Βεβαίως η λιτότητα συνεχίζεται, βεβαίως με κάθε σταγόνα γίνεται επαχθέστερη γιατί προστίθεται στην ήδη υπάρχουσα, βεβαίως θα έχει διάρκεια σε μεγάλο βάθος χρόνου. Σαρκάζει τόσο τα περί του αντιθέτου non papers της κυβέρνησης όσο και τις υποσχέσεις της «εν αναμονή κυβέρνησης» ότι μπορεί να μας απαλλάξει από κάθε κλαυθμό και οδυρμό, στεναγμό και λύπη. Αν τελειώσουμε με τα παραμύθια για όσα δεν μπορούν να γίνουν άμεσα, ίσως δούμε την πραγματικότητα και προσπαθήσουμε για όσα έχουμε αληθινές ευκαιρίες να πετύχουμε. Η αξιολόγηση έκλεισε και απομένει η επικύρωση της συμφωνίας από τη Βουλή. Προφανώς, προβλέπει σκληρά μέτρα για το 2018-2020. Και δεν θα είχαμε υποχρεωθεί να τα υποστούμε αν (και) όσοι σήμερα θα την ψηφίσουν με τα δύο χέρια, σε προηγούμενα χρόνια υπερψήφιζαν με το ένα χέρι ή, έστω, καταψήφιζαν χωρίς να κηρύσσουν τζιχάντ κατά των «γερμανοτσολιάδων». Τούτου λεχθέντος, χρήσιμο είναι να δούμε πού βρισκόμαστε. Γιατί όλα δείχνουν ότι βρισκόμαστε στο σημείο όπου ξανά (μετά το 2014) είναι εφικτή η επανεκκίνηση της μηχανής της οικονομίας.
Ας μην υπερηφανεύεται κανείς γι’ αυτό. Η κρίση, αυτή έκανε τη βασική δουλειά. Οι στοιχειακές δυνάμεις της κατέστρεψαν ένα μεγάλο τμήμα (μη ανταγωνιστικού) κεφαλαίου, με λουκέτα και μια σε όλη τη γραμμή υποτίμηση των αξιών. Μαζί, κατέστρεψαν ένα εκατομμύριο θέσεις εργασίας και διά της ανεργίας υποτιμήθηκε η αμοιβή της εργασίας. Εσπασαν, επίσης, τη φούσκα του κρατικού τομέα. Ετσι, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για την αναστροφή του ποσοστού του κέρδους, μια αναστροφή που δειλά άρχισε να εκδηλώνεται το 2014 και πέρυσι έγινε ορατή διά γυμνού οφθαλμού. Είναι αποκαλυπτικό ότι το 2016 διπλασιάστηκαν τα θετικά καθαρά αποτελέσματα των εισηγμένων στο χρηματιστήριο εταιρειών.
Το τέλος κάθε κρίσης σηματοδοτείται, με κάποιο τρόπο, από την αναστροφή του επιχειρηματικού κέρδους. Στην υπέρβαση της κρίσης, τα μνημόνια λειτούργησαν βοηθητικά. Αφενός, εξομάλυναν τις συνέπειες από το σπάσιμο της φούσκας, αποτρέποντας τους κινδύνους (για τη χώρα μας αλλά και για την Ευρωζώνη) από μια ανεξέλεγκτη ακαριαία κατάρρευση της οικονομίας. Αφετέρου, διασφάλισαν ότι οι δυνάμεις της κρίσης θα μπορέσουν να κάνουν τη δουλειά τους, δηλαδή ότι η εκκαθάριση της οικονομίας θα ολοκληρωθεί, σε συνθήκες ελεγχόμενες. Με αυτήν την έννοια, τα μνημόνια διευκόλυναν τη λειτουργία των στοιχειακών δυνάμεων της οικονομίας και την αναστροφή του ποσοστού του κέρδους. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλά μέτρα που δεν είχαν την πιο επείγουσα σχέση με αυτήν την εκκαθάριση, έχουν μείνει στο ράφι –δεν έχουν υλοποιηθεί ακόμα.
Το τελικό αποτέλεσμα (όχι καρπός της «αριστερής» διαχείρισης…) είναι ότι σήμερα η οικονομία, που από πέρυσι σημειώναμε ότι έχει αγγίξει ισχυρή αντίσταση στα χαμηλά επίπεδά της, μπορεί να περάσει σε φάση μεγέθυνσης. Αυτό «λένε» οι βασικοί δείκτες.
Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν που σε τρέχουσες τιμές έπεφτε σε μέσο ετήσιο όρο 4,9% στα χρόνια 2009-2015, έπεσε μόνο 1,5% το 2014, μόνο 1,3% το 2015 και πέρυσι αυξήθηκε κατά 0,1%. Ανάλογη είναι η εξέλιξη της ιδιωτικής κατανάλωσης και του όγκου λιανικών πωλήσεων. Οι εξαγωγές αγαθών σε σταθερές τιμές αυξάνονται σταθερά, αντανακλώντας την ενίσχυση του τομέα των διεθνώς εμπορεύσιμων – της εξωστρέφειας. Οι επενδύσεις, που κατέρρεαν από το 2010, πέρυσι σταθεροποιήθηκαν στα πολύ χαμηλά επίπεδά τους, με ανεπαίσθητη θετική μεταβολή 0,1%. Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε από 26,5% το 2014 σε 23,5% το 2016 και, το σημαντικό, η απασχόληση βραδέως, πάντως αυξάνεται (0,7% το 2014, 2,1% το 2015, 1,75% πέρυσι).
Η επανεκκίνηση του καπιταλιστικού κινητήρα είναι εφικτή. Το διεθνές περιβάλλον βοηθά, αν κρίνει κανείς από το ζωντάνεμα της ευρωπαϊκής οικονομίας, ειδικά πολλών παραδοσιακών αγορών προϊόντων μας, την πολύ μεγάλη προσέλευση τουριστών φέτος ή την πληθώρα διεθνών κεφαλαίων που περιφέρονται στον πλανήτη αναζητώντας επικερδείς τοποθετήσεις. Και, στο εσωτερικό, πολλά ξένα ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια εξετάζουν με ζωηρό ενδιαφέρον τις δυνατότητες να τοποθετηθούν, ψάχνουν επενδυτικές ευκαιρίες στο σύνολο της οικονομίας – σε τουριστικό κλάδο, περίθαλψη, υποδομές, στον ασφαλιστικό κλάδο, σε τράπεζες (έχει εκδηλωθεί ενδιαφέρον για την εξαγορά των ποσοστών που κατέχει το ΤΧΣ), σε ακτοπλοΐα, κλάδους μεταποίησης, στο real estate. Γιατί; Γιατί κατά την εκτίμηση των ξένων funds, η οικονομία μας τείνει να βγει από τη μακρά ύφεση και να μπει σε φάση μεγέθυνσης αφενός και, αφετέρου, υπάρχουν κοιτάσματα υποτιμημένων αξιών που δεν θα μείνουν υποτιμημένα για μακρύ χρονικό διάστημα.
Ισως αναρωτιέστε: Μπορεί, άραγε, το σημερινό πολιτικό σύστημα να διευκολύνει την επανεκκίνηση της οικονομίας; Θα ήταν ευχής έργο, αλλά θα πρότεινα να περιορίσουμε τις προσδοκίες μας σε κάτι μικρότερο αλλά εξόχως σημαντικό: Να μη συνεχίσει με την ίδια, γνωστή ευρηματικότητά του να την εμποδίζει. Και αυτή θα βρει τον δρόμο της…