«Από ιστορικής αλλά και αρχιτεκτονικής άποψης, το συγκεκριμένο τέμενος ήταν ίσως το σπουδαιότερο κατάλοιπο που άφησαν οι Οθωμανοί στην Ευρώπη. Πληροφορούμαι με μεγάλη θλίψη τις τεράστιες ζημιές που υπέστη από την πυρκαγιά, καθώς επρόκειτο για ένα μοναδικής ομορφιάς και σημασίας κτίσμα. Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχό του πουθενά, χάρις στην ιδιαίτερη κατασκευή της στέγης του». Στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής βρίσκεται ο Αμερικανός Χιθ Λόρι. Επίτιμος καθηγητής Ιστορίας της έδρας Ατατούρκ στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον γνωρίζει πολύ καλά τα οθωμανικά μνημεία της Ελλάδος και μάλιστα έχει γράψει επιστημονικά συγγράμματα με το θέμα αυτό («In the footsteps of the Ottomans. A Search for Sacred Spaces & Architectural Monuments in Northern Greece» καθώς και το «Ottoman architecture in Greece»).
Συνεχίζει: «Αρχιτέκτων αυτού του οικοδομήματος που ξεκίνησε να κτίζεται επί Σουλτάνου Βαγιαζήτ, είναι κατά τη γνώμη μου ο Βεζύρης Χατζί Ιβάν Πασάς, του οποίου σώζεται και το πράσινο τζαμί στην Προύσα. Αυτό του Διδυμοτείχου έχει μια μνημειώδη πυραμιδοειδή ξυλοστέγη, κάλυψης ενός περίπου στρέμματος, που σχηματίζει στο εσωτερικό τρουλοειδή ψευδοροφή. Είναι φτιαγμένη με έναν ειδικό τρόπο από χιλιάδες κομματάκια ξύλου και ακόμα και αν δεν την είχε καταστρέψει η φωτιά, η αποκατάσταση θα ήταν ένας άθλος, διότι δεν υπάρχουν σήμερα τεχνίτες που να κάνουν αυτήν τη δουλειά, παρά μόνο κάποιοι ελάχιστοι στην Τουρκία. Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι Βούλγαροι κατακτητές αφαίρεσαν το μολύβδινο σκέπαστρο της στέγης για να φτιάξουν σφαίρες και έτσι προκλήθηκαν μεγάλες φθορές», μας εξηγεί ο Χιθ Λόρι.
Στην καρδιά της πρώτης πρωτεύουσας των Οθωμανών σε ευρωπαϊκό έδαφος, το τέμενος του Διδυμοτείχου φαίνεται επιβλητικό ακόμα και πίσω από την τεράστια σκαλωσιά που κάλυπτε μεγάλο μέρος του. Δυστυχώς, οι εργασίες στο εσωτερικό δεν επέτρεπαν επισκέπτες και έτσι μόνο από μακριά μπορούσε να το θαυμάσει κανείς. Kαι για να το δει από ψηλά έπρεπε να ανεβεί στο κάστρο της πόλης, όπως έκανα και εγώ φέτος το καλοκαίρι. Το μέγεθός του είναι εντυπωσιακό, αλλά αυτό που πραγματικά τραβάει την προσοχή είναι η στέγη και η καλλιγραφία που θεωρείται άριστο δείγμα της τέχνης αυτής για τις αρχές του 15ου αιώνα. Σε αντίθεση με τον Χιθ Λόρι, που πιστεύει ότι το τέμενος ξεκίνησε να κτίζεται επί Βαγιαζήτ (και το έργο σταμάτησε το 1402, όταν δηλαδή ο Σουλτάνος ηττήθηκε από τον Μογγόλο εμίρη Ταμερλάνο), ο Ελληνας μελετητής του, αρχιτέκτων-μηχανικός στην Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας, Αργύρης Βακιρτζής, έχει διαφορετική άποψη για το πότε ανεγέρθη. Πιστεύει ότι η οικοδόμησή του άρχισε στα τέλη της διακυβέρνησης του Σουλτάνου Μεχμέτ Α΄, του επονομαζόμενου Τσελεμπί. Σύμφωνα με τη μελέτη του, η αρχική κατασκευή θα είχε τέσσερις θόλους, αλλά κατασκευαστικά προβλήματα καθώς και ο θάνατος του Μεχμέτ ώθησαν τους κατασκευαστές να αναζητήσουν άλλη «λύση» για τη στέγη και έτσι προέκυψε η σπάνια πυραμίδα. «Η τεχνική των ξύλων με την οποία κατασκευάστηκε είναι βυζαντινής προέλευσης, την οποίαν αργότερα υιοθέτησαν και εξέλιξαν οι Οθωμανοί με καταπληκτικούς μάστορες. Οπωσδήποτε πρόκειται για ένα μοναδικό μνημείο στην Ευρώπη και τα Βαλκάνια», δηλώνει στην «Κ», προσθέτοντας ότι ακόμα δεν έχει ενημερωθεί για τις ζημιές του μνημείου, αλλά ευτυχώς υπάρχει πολύ καλή τεκμηρίωση που θα βοηθούσε στην αποκατάσταση. Η δενδροχρονολόγηση της ξυλείας, πάντως, από το επάνω μέρος της στέγης μάς έδωσε το έτος κοπής: 1418. Kαι δυστυχώς όλα έγιναν στάχτη…