοντάδες μπαλάκια και να τα πιάσει όλα πριν πέσουν κάτω, ολοκληρώνοντας ένα, αν μη τι άλλο, άψογα εκτελεσμένο κόλπο.
Μια διαφορετική πρόταση είναι το «Άμμος στο στόμα» (εκδ. Εικοστού Πρώτου) του πολυβραβευμένου Γάλλου Ερβέ Λε Κορ, ένα αστυνομικό-πολιτικό νουάρ μυθιστόρημα στο οποίο «όλα μπορούν ν’ αρχίσουν και ταυτόχρονα να τελειώσουν». Τοποθετείται στη Γαλλία τη δεκαετία του ’90, όπου παρακολουθούμε την επεισοδιακή πορεία μιας ομάδας Βάσκων αυτονομιστών. Ο Λε Κορ επενδύει στην ατμόσφαιρα και στον παγωμένο καιρό που τυλίγει τους ήρωες και τα ιδανικά τους.
Μόλις επανεκδόθηκε και ένα εκ των κορυφαίων αστυνομικών μυθιστορημάτων όλων των εποχών, το «Λος Άντζελες εμπιστευτικό» (εκδ. Κλειδάριθμος) του Τζέιμς Ελρόι, το τρίτο μέρος της περίφημης τετραλογίας του L.A. Η πλοκή περιστρέφεται γύρω από μια μαζική δολοφονία, στην οποία παίζεται η μοίρα τριών αστυνομικών. Με τον γνωστό κυνικό του τρόπο, τον ρυθμό και τη σκληρή του γλώσσα ο Ελρόι δημιουργεί αυτό το βρώμικο σύμπαν που δεν καθαρίζει με τίποτα, πόσω μάλλον με δικαιοσύνη.
Πολλά χρόνια νωρίτερα, το 1894, ο Ιρλανδός Σέρινταν Λε Φανού, γνωστός για τις τρομακτικές-γοτθικές ιστορίες του, έγραφε το «Άγρυπνο μάτι» (εκδ. Άγρα). Ο πλοίαρχος Μπάρτον αποφασίζει να αλλάξει ζωή, αλλά αυτή η απόφαση συμπίπτει και με κάτι άλλο: νιώθει μια απειλή. Μια αόρατη απειλή. Τον ακολουθεί κάποιος ή είναι ιδέα του;
Και ένα ελληνικό: μετά το πολυδιαβασμένο ντεμπούτο του αστυνόμου Χάρη Κόκκινου, η Ευτυχία Γιαννάκη έγραψε τη συνέχεια της τριλογίας της Αθήνας. Στο «Αλκυονίδες μέρες» (εκδ. Ίκαρος) μια ανήλικη μαύρη κοπέλα βρίσκεται μαχαιρωμένη στην τουαλέτα ενός εμπορικού κέντρου. Έξοχος ο εισαγωγικός εσωτερικός μονόλογος του θύματος τη στιγμή που ξεψυχά.
Ελληνική πεζογραφία
«Καλή μου Μάρθα», ξεκινά ο Λέων τις επιστολές του, οι οποίες, η μία μετά την άλλη, χτίζουν σταδιακά την ιστορία της νουβέλας του Δημήτρη Φύσσα «Μουσείο Λαογραφίας» (εκδ. Εστία). Ο Λέων, ζωγράφος, αποσύρεται σε ένα απομονωμένο χωριό της Πίνδου για να εργαστεί. Εκεί θα μάθει και θα δει πολλά. Περισσότερα, μάλλον, από όσα θα ήθελε. Έξυπνο, με καλό χιούμορ και επιτυχημένους και αβίαστους συμβολισμούς. Αντίθετη πορεία γεωγραφικά (εγκαθίστανται στην Αθήνα) ακολουθούν οι ήρωες του Θεόδωρου Γρηγοριάδη στο νέο του μυθιστόρημα, «Καινούργια πόλη» (εκδ. Πατάκη) – μέσα από την ιστορία του Μανόλη και της μητέρας του, ο συγγραφέας μάς θυμίζει την πρωτεύουσα της δεκαετίας του ’90: τηλεόραση, μαγαζιά, ταχύτητα, lifestyle, διασκέδαση. Αλλά και όνειρα και χαμένα όνειρα.
Προτείνουμε επίσης το πολύ φιλόδοξο «Οι τυφλοί» (εκδ. Καστανιώτη) του Νίκου Α. Μάντη, ένα ογκώδες και πολύπλοκο μυθιστόρημα που κινείται από το σήμερα στη δικτατορία και από εκεί στη δεκαετία του ’80, μια δαιδαλώδης πλοκή που φανερώνει τη χαώδη ελληνική πραγματικότητα, με το θαυμαστά επιδέξιο κείμενο του συγγραφέα να φορτώνεται μύθους και φαντασίες, και ιδέες και ιδεολογίες.
Ο Δημήτρης Νόλλας ολοκλήρωσε την τριλογία «Δύσκολοι καιροί» με το «Ο κήπος στις φλόγες» (εκδ. Ίκαρος), πετυχαίνοντας να παρουσιάσει ένα πλήρες πορτρέτο της σύγχρονης ελληνικής ταυτότητας – στο σύνολό της η τριλογία θα μνημονεύεται ως ένα πολύτιμο κληροδότημα της εποχής μας στην επόμενη.
Να προσθέσουμε και μια επανέκδοση: το «…ύστερα, ήρθαν οι μέλισσες» (εκδ. Διόπτρα) του Γιάννη Ξανθούλη, ένα από τα πιο αγαπημένα ελληνικά μυθιστορήματα των τελευταίων δεκαετιών (μεταφέρθηκε και στην κρατική τηλεόραση το 2000), με τον θρυλικό θίασο της Μαρίκας Σουέζ να διασχίζει την ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας.
Παραδοσιακά κυκλοφόρησαν και πολλές συλλογές διηγημάτων: ξεκινάμε με το «Ιστορίες από το Μετς» (εκδ. Κέδρος) του Γιάννη Ν. Μπασκόζου, μια συλλογή 14 μικρών διηγημάτων – απολαυστικά ένα προς ένα, βουτηγμένα στις αναμνήσεις του από την παλιά Αθήνα, τους ανθρώπους, τα στέκια, τις ιστορίες.
Ο Ιάκωβος Ανυφαντάκης γράφει για τον έρωτα: έμμεσος, άμεσος, παράλογος, προκλητικός, συναισθηματικός, ανομολόγητος – όμορφος; Αυτό αναζητά ο συγγραφέας, την ομορφιά σε κάθε όψη του ερωτικού πάθους, στη συλλογή διηγημάτων «Όμορφοι έρωτες» (εκδ. Πατάκη). Τα διηγήματά του μοιάζουν με συνέχεια της νουβέλας («Αλεπούδες στην πλαγιά») με την οποία τον γνωρίσαμε προ τετραετίας.
Πρώτη συγγραφική απόπειρα από τη Μαρία Ρασσιά με τη συλλογή «Η απόλαυση της σκιάς» (εκδ. Κέδρος): ήρωες δανεισμένοι από την καθημερινότητa, ανήσυχοι, αμήχανοι, σκεπτικοί. Ειδική μνεία στο πρώτο διήγημα της συλλογής, το «Ξένος», μεγέθους μικρής νουβέλας: συγκινητικό, «δύσκολο». Επίσης, η Ειρήνη Μαργαρίτη, ηθοποιός, σκηνοθέτις και ποιήτρια, προσθέτει στο βιογραφικό της και την ιδιότητα της διηγηματογράφου με την πρώτη της συλλογή «Επιλεγμένα είδη» (εκδ. Μελάνι). Σύντομα διηγήματα, μικρές προτάσεις, κοφτός λόγος, σκοτεινές φιγούρες, είδη επιλεγμένα να βασανίζονται.
Εκτός κατηγορίας, το «Κάτω από την ίδια στέγη» (εκδ. Κίχλη) του Αναστάση Βιστωνίτη αποτελεί μια συρραφή δεκάδων δημοσιογραφικών του κειμένων που στο σύνολό τους γεμίζουν τον αναγνώστη με εικόνες από ταξίδια, σελίδες, σκέψεις. Δεν είναι από τα βιβλία που τα διαβάζεις χωρίς διάλειμμα. Το έχεις στο κομοδίνο ή στην τσάντα και ανατρέχεις όποτε έχεις ανάγκη ένα καλό κείμενο.
Μαρκ Φερό (AFP PHOTO / Francois Guillot)
Non fiction
Τα τρία στοιχεία που πρέπει να διαθέτει ένας καλός ρήτορας, σύμφωνα με τον Κικέρωνα, είναι το φυσικό ταλέντο, η γνώση των κανόνων της ρητορικής και η ασταμάτητη εξάσκηση. Στο εγχειρίδιο «Η τέχνη της πειθούς» (εκδ. Διόπτρα) διαβάσαμε αποσπάσματα της ρητορικής σοφίας του Κικέρωνα, πολύτιμες συμβουλές ώστε να «κερδίζετε κάθε επιχείρημα». Σχεδόν 22 αιώνες αργότερα, ο Κρις Άντερσον, επικεφαλής των Ομιλιών TED, γράφει πώς «να εντυπωσιάσεις με τις ιδέες σου» στο «TED Talks» (εκδ. Τραυλός), που βρέθηκε πέρυσι στη λίστα των ευπώλητων των New York Times. Υπάρχει συνταγή για την ιδανική ομιλία;
«Η ιστορία δεν παύει να μας εκπλήσσει», γράφει ο Γάλλος ιστορικός Μαρκ Φερό. «Κάπου κάπου είμαστε διορατικοί, ενώ άλλοτε είμαστε τυφλοί». Γιατί, αναρωτιέται, αρνούμαστε να δούμε την πραγματικότητα; Στην «Τύφλωση» (εκδ. Μεταίχμιο) ο Φερό ανατρέχει σε όσα «δεν είδαμε» τα τελευταία εκατό περίπου χρόνια –και γιατί δεν τα είδαμε; Γιατί δεν προβλέψαμε τις συμφορές; Πώς μπορούμε να μάθουμε να βλέπουμε; Επίσης, μας διδάσκει κάτι το παρελθόν; Ο Τίμοθι Σνάιντερ, Αμερικανός ιστορικός, γράφει «20 μαθήματα από τον 20ό αιώνα» στο βιβλίο του «Απέναντι στην τυραννία» (εκδ. Παπαδόπουλος): «Αν κανένας από μας δεν είναι έτοιμος να πεθάνει για την ελευθερία, τότε όλοι μας θα πεθάνουμε υπό την τυραννία».
Τα δύο παραπάνω βιβλία γράφτηκαν σήμερα με το βλέμμα στο παρελθόν. Ο Έριχ Φρομ έγραψε το «Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία» (εκδ. Διόπτρα) με το βλέμμα στο μέλλον. Ένα προφητικό βιβλίο, ορόσημο της ευρωπαϊκής σκέψης, το οποίο εκδόθηκε από τον μεγάλο Γερμανό διανοητή το 1941 στις ΗΠΑ. Πώς γίνεται ο άνθρωπος να προσπαθεί να αποφύγει την ελευθερία;
Κατά τ’ άλλα, θα ήταν μάλλον μάταιο να προσπαθήσω να εξηγήσω τι είναι ακριβώς η «εικασία του Πουανκαρέ» και θα ήταν λάθος να προσποιηθώ ότι την καταλαβαίνω – ωστόσο, η προσέγγιση του Ντόναλ Ο’ Σι στο σύμπαν του Ανρί Πουανκαρέ δεν απευθύνεται μόνο σε κοφτερά θετικά μυαλά, αλλά και σε οποιονδήποτε νιώθει μια έλξη για την ιστορία των μαθηματικών: το «Ο τελευταίος πανεπιστήμονας» (εκδ. Τραυλός) είναι η «όμορφη ιστορία της μαθηματικής κληρονομιάς μας». Ένα ταξίδι στην ιστορία της επιστήμης αποτελεί και το βιβλίο του Ντέιβιντ Μέρμιν «Είναι θέμα χρόνου» (εκδ. Ροπή), στο οποίο εξηγείται η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, με τον συγγραφέα να ξεκαθαρίζει ότι απαιτεί από τους αναγνώστες του μονάχα γνώσεις από τις πρώτες τάξεις του λυκείου.
Αν πάλι θέλετε κάτι πιο μοντέρνο, αξίζει να διαβάσετε το «Η ζωή στην κόψη» (εκδ. Τραυλός) του Βρετανοϊρακινού επιστήμονα-σταρ Τζιμ Αλ-Καλίλι και του καθηγητή Τζοντζόε Μακ Φάντεν, οι οποίοι με έναν «μυθιστορηματικό» τρόπο μάς ξεναγούν στο μυστηριώδες σύμπαν της κβαντικής βιολογίας. Απευθύνεται σε όσους ενδιαφέρονται να βρουν επιστημονικές απαντήσεις στο παράδοξο σύμπαν μας. ■