Αναρτήθηκε την περασμένη εβδομάδα στην επίσημη σελίδα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Facebook ένα βίντεο διάρκειας μισού λεπτού με την Ιταλίδα σοπράνο Κάρμεν Τζανατάζιο να τραγουδάει την περίφημη άρια Casta diva από τις πρόβες της όπερας «Νόρμα» του Μπελίνι στο Ηρώδειο. Η υποψία σκηνικού που φαινόταν και το κοστούμι της πρωταγωνίστριας προκάλεσαν επιθετικές αντιδράσεις για τη σκηνοθετική σύλληψη της πρωτοποριακής ομάδας των Φούρα ντελς Μπάους από τη Βαρκελώνη. Πριν «αλέκτορα φωνήσαι» η ετυμηγορία ήταν έτοιμη: ντροπή, χάλια, κρίμα, τι κόστισε όλο αυτό… Κανείς δεν είχε δει το αποτέλεσμα αλλά «ξέρουμε εμείς τι είναι αυτές οι μεταμοντέρνες ανοησίες» και το κοινοποιούμε…
Μπορεί να αποτύχει ο Κάρλους Παντρίσα να μεταφέρει την άποψή του (εν τάχει: βρισκόμαστε στο 2050, ένα νησί από πλαστικά απορρίμματα, κλιματική αλλαγή, περιβαλλοντική καταστροφή) μπορεί και όχι. Δεν έχουμε παρακολουθήσει την παράσταση (η πρεμιέρα δόθηκε την Τετάρτη 5 του μηνός), οπότε όλα τα ενδεχόμενα είναι ακόμη ανοικτά. Μπορεί να άρεσε ή να μην άρεσε, να απασχόλησε, να εντυπωσίασε, να ενόχλησε. Δεν αποσκοπούμε σε κριτική αποτίμηση ούτε της παραγωγής ούτε των προθέσεων. Είναι γνωστό ότι οι «οπερομανείς» αποστρέφονται τις «πειραγμένες» εκδοχές, επιθυμούν να βλέπουν την παράσταση που έχουν στο μυαλό τους. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρώτο σύμπτωμα: «έχουν στο μυαλό τους». Με την ίδια προκατασκευασμένη βεβαιότητα προσεγγίζουν συχνά πυκνά οι αναγνώστες τα κείμενα. Δεν διαβάζουν αυτό που επιχειρεί να πει αυτός που υπογράφει το σχόλιο/άρθρο/δημοσίευμα αλλά διατρέχουν τις γραμμές με την ελπίδα να επιβεβαιώσουν την άποψή τους· αλλιώς εξαγριώνονται με την παρέκκλιση από τη «δική τους» αρχή. Η υποκειμενικότητα στην ανάγνωση του έργου τέχνης είναι αναμενόμενη όσο και ανεξέλεγκτη και καταλήγει, συνήθως, στην αυτοδικαίωση του θεατή.
Η «Νόρμα» είναι μόνον η αφορμή και η πρόφαση για να αναδείξουμε την παντοκρατορία του «αυτό που έχω στο μυαλό μου». Εξαπλώθηκε τα τελευταία χρόνια της κρίσης με μεγάλη ταχύτητα, βρήκε πρόσφορο έδαφος σε μια κοινωνία με περιορισμένη ανοχή και καμία εκπαίδευση στον διάλογο· και «άνθισε» η τοξικότητα προς πάσα κατεύθυνση. Μαζί και η επιθυμία για τη διαρκή παρουσία μιας αστυνομίας της αισθητικής για να επιβάλλει την αντίληψη αυτού «που μας αρέσει» και, κατ’ επέκταση, «του σωστού».
Μετά την εκλογική νίκη της η Ν.Δ. –και, κυρίως, προσωπικά ο πρόεδρός της– προσπαθεί να αντιστρέψει το κλίμα διχασμού που οξύνθηκε τα τελευταία χρόνια. Οι δημόσιες τοποθετήσεις του κ. Μητσοτάκη προτάσσουν την «ενότητα», τη «συνοχή», τη «συνεργασία» πέρα από την κομματική ταυτότητα του καθενός. Είναι ανακουφιστικές οι παρεμβάσεις του σε μια κοινωνία ποικιλοτρόπως ταλαιπωρημένη, που έχει πάρει αιματηρό διαζύγιο από την κανονικότητα. Το παράδειγμα «πολιτικού πολιτισμού» όμως πρέπει να είναι συνολικό και να στηρίζεται από όλα τα κόμματα.
Η τέχνη ήταν ανέκαθεν πεδίο εντάσεων και αντιπαραθέσεων αλλά οι αποκλεισμοί, ειδικά όταν επιχειρούν να επιβληθούν σε δημόσιους οργανισμούς, μόνο τερατογενέσεις υπόσχονται. Το έχουμε δει να συμβαίνει στο παρελθόν. Η διαφωνία (κομψή έκφραση) ταυτίζεται με τον κάθε φορά αντίπαλο, ο οποίος δαιμονοποιείται και παίρνει τα πολιτικά χαρακτηριστικά εκείνου που θέλουμε να εξολοθρεύσουμε. Το νοθευμένο κριτήριο δεν βοήθησε ποτέ ούτε στην ανανέωση ούτε στην ανάπτυξη.
Η άσκηση στην ανταλλαγή επιχειρημάτων δεν συντάσσεται ποτέ με τον «αποκεφαλισμό» εκείνου που βρίσκεται απέναντί μας. Η επιτυχία και η αποτυχία, η νίκη και η ήττα, τόσο στην τέχνη όσο και στην πολιτική συνοδεύονται πάντα από το ρίσκο της ανατροπής. Η στερέωση του κάθε φορά επόμενου βήματος προϋποθέτει ανοχή στην αντίθετη άποψη, στην ανοίκεια αισθητική. Κινδυνεύουμε από την εκδηλωμένη τάση ισοπέδωσης, να χρησιμοποιούμε την ίδια γλώσσα για την αντιμετώπιση, για παράδειγμα, της ανομίας και μιας καλλιτεχνικής επιλογής. Να μιλάμε με τον ίδιο τρόπο καταργώντας όρια, διαφορετικά πεδία, αποχρώσεις. Σε αυτήν την περίπτωση δεν χρειάζεται να φτάσουμε στο 2050 για να δούμε την ερήμωση, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Ο εσωτερικός σκουπιδότοπος είναι εξίσου επικίνδυνος με τον εξωτερικό.