MARCELINE LORIDAN-IVENS
But you did not come back
εκδ. Faber&Faber, σελ. 100
«Αλλά δεν επέστρεψες». Με αυτήν τη φράση η Μαρσελίν Λοριντάν-Ιβενς ξεκινάει τη συνταρακτική της αφήγηση που την απευθύνει στον πατέρα της, Γάλλο Εβραίο που δεν γύρισε ποτέ από το Αουσβιτς. Η συγγραφέας πλέον πλησιάζει τα 90 της χρόνια, γεννημένη το 1928, και μόλις το 2015 κυκλοφόρησε αυτή η αυτοβιογραφική της επιστολή στη Γαλλία και το 2016 μεταφράστηκε στα αγγλικά και ταξίδεψε σε όλες τις χώρες, με τη μετάφραση της Sandra Smith, γνωστής μεταφράστριας της «Παρισινής Σουίτας» της Ιρέν Νεμιρόφσκι.
Προσωπικότητα στη Γαλλία, αποφασίζει λοιπόν η Μαρσελίν, έχοντας ζήσει μια πλούσια ζωή, δημιουργική, με πολλά ταξίδια, ντοκιμαντέρ και εκπομπές, βιβλία, πολιτική, ακτιβισμό και έρωτες, έχοντας αγαπηθεί και τιμηθεί από τη σχέση της με τον δεύτερό της σύζυγο Γιόρις Ιβενς, φημισμένο διανοούμενο και ντοκιμαντερίστα της Αριστεράς, να σπάσει τη σιωπή της και να γράψει με οδύνη για το κοριτσάκι που υπήρξε.
Το 1944 η Μαρσελίν είναι 15 ετών. Συλλαμβάνoνται εκείνη και ο πατέρας της και μεταφέρονται στην Πολωνία στα στρατόπεδα Αουσβιτς-Μπίρκεναου. Χωρισμένοι λόγω του φύλου, κόρη και πατέρας δεν συναντιούνται ποτέ ξανά. Κάποια στιγμή ένας φύλακας κατορθώνει και της βάζει ένα μικρό σημείωμα στο χέρι από τον πατέρα της. Δεν τον συναντάει όμως ποτέ ούτε του ξαναμιλάει. Η Μαρσελίν επιβιώνει και ύστερα από φοβερές κακουχίες επιστρέφει στη Γαλλία, στην υπόλοιπη οικογένειά της. Ο πατέρας της μερικά χρόνια αργότερα, στις 12 Φεβρουαρίου 1948, βεβαιώνεται ως νεκρός από το υπουργείο.
Σε όλη την αφήγηση ο ρυθμός είναι καταιγιστικός, οδυνηρός, συναισθηματικός και άχρονος. Οπως το ασυνείδητο διατρέχει όλη τη ζωή των υποκειμένων, ανεξαρτήτως ηλικίας, η γηραιά Μαρσελίν αφηγείται σαν δεκαπεντάχρονη. Ενώ έχει πάρει απόσταση από τα πράγματα για να βρει την τόλμη να μιλήσει για κάτι που σακάτεψε την ύπαρξή της, εντούτοις το παράπονο για την πατρική φιγούρα που έλειψε με αυτό τον τρόπο από τη ζωή της είναι παρόν, άχρονο, τραγικό.
Πολλές είναι οι μαρτυρίες ανθρώπων που επέζησαν των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Τις τελευταίες δεκαετίες πληθαίνουν οι φωνές, ενώ δεν έχει πάψει να απασχολεί το θέμα τη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο. Εντούτοις η αφήγηση της Μαρσελίν συγκλονίζει όχι μόνο από την ιστορική πλευρά ή από την πλευρά του κοριτσιού που επιβίωσε. Η ζωή της διατρέχει ολόκληρο τον 20ό αιώνα και συνεχίζει να είναι ενεργή και στον 21ο. Επίσης, αναφέρεται στην πολύτιμη σχέση με τον πατέρα της, όχι μόνο γιατί της έλειψε, αλλά γιατί δεν είχε ποτέ καλή σχέση με τη μητέρα της. Αναφέρεται στο σώμα της που δεν τεκνοποίησε, που δεν της χάρισε τη μητρότητα, διότι το σώμα ασθενικό, μικροκαμωμένο και άρρωστο, ήταν αυτό που την έκανε να δείχνει πάντα μικρότερη και με έναν τρόπο τη διέσωσε.
Η ζωή μετά
Δεν ήταν δύσκολη μόνον η ζωή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης αλλά και η ζωή μετά. Να βλέπει την οικογένειά της, που με τόσο κόπο δημιούργησε ο πατέρας, να θέλει να θάψει ό,τι έγινε και να προχωρήσει μπροστά. Να βλέπει τη μητέρα της να ξαναπαντρεύεται τάχιστα, ενώ δύο από τα αδέρφια της να αυτοκτονούν. Να βλέπει τον πύργο που απέκτησε με καμάρι ο πατέρας της να λεηλατείται και τέλος να εγκαταλείπεται και να περνάει σε άλλα χέρια. Εκείνη να γίνεται μια γυναίκα αδύναμη που αναζητεί θαλπωρή στον έρωτα και να βρίσκει έναν άνδρα στην ίδια ηλικία με τον πατέρα της. Να βλέπει τη Γαλλία, που τόσο εξιδανίκευσε και αγάπησε ο πατέρας της, να συνεχίζει και μετά όσα έγιναν να παραμένει ρατσιστική, αντισημιτική.
Να τάσσεται με την Αριστερά δίνοντας αγώνες υπέρ του αδυνάτου και να βλέπει μετά λύπη της τις επαναστάσεις του αίματος, την κατάντια του κομμουνισμού και την πτώση όλων των αξιών. Να στέκεται με θλίψη απέναντι στη μεγαλύτερη πίστη του πατέρα της: στη δημιουργία του εβραϊκού κράτους, και πώς αυτό εξελίσσεται από τη γέννησή του σε πεδίο αιματοχυσίας με τους Παλαιστίνιους. Και τέλος, να βλέπει όπως όλοι μας τους Δίδυμους Πύργους να πέφτουν, και μαζί τους να συντρίβεται άλλο ένα μεγάλο όνειρο ελευθερίας του πατέρα της: η Αμερική.
Αυτή η επιστολή της Μαρσελίν Λοριντάν-Ιβενς, της κόρης του πατέρα της, που δεν πήρε όμως ποτέ το εβραϊκό επίθετό του, από φόβο μήπως ξανακινδυνεύσει, δεν αφορά μόνο σε αυτά που έχασε ως κόρη. Αφορά και σε όσα έχασε ολόκληρος ο κόσμος.
Κλείνοντας η Μαρσελίν συνομιλεί με τη νύφη της, επίσης κρατούμενη που επιβίωσε. «Τώρα που πλησιάζουμε στο τέλος της ζωής μας, δεν πιστεύεις ότι ήταν καλό για εμάς που επιστρέψαμε από τα στρατόπεδα;». Η νύφη της τής απαντά κοφτά, «όχι δεν το πιστεύω. Δεν έπρεπε να έχουμε επιστρέψει».
Εκείνη όμως, που διατηρεί ακόμα την πίστη στο καλό, στους αγώνες που δόθηκαν και στους νεκρούς που χάθηκαν, θέλει μάλλον γράφοντας αυτό το μικρό βιβλιαράκι να μπορεί να πει στον εαυτό της την ώρα που πεθαίνει, ότι άξιζε τον κόπο. Η ζωή αξίζει και μετά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Το βιβλίο θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πατάκη.