Αν γυρίσει κανείς τον χρόνο μερικές δεκαετίες πίσω και αναζητήσει τον πιο «διεθνή» Ελληνα καλλιτέχνη, με συμμετοχή σε εκθέσεις από την Αμερική ώς την Ινδία, βραβεύσεις στην Μπιενάλε Βενετίας και έργα που είναι ακόμη διασκορπισμένα σε κάθε απίθανη γωνιά του κόσμου, θα ανακαλύψει τον Γιάννη Σπυρόπουλο (1912-1990). Ο ζωγράφος, που σύστησε στο ελληνικό κοινό την αφαίρεση ξεκινώντας την τολμηρή μετάβαση σε μια νέα εποχή καλλιτεχνικών αναζητήσεων, παραμένει σήμερα στην αφάνεια. Ενώ ο ίδιος και η αγαπημένη του σύζυγος Ζωή φρόντισαν να δημιουργήσουν ένα ίδρυμα σε μια κατοικία-μουσείο στην Εκάλη, ώστε να εξασφαλίσουν τους όρους της υστεροφημίας και της σωστής θέασης του έργου του, η υπόθεση εξελίχθηκε δυστυχώς διαφορετικά.
Αφάνεια
Η κατοικία πωλήθηκε μετά τον θάνατο του ζεύγους από τους υπευθύνους του ιδρύματος για να αναζητηθεί μεγαλύτερος εκθεσιακός χώρος, αλλά η άστοχη επιλογή νέου κτιρίου και η οικονομική κρίση έκαναν ανέφικτο το όνειρο για μια νέα στέγη. Συνεπώς, σήμερα δεν είναι πολλές οι ευκαιρίες να θαυμάσουμε από κοντά και εν τω βάθει την τρομερή τομή που έκανε ο χαρισματικός ζωγράφος στη νεοελληνική τέχνη. Και είναι ειρωνικό ότι τα 250 έργα του δεν μπορούν να παρουσιαστούν μόνιμα αλλά μόνο σε περιοδικά αφιερώματα.
Αυτή η παράμετρος κάνει ιδιαίτερα σημαντική την έκθεση για τον Σπυρόπουλο που μόλις εγκαινίασε η δραστήρια Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, με τη στήριξη του Ζαχαρία Πορταλάκη και του Ιδρύματος Σπυρόπουλου. Ο Ηρακλειώτης συλλέκτης, θέλοντας να τιμήσει την ιδιαίτερη πατρίδα του, δώρισε στο μουσείο πριν από δύο χρόνια ένα corpus μεταβυζαντινών εικόνων. Η συλλογή αυτή εκτίθεται πλέον σε μόνιμη βάση (σε μια θαυμάσια ομολογουμένως «σκηνογραφημένη» παρουσίαση που παίζει με το φως και το σκοτάδι) και συνομιλεί περιοδικά με άλλα έργα, τα οποία δανείζει ο Πορταλάκης. Η πρώτη απόπειρα διαλόγου ανάμεσα σε εκθέματα μεταβυζαντινής και σύγχρονης τέχνης είχε τον τίτλο «Θεότητα, (α)συνέχεια» και αντιπαρέβαλλε στις θρησκευτικές εικόνες έργα Παρθένη, Τσαρούχη, Καπράλου και Στάμου και ολοκληρώθηκε πριν από λίγες ημέρες.
«Διάλογος»
Από την περασμένη εβδομάδα ήρθε η σειρά του Σπυρόπουλου να συνυπάρξει με τις 65 φορητές εικόνες από τον 15ο ώς και τον 20ό αιώνα. Η περιοδική ατομική έκθεση, που θα διαρκέσει ένα χρόνο, έχει τίτλο «Διάλογος με το Αόρατο» και περιλαμβάνει επιλεγμένα ζωγραφικά έργα του κορυφαίου εκπροσώπου της αφαίρεσης, με έμφαση στην παραγωγική δεκαετία του ’60. Ανάμεσα σε αυτά είναι και οι συνθέσεις με τις οποίες απέσπασε βραβείο από την UNESCO στην Μπιενάλε της Βενετίας, το οποίο άλλαξε τον ρου της καριέρας του. Ο επιμελητής της έκθεσης Γιάννης Παπαϊωάννου καταφέρνει να αναδείξει την αυστηρή και μυστικοπαθή ατμόσφαιρα των έργων του Σπυρόπουλου, τα φωτεινά ξέφωτα που κάνουν τη ζωγραφική του μοναδική και απολύτως ταιριαστή με την ιερότητα που έχουν οι εικόνες. Πρόκειται για ένα πολύ ενδιαφέρον αφιέρωμα, σε μια περίοδο όπου κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε τους πρωτοπόρους του παρελθόντος.
«Απλωσα το σκοτάδι»
Στην Κρήτη εκτίθενται 13 έργα του ζωγράφου, εκ των οποίων ένα μεγάλο τρίπτυχο έχει έρθει από τη συλλογή του ιδρύματος που φέρει το όνομά του και τα υπόλοιπα 12 ανήκουν στον Πορταλάκη. «Απλωσα το σκοτάδι για να καταφέρω να βρω το φως», συνήθιζε να λέει ο καλλιτέχνης και πράγματι η έκθεση στην Κρήτη παρουσιάζει αυτήν τη μοναδική του ικανότητα να φτιάχνει συνθέσεις πολυεπίπεδες, με περιορισμένη χρωματική παλέτα αλλά με μια δική του γεωμετρία. Τα έργα του απαιτούν δυνατούς και υπομονετικούς λύτες που θέλουν να περάσουν από τη στιβάδα της επιφάνειας στο βάθος.