Το Βερολίνο… αλλιώς

Γειτονιές με χαρακτήρα, αντισυμβατική street art, ιστορία, αρχιτεκτονική και αστείρευτη δημιουργικότητα σε μια εναλλακτική ξενάγηση στην πόλη.

Το πυκνό και χαοτικό πλέγμα δρόμων, ανθρώπων, τρένων και τραμ που απλώνεται γύρω από την πλατεία Alexanderplatz θα μπορούσε να αποτελεί τις κεντρικές αρτηρίες της καρδιάς ενός ατίθασου πλάσματος. Η αρχιτεκτονική ποικιλία των κτιρίων και η αταξία των πεζών που αψηφούν τα κόκκινα φανάρια δίνουν μια αίσθηση απουσίας κανόνων. Ξαφνιασμένη από την απρόσμενη «ζούγκλα» που συναντώ στην καρδιά του Βερολίνου, ρωτώ έναν κύριο ντυμένο χοτ ντογκ ποιος είναι ο συντομότερος δρόμος για τον Τηλεοπτικό Πύργο. Παρότι ο πάγκος πώλησης χοτ ντογκ που φέρει προσαρτημένο –κυριολεκτικά– επάνω του δυσκολεύει τις κινήσεις, με κατευθύνει με προθυμία.

Διασχίζοντας την πλατεία, παρατηρώ δύο αγόρια, όχι μεγαλύτερα των 12 ετών, να περπατούν χωρίς τη συνοδεία ενηλίκου. Κρατώ το βλέμμα μου επάνω τους και παρατηρώ πιο κει γυναίκες με μαντίλες να βγαίνουν από ένα εμπορικό κατάστημα, μια ομάδα μουσικών να δίνει παράσταση, νεαρούς να τσεκάρουν το κινητό τους καθισμένοι γύρω από το σιντριβάνι.

Φτάνω στο σημείο όπου θα συναντήσω την ομάδα της Alternative Berlin για μια ξενάγηση στο «πραγματικό» Βερολίνο, αλλά το πρώτο μου μέλημα μόλις εντοπίζω τον ξεναγό είναι να τον ρωτήσω αν πρέπει να βοηθήσουμε τα παιδιά να βρουν τους γονείς τους. «Τα παιδιά απλώς κυκλοφορούν μόνα τους! Δεν τρέχει τίποτα. Είναι κάτι συνηθισμένο εδώ», με χτυπά φιλικά στον ώμο ο Πιτ, ο Βρετανός ηθοποιός που είναι ο ξεναγός μας. «Εσείς όμως θέλω να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί και να μη μου χαθείτε όταν θα μετακινούμαστε με το μετρό στις διάφορες γειτονιές», ενημερώνει την ομάδα.

Χαίρομαι που υπάρχουν ευρωπαϊκές πόλεις στις οποίες οι γονείς νιώθουν άνετα να αφήσουν τα παιδιά τους να κινηθούν αυτόνομα από τόσο μικρή ηλικία. Κι απολαμβάνω εξίσου το πολύχρωμο «ψηφιδωτό» ανθρώπων που συναντάμε μέσα στο βαγόνι του μετρό: μια νεαρή οικογένεια με δύο μωρά καθισμένα σε διπλό καροτσάκι πλάι πλάι με έναν γερασμένο κιθαρίστα που κάτι μουρμουράει για τη «Μάμα Μέρκελ», μια ηλικιωμένη κυρία, το αυστηρό βλέμμα της οποίας μαλακώνει στη θέα ενός σκύλου.   

Η ΓΕΙΤΟΝΙΑ ΤΗΣ "ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ"

Αποβιβαζόμαστε στο Kreuzberg και όσο στεκόμαστε ακόμα στη νησίδα της εξόδου του μετρό στη μέση μιας διασταύρωσης, βλέπουμε απέναντί μας μια μικρή ομάδα ανθρώπων που διαδηλώνουν για τα δικαιώματα των Κούρδων. Γύρω μας παρατάσσονται αστυνομικές δυνάμεις που δείχνουν δυσανάλογα μεγάλες για το μέγεθος της διαμαρτυρίας. Γυρνώντας το κεφάλι προς την αντίθετη μεριά της διασταύρωσης, αντιλαμβάνομαι ότι άλλη μία πορεία βρίσκεται σε εξέλιξη την ίδια στιγμή. «Η ομορφιά του Βερολίνου!» αναφωνεί ο Πιτ και μας εξηγεί πως σε καμία άλλη πόλη της Γερμανίας και σε καμία άλλη γειτονιά του Βερολίνου δεν είναι τόσο συχνές οι πορείες. Στα πλακάτ της διαδήλωσης αναγράφονται συνθήματα υπέρ των καταλήψεων των άδειων κτιρίων.

Η γειτονιά τις προηγούμενες δεκαετίες υποδέχτηκε μεγάλο αριθμό μεταναστών αλλά και πολλούς καταληψίες διαμερισμάτων, τα οποία εγκαταλείφθηκαν μετά την πτώση του Τείχους. Τον πλουραλιστικό χαρακτήρα της περιοχής τον αντιλαμβάνεται κανείς πλήρως στην πλατεία Heinrich. «Αρκετές πολυεθνικές αλυσίδες φαγητού προσέφεραν υψηλά ενοίκια στους ιδιοκτήτες των καταστημάτων της πλατείας, αλλά είναι πολύ περήφανοι για να τους δελεάσει το χρήμα», λέει όλο καμάρι ο Πιτ. Το στίγμα της πλατείας δίνουν ένα φαλαφελάδικο, μια πιτσαρία, ένα ασιατικό εστιατόριο, όπου σερβίρεται μόνο πικάντικο τηγανητό κοτόπουλο, κι ένα βιβλιοπωλείο που παρακινεί με ένα πανό αναρτημένο στη βιτρίνα του σε αντίσταση ενάντια στον καπιταλισμό.

Προχωρώντας φτάνουμε σε ένα εντυπωσιακό κτίριο του 1847 που έχει χαρακτηριστεί από μια σειρά διαφορετικών χρήσεων, αποτυπώνοντας μέσω αυτών κι ένα εκτενές κομμάτι της ιστορίας της πόλης. Το Bethanien πρωτολειτούργησε ως νοσοκομείο και διασώθηκε του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου επειδή οι πιλότοι των βομβαρδιστικών το χρησιμοποιούσαν ως γεωγραφικό σημάδι. Μετά την πτώση του Τείχους, το κτίριο κατέλαβε μια ομάδα η οποία συνδυάζει την καλλιτεχνική με την κοινωνική δράση. Μέλη της λειτουργούν παράλληλα έναν ξενώνα που το καλοκαίρι απευθύνεται σε τουρίστες και αντλεί με τον τρόπο αυτό έσοδα για τη φιλοξενία αστέγων τους χειμερινούς μήνες.

Το κυρίως κτίριο μετατράπηκε σταδιακά, και με την οικονομική υποστήριξη της τοπικής εκκλησίας, σε κέντρο τεχνών, γνωστό πλέον ως Kunstraum Kreuzberg. Εδώ βρίσκουν τον χώρο για να εξασκήσουν την τέχνη τους μουσικοί, εικαστικοί, ηθοποιοί και άλλοι καλλιτέχνες, ενώ το παλιό φαρμακείο στο βάθος του διαδρόμου του ισογείου διατηρείται στην αυθεντική του μορφή για να υπενθυμίζει την ιστορία του κτιρίου. Καθώς περπατάμε κατά μήκος της υπαίθριας κατασκήνωσης καταληψιών στη βόρεια πλευρά του κτιρίου, ο Πιτ μάς ζητά να είμαστε διακριτικοί. «Οι καταληψίες είναι κοινωνικοί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τους αρέσει να τους αντιμετωπίζουν σαν ανθρώπινο τσίρκο», επισημαίνει. Δείχνοντας με τη μύτη του παπουτσιού του τα χνάρια στα παρτέρια της εκκλησίας του Αγίου Θωμά, μας υπενθυμίζει ότι το Βερολίνο περιτριγυρίζεται από δάση και ότι αρκετά αγριογούρουνα επισκέπτονται την πόλη τα ξημερώματα σε αναζήτηση τροφής. «Είναι φιλικά, αλλά μην τρέξετε αν τυχόν τα συναντήσετε, γιατί θα σας κυνηγήσουν», συμβουλεύει, αφού δεν είναι λίγος ο κόσμος που το… ξημερώνει στα πάρκα.

ΤΟ ΔΕΝΤΡΟΣΠΙΤΟ ΤΟΥ ΤΕΙΧΟΥΣ

Αυτό που συναντάμε στη συνέχεια είναι ένας πρωτότυπος συνδυασμός τέχνης, κοινωνικού μηνύματος και ιστορίας. «Καμβά» για τον συγκεκριμένο καλλιτέχνη αποτέλεσε μια γωνιά γης, η οποία, παρά το γεγονός ότι ανήκε στην Ανατολική Γερμανία, βρέθηκε για λόγους γραφειοκρατίας στη δυτική μεριά. Και μπορεί οι περίοικοι να την αντιμετώπισαν ως σκουπιδότοπο, ο Οσμάν Καλίν όμως, πρόσφυγας τουρκικής καταγωγής, αξιοποίησε τα παλιά αντικείμενα για να φτιάξει μια καλύβα, δημιουργώντας αυτό που έγινε γνωστό ως «το δεντρόσπιτο του Τείχους του Βερολίνου». Μετά την πτώση του Τείχους, με την οικονομική ενίσχυση της τοπικής κοινωνίας, ο Καλίν αγόρασε το οικόπεδο.  

Τη σχέση μεταξύ των ανθρώπων και της πόλης σχολιάζουν σαφώς και πολλά από τα γκράφιτι του Βερολίνου. Ιδιαίτερα καυστικό είναι το μινιμαλιστικό γκράφιτι που απεικονίζει ένα σηκωμένο μεσαίο δάχτυλο. Δείχνει επιθετικό, αλλά απαντά με τον τρόπο του σε μια αντιφατική πρακτική: την κατεδάφιση κτιρίων όπου διαμένουν street artists για την ανέγερση πολυτελών πολυκατοικιών με προνομιακή θέα σε κάποια από τα καλύτερα γκράφιτι της πόλης.

Ενας μεγάλος αριθμός από εργοτάξια σε διάφορα σημεία της πόλης καθιστά σαφές ότι το Βερολίνο διανύει περίοδο έντονης οικοδομικής δραστηριότητας. Ενα από τα μεγαλύτερα έργα σε εξέλιξη είναι αυτό της Mercedes στην εναλλακτική γειτονιά Friedrichshain. Γερανοί δουλεύουν πυρετωδώς για τη δημιουργία ενός κτιριακού συγκροτήματος με εστιατόρια, ξενοδοχεία, κινηματογράφους και συναυλιακό κέντρο χωρητικότητας 4.500 ατόμων. Τα εγκαίνια του Mercedes Platz έχουν προγραμματιστεί για το 2018, ενώ το συγκρότημα χωροθετείται σε ένα από τα πιο τουριστικά σημεία της πόλης: τo εναπομείναν κομμάτι του Τείχους, γνωστό και ως East Side Gallery. Σε μήκος 1,3 χλμ. καλλιτέχνες απ’ όλο τον κόσμο έχουν ζωγραφίσει έργα με αναφορές στην ελευθερία και το αποτέλεσμα θεωρείται η μεγαλύτερη υπαίθρια γκαλερί παγκοσμίως. Η «Διαγώνια Λύση Προβλημάτων», ένα από τα έργα αυτά, σχολιάζει με εύστοχο τρόπο την εντατική οικοδομική ανάπτυξη που βιώνει σήμερα το Βερολίνο. Ο Ρώσος δημιουργός του, Michael Serebriakov, απεικόνισε έναν σηκωμένο αντίχειρα δεμένο με μεταλλική αλυσίδα από τον καρπό του χεριού. «Τι σημαίνει το “ναι”, όταν δεν υπάρχει η εναλλακτική του “όχι”;» ερμηνεύει ο ίδιος το έργο του.

ΑΝΤΙΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ  

Την κουβέντα σχετικά με την ποικιλομορφία της καλλιτεχνικής έκφρασης στο Βερολίνο τη συνεχίζουμε πίνοντας μια μπίρα στο Café Cinema, στη συνοικία Mitte. «Υπολογίζουν ότι η πόλη μετράει περισσότερους από 25.000 καλλιτέχνες. Εκτός, λοιπόν, από τον μεγαλύτερο αριθμό γεννήσεων και το υψηλότερο ποσοστό χρέους, το Βερολίνο κατέχει και αυτό το ρεκόρ ανάμεσα στις γερμανικές πόλεις!» γελά ο Πιτ, αλλά μετά σοβαρεύει. «Εχει μεγάλη σημασία η ελευθερία που νιώθει κανείς εδώ. Οι κανόνες είναι λιγότερο αυστηροί απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή πόλη που γνωρίζω. Αυτός είναι και ο λόγος που εγώ ο ίδιος προτίμησα να ζήσω εδώ». Ο κινηματογράφος είναι μία από τις μορφές τέχνης που γνωρίζει νέα άνθηση και δύο νέα στούντιο ετοιμάζονται στα περίχωρα της πόλης. Το κλίμα ελευθερίας που χαρακτηρίζει το Βερολίνο προσελκύει καλλιτέχνες από κάθε γωνιά της Γης: από τη Λατινική Αμερική μέχρι την Ιαπωνία.

Κουβεντιάζουμε για το ιδιοσυγκρασιακό, προκλητικό στυλ της Καναδέζας τραγουδίστριας Peaches και για την «αιχμηρή γλυκύτητα» της Γιαπωνέζας σχεδιάστριας ρούχων Melissa Lee. Τα παραδείγματα καλλιτεχνών που αμφισβητούν όρια και κανόνες είναι αμέτρητα. Μας το υπενθυμίζει με τον τρόπο του και ο πιτσιρικάς που κολλάει αυτοκόλλητα με συνθήματα σε μια πινακίδα έξω από το καφέ. «Βεβαίως! Ας μην ξεχνάμε και τους sticker artists!» παίρνει βαθιά ανάσα ο Πιτ και παραγγέλνει στη σερβιτόρα μια δεύτερη μπίρα. Κι εκείνη, χωρίς να διστάσει λεπτό, παρεμβαίνει στην κουβέντα: «Είναι που εδώ υπάρχει ο χώρος, ο χρόνος και το ερέθισμα για να δημιουργήσεις», μας κλείνει το μάτι, συνοψίζοντας την «ουσία» του εναλλακτικού Βερολίνου.