«Στον επόμενο τόνο ένα νέο δρώμενο στην Αθήνα θα κάνει την εμφάνισή του». Θα μπορούσε να είναι ηχογραφημένο μήνυμα για να ενημερώνει τους κατοίκους της πρωτεύουσας «πού και τι» συμβαίνει κάθε στιγμή στην πόλη. Κάθε στιγμή, κυριολεκτικά. Οι εκδηλώσεις, οι παραστάσεις, οι περφόρμανς, οι περίπατοι, τα δρώμενα μουσικά, εικαστικά, θεατρικά, χορευτικά, στις γειτονιές και στο κέντρο της Αθήνας είναι τόσο πολλά, που είναι σχεδόν αδύνατον να καταγραφούν χωρίς παραλείψεις. Λες και η documenta 14 έδωσε το σύνθημα τον Απρίλιο και δύο μήνες αργότερα το «άνοιγμα στην πόλη» οδηγείται σε παροξυσμό. Αυτός είναι και ο τίτλος που έδωσε το Φεστιβάλ Αθηνών σε δράσεις στους δημόσιους υπαίθριους χώρους, χωρίς εισιτήριο, που βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη. Πριν από λίγο καιρό ολοκληρώθηκε το Fast Forward Festival της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, που διοργανώθηκε φέτος για τέταρτη χρονιά, εμπλέκοντας τον θεατή στην καλλιτεχνική παρέμβαση. Λίγες ημέρες νωρίτερα το τετραήμερο φεστιβάλ «mind the fact» γέμιζε από νέους ανθρώπους, προτείνοντας παραστάσεις σε διαφορετικά σημεία της πόλης με αφηγήσεις από πραγματικούς πρωταγωνιστές και όχι ηθοποιούς.
Μπορεί κανείς να ξεκινήσει από τα ξημερώματα, 5.30 το πρωί, με περιπατητική περφόρμανς στον Λυκαβηττό, να συνεχίσει σε μία από τις τρεις στοές της Αθήνας (Καΐρη, Αρσάκη, Πραξιτέλους) με εικαστικές παρεμβάσεις, εγκαταστάσεις και περφόρμανς (για όλον τον Ιούνιο, από το Removement Athens 2017), να επιλέξει για το απόγευμα μια ξενάγηση στους ιστορικούς λόφους της Αθήνας με τον καθηγητή Μανόλη Κορρέ, να ακολουθήσει τον σκηνοθέτη Θοδωρή Γκόνη στον Εθνικό Κήπο, να κάνει μια «Στάση στην Ομόνοια» με την ομάδα «όχι παίζουμε». Αλλά δεν θα έχει προλάβει μια site specific περφόρμανς στην πλατεία Αμερικής, τη μουσική και χορευτική παράσταση «Ταξίδι στην Ελλάδα» από μέλη και φίλους του ΚΕΘΕΑ Διάβαση στον πεζόδρομο της Ερμού, μια περιήγηση – ηχητικό περίπατο στο Γκάζι, τον Κεραμεικό και το Μεταξουργείο, με τίτλο «Soundscapes Landscapes/Ρίζωμα ΙΙ» από την καλλιτεχνική ομάδα Medea Electronique ή μία από τις προβολές στις πλατείες από το Φεστιβάλ Θερινού Κινηματογράφου της Αθήνας. Ευτυχώς που η σπουδαία διεθνής εικαστική διοργάνωση της documenta 14 έχει ακόμη ένα μήνα (έως τις 16/07 στο ΕΜΣΤ, στο Ωδείο Αθηνών, στην ΑΣΚΤ, στο Μπενάκη και αλλού), όπως και η έκθεση «Tomorrows» στη Διπλάρειο Σχολή (πλατεία Θεάτρου), με ουτοπικά και δυστοπικά σενάρια για αυριανούς κόσμους. Οσο για την εντυπωσιακή παρέμβαση του Αργεντινού Αντριάν Βιγιάρ Ρόχας στο Αστεροσκοπείο, με τα 46.000 φυτά (από τον οργανισμό ΝΕΟΝ) διαρκεί έως τις 24 Σεπτεμβρίου.
Πόση «πόλη» αντέχουμε; Είναι το ερώτημα που είχαμε υποβάλει, τον Μάιο, στην καλλιτεχνική διευθύντρια θεάτρου και χορού της Στέγης Κάτια Αρφαρά με αφορμή το Fast Forward Festival. «Πολύ», ήταν η απάντησή της. «Ξεκινήσαμε αργά να ασχολούμαστε με τον δημόσιο χώρο, υπάρχουν πολλά ακόμη που μπορούν να γίνουν, άπειρες αφηγήσεις και ιστορίες που διευρύνουν τις εικόνες μας από την πόλη».
Το φαινόμενο δεν είναι φετινό. Ηδη από το 2011 το Φεστιβάλ Αθηνών (επί Γιώργου Λούκου) δημιούργησε τις «Πολεοδομές» με νεανικές θεατρικές ομάδες (Ανέστης Αζάς, Γεωργία Μαυραγάνη, κ.ά.), που ανέβαζαν παραστάσεις σε ανοικτούς, απρόβλεπτους χώρους της Αθήνας. Ο νέος καλλιτεχνικός διευθυντής Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος πολλαπλασιάζει και επεκτείνει τη συμμετοχή (και στον Πειραιά).
Με τον άνθρωπο της γειτονιάς
Η συζήτησή μας τόσο με τον σκηνοθέτη Γιώργο Σαχίνη, που συνσκηνοθετεί με την Ειρήνη Αλεξίου το «Στάση Ομόνοια» (20-25 Ιουνίου), στο πλαίσιο του «ανοίγματος στην πόλη» του Φεστιβάλ Αθηνών, όσο και με την Κατερίνα Τσέλου, σύμβουλο επιμέλειας/βοηθό του καλλιτεχνικού διευθυντή της documenta14 Ανταμ Σίμτσικ, είναι διαφωτιστική: «Από το 2011, ταυτόχρονα με την κρίση και την οικονομική δυσπραγία, την αδυναμία του ΥΠΠΟ για επιχορηγήσεις, εντάθηκε και η αναζήτηση των ορίων μας όχι μέσα από παραστατικά γεγονότα αλλά σε συνεργασία με κόσμο και, κυρίως, με γειτονιές», λέει ο κ. Σαχίνης. «Θελήσαμε να εμπλέξουμε τον άνθρωπο της γειτονιάς, όχι ως βιβλιογραφική αναφορά ή έρευνα αλλά ως κοινότητα». Εδώ και δύο, περίπου, χρόνια οι άνθρωποι του UrbanDig Project, στο οποίο ανήκει ο Γ. Σαχίνης (καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, θεατρολόγοι), έχουν «κατασκηνώσει» στην Ομόνοια και την «ανασκάπτουν». Πάνω και κάτω από την επιφάνεια της πλατείας, στους χώρους του Ηλεκτρικού, του μετρό και των υπέργειων και υπόγειων στοών περιμετρικά, συναντούν ανθρώπους και φέρνουν στο φως ιστορίες, τραγούδια, μουσικές, εικόνες, συνήθειες.
Το απόσταγμα αυτής της χαρτογράφησης θα παρουσιαστεί σε μια περιπατητική παράσταση με έξι ηθοποιούς που θα ξεκινά από το θέατρο Rex. «Η πόλη είναι hot. “Παίζει” παντού», σχολιάζει ο κ. Σαχίνης. Πώς ερμηνεύει το φαινόμενο; Ξεχωρίζω από την απάντηση «την ανάγκη της τέχνης να διευρύνει το κοινό της». «Ξεχύνεται στην πόλη για να συναντηθεί και με ανθρώπους που δεν θα έρθουν σε μια γκαλερί ή σε μια παράσταση χορού ή συναυλία. Η πόλη δεν είναι οι δρόμοι, είναι οι άνθρωποι», υπογραμμίζει, διευκρινίζοντας: «Δεν είμαι παπαράτσι ιστοριών. Γνωρίζουμε τους ανθρώπους και μαζί τους δημιουργούμε τις αφηγήσεις. Το αποτέλεσμα είναι η σχέση μας με αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι βλέπουν το μικρό όνειρό τους να γίνεται παράσταση και έτσι μας εμπιστεύονται. Τίποτα δεν τελειώνει με την “αυλαία”».
Νέες αναγνώσεις
Η Κατερίνα Τσέλου λέει στην «Κ»: «Το ενδιαφέρον για πειραματισμό στην και με την πόλη που έχει ξεκινήσει εδώ και κάποια χρόνια στην Αθήνα με διαφόρων ειδών δράσεις, καλλιτεχνικές και άλλες, συνδέεται, νομίζω, με την ανάγκη διεκδίκησης του δημοσίου χώρου σε μία στιγμή που τόσο ο δημόσιος διάλογος όσο και η ανάγκη επαναπροσδιορισμού της ταυτότητας της Αθήνας και όσων ζουν σε αυτήν εντείνονται. Είναι βεβαίως συνυφασμένη και με έναν ούτως ή άλλως “εξωστρεφή” τρόπο ζωής, αλλά και με την απίστευτη δημιουργική κινητικότητα που βλέπουμε. Αυτό αποτέλεσε ιδανικό πλαίσιο για την documenta 14. Είχαμε από την αρχή την ιδέα να δημιουργήσουμε διαδρομές μέσα στην πόλη με μία διάθεση περισσότερο για αίνιγμα και εξερεύνηση παρά για διατύπωση βεβαιοτήτων. Μας ενδιέφερε να αναδείξουμε σημεία λιγότερο γνωστά, να προτείνουμε νέες αναγνώσεις σε γνωστές πτυχές της ιστορικής και πνευματικής ζωής της Ελλάδας μέσα από απρόσμενες συνδέσεις, πάντα σε διάλογο με τα θέματα γύρω από τα οποία διαρθρώνεται η έκθεση και τα οποία έχουν παγκόσμια απήχηση. Θεωρώ ότι αυτό είναι πολύτιμο τόσο για εμάς που ζούμε στην πόλη όσο και για τους επισκέπτες της, αλλά και για την ίδια την έκθεση. Ακόμη και η υπερβολή εμπεριέχει μια δύναμη που παρασύρει. Για να αντιμετωπίσεις τον πληθωρισμό και την ταχύτητα, κάνεις μερικά βήματα πίσω και παρατηρείς. Στο τέλος πάντα κάτι κρατάς».