Τα πρώτα δύο δάνεια στη διάρκεια του πολέμου Εθνικής Ανεξαρτησίας, ο Διεθνής Οικονομικός Ελεγχος, τα λάθη πολιτικής, η κατάρρευση του 1932 και μια πρόταση για το Κατοχικό Δάνειο.
ΜΑΡΙΑ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΑΤΖΗΙΩΑΝΝΟΥ Το προπατορικό χρέος. Τα δάνεια της εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας εκδ. Gutenberg , σελ. 126
ΣΟΦΙΑ ΛΑΖΑΡΕΤΟΥ Από την πτώχευση στην ύφεση. Ο διεθνής οικονομικός έλεγχος του 1898 στην Ελλάδα εκδ. Gutenberg, σελ. 126
ΝΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΑΚΗΣ Αγος απλήρωτον. Τα οφειλόμενα για το κατοχικό δάνειο και μια ευκαιρία επίλυσης εκδ. Gutenberg, σελ. 138
Οι εποχές ήταν διαφορετικές, όλες όμως δεμένες στον ίδιο μίτο της ιστορίας του ελληνικού κράτους. Οι σκοποί δανεισμού της Ελλάδας, οι συνθήκες και τα ιστορικά συγκείμενα επίσης διαφορετικά. Διαφορετικοί και οι βασικοί πρωταγωνιστές και οι γενιές, όπως και τα νομίσματα. Το εκπληκτικότερο όλων, είναι οι κοινές οικονομικοπολιτικές έξεις, τα ίδια οικεία δεινά· τα ιδιαίτερα στοιχεία όλων των επεισοδίων της ελληνικής χρεοκοπίας, λες και η ιστορία ουδέποτε υπήρξε, λες και οι πανουργίες της προορίζονται να τιμωρούν αενάως όλους όσοι επιδεικνύουν κοντή μνήμη, όλους τους οικονομικούς άφρονες, ωσάν να βρίσκεται βαθιά ριζωμένη στον τόπο –μαζί με τις αρετές– η αυτάδελφη ικανότητα εναλλαγών φάρσας-τραγωδίας, και χωρίς, βέβαια, την περιπόθητη «των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».
Είναι από τα πρώτα σχόλια που, τουλάχιστον, μπορεί να κάνει κάποιος για τα «μοιραία ελλείμματα», διαβάζοντας τα τέσσερα, άκρως διδακτικά, βιβλία της σειράς «Ζητήματα Οικονομικής Ιστορίας» που εγκαινίασε ο πενηντάχρονος, πλέον, εκδοτικός οίκος Gutenberg, για «τον λαόν τον μελετώντα και γιγνώσκοντα την ιστορίαν αυτού».
Το πρώτο βιβλίο, «Το προπατορικό χρέος» της Μαρίας-Χριστίνας Χατζηωάννου –διευθύντριας Ερευνών της Οικονομικής και Κοινωνικής Ιστορίας του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών– έχει θέμα τα δύο δάνεια που έλαβαν οι Ελληνες κατά τη διάρκεια του πολέμου Εθνικής Ανεξαρτησίας, το 1824 και το 1825. Τα δάνεια, ανεξάρτητα από την εγχώρια μεταχείρισή τους, χρησιμοποιήθηκαν ως επιχείρημα της διεθνούς αναγνώρισης του μελλοντικού κράτους και, από την πλευρά των δανειστών, ως ευκαιρία πειθαναγκασμού και εκβιασμών δημιουργώντας το προπατορικό πραγματικό και συμβολικό μείζον παράδοξο κατάκτησης της ανεξαρτησίας και ταυτόχρονα της άρσης του κράτους και της εθνικής κυριαρχίας. Το κοινό στοιχείο με τη σημερινή «ελληνική τραγωδία» είναι η κερδοσκοπική διαχείριση των δανείων και, προπάντων, η πλήρης άγνοια από την ελληνική πλευρά των όρων του παιχνιδιού που είχαν εγκαινιάσει οι εμπορικές τράπεζες του Σίτυ στο Λονδίνο, στη φάση της πρόδρομης παγκοσμιοποίησης του 19ου αιώνα.
Στο δεύτερο, «Από την πτώχευση στην ύφεση: Ο διεθνής οικονομικός έλεγχος» της Σοφίας Λαζαρέτου – οικονομολόγου-ερευνήτριας στη Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών της Τραπέζης της Ελλάδος–, εκτός από την αξιοποίηση των ευρημάτων της θεωρίας της ηγεμονικής σταθερότητας και των σχημάτων συμπεριφοράς κέντρου-περιφέρειας, φωτίζεται η εμπειρία της ασύμμετρης λειτουργίας των ζωνών νομισματικής σταθερότητας, το ότι παύουν να ισχύουν οι υποθέσεις της γραμμικότητας και κανονικότητας των μακροοικονομικών όταν εκδηλώνονται μια σειρά από ακραία και πυκνά γεγονότα και, κυρίως, τα λάθη πολιτικής που οδήγησαν στην πτώχευση του 1893. Ο συμβιβασμός με τον διεθνή οικονομικό έλεγχο δεν πήγε καλά. Η χώρα υπέστη ένα κόστος προσαρμογής που θα μπορούσε να είχε αμβλυνθεί με διαφορετικές συνέπειες για την ελληνική κοινωνία και οικονομία. Ο Εδουάρδος Λω τότε, ήταν κάτι, ας πούμε, αντίστοιχο της τρόικας ή του Τόμσεν, με τη διαφορά ότι κάναμε τον Λω και γαμπρό: παντρεύτηκε την Αικατερίνη, αδερφή του αρχιστράτηγου Γεωργίου Χατζανέστη, την περίφημη, για την ομορφιά και την εκκεντρικότητά της, Λαίδη Λω, την οποία ο Ντ’ Ανούντσιο αποκαλούσε «μαύρο κύκνο» (!) Και εδώ, μεταξύ άλλων, τα λάθη πολιτικής των δανειστριών χωρών είχαν ως αποτέλεσμα η χώρα να βαδίσει αδικαιολόγητα στον δρόμο της ύφεσης και της φτώχειας για πάνω από δέκα χρόνια.
Το τρίτο (υπό έκδοσιν) βιβλίο «Η κρίση και η κατάρρευση του 1932» του καθηγητή στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Research Associate στο ελληνικό παρατηρητήριο του LSE, Νίκου Χριστοδουλάκη –ο οποίος έχει την ευθύνη της σειράς– αποτυπώνει την περίοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην καμπή των κοσμοϊστορικών γεγονότων του 20ού αιώνα (υποχρεώσεις Γερμανίας μετά τον Α΄ Παγκόσμιο, κατάρρευση στο Χρηματιστήριο της Γουόλ Στριτ και «κραχ» του 1929, προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, συνέπειες Μικρασιατικής καταστροφής, αστάθεια του εγχώριου πολιτικού συστήματος κ.λπ.).
Στο τέταρτο βιβλίο, «Αγος απλήρωτον» του Νίκου Χριστοδουλάκη, το θέμα είναι το Κατοχικό Δάνειο που αποσπάστηκε βίαια από τις κατοχικές δυνάμεις την περίοδο 19421944. Η επικαιροποίησή του μετά την επανένωση των Γερμανιών, το 1990, αφήνει μια διαφορά ανοιχτή, με υποστηρικτές της ελληνικής διεκδίκησης αλλά και αρνητές της, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γερμανία. Σίγουρα, η αποτίμηση του ύψους του Δανείου με όρους αγοράς, ενισχύει τα επιχειρήματα ώστε να κλείσει η διαφορά μεταξύ των δύο χωρών. «Το βιβλίο το έγραψα και για τις δύο απόψεις των άκρων. Για να μετριάσω την υπεραισιοδοξία της υπερβάλλουσας πλευράς… και να πω στους απαισιόδοξους ότι υπάρχουν (ακόμη, γιατί δεν θα υπάρχουν για πάντα) μερικά σοβαρά επιχειρήματα διεκδίκησης… Προφανώς, η πρότασή μου απαιτεί τη συναίνεση. Τη θεωρώ εφικτή και ευκταία γιατί υποθέτω ότι καμία χώρα δεν θέλει να συνεχιστεί η σημερινή εχθρότητα των προτύπων», μας είπε για το βιβλίο του ο καθηγητής Νίκος Χριστοδουλάκης.