Νίκη της Ν.Δ. στις ευρωεκλογές της 26ης Μαΐου προσδιορίζουν όλες οι δημοσκοπήσεις. Η διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων, που πλησίαζε τις δέκα ποσοστιαίες μονάδες στα τέλη Απριλίου φαίνεται ότι ώς τις 22 Μαΐου περιορίστηκε στο πεδίο του 6-7%. Ο ΣΥΡΙΖΑ εντοπίζεται στην περιοχή του 23-24% και η Ν.Δ. στο 30-31%. Μοναδική εξαίρεση ήταν η έρευνα της Vox Pop Analysis που ολοκληρώθηκε στις 8 Μαΐου. Η έρευνα αυτή προσδιόρισε τη διαφορά μόλις σε 2,5%, με τη Ν.Δ. να καταγράφει 30,5% και τον ΣΥΡΙΖΑ 28%. Ποιος είναι, όμως, ο βαθμός βεβαιότητας ότι τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων θα είναι συμβατά με το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών;
Ολοι οι δημοσκόποι επισημαίνουν ότι κάθε αποτέλεσμα αποτελεί «στιγμιαία φωτογραφία» μεταβαλλόμενων προθέσεων. Επιπλέον, η «φωτογραφία» αυτή δεν μπορεί να έχει απόλυτη ευκρίνεια. Σύμφωνα με τη στατιστική κάθε μέτρηση που διενεργείται με τυχαίο δείγμα 1.000 ερωτώμενων εμπεριέχει την πιθανότητα στατιστικού λάθους +/-3% στο 95% των πιθανών τυχαίων δειγμάτων. Η επισήμανση αυτή αναγράφεται στην ταυτότητα κάθε έρευνας και πρακτικά σημαίνει ότι υπάρχουν 95% πιθανότητες να κυμανθεί ένα αποτέλεσμα στην περιοχή του +/-3%.
«Η στατιστική προβλέπει με περιθώρια σφάλματος και με βαθμούς βεβαιότητας και όχι απόλυτους αριθμούς με μαθηματική ακρίβεια», εξηγεί ο διευθύνων σύμβουλος της Pulse RC Γιώργος Αράπογλου. Ασφαλώς, αυτό δεν σημαίνει ότι επικρατεί ασάφεια, αφού οι κυρίαρχες τάσεις της κοινής γνώμης καθώς και οι προϋποθέσεις για τη μεταβολή τους αποκαλύπτονται από μια έρευνα που έχει διενεργηθεί σύμφωνα με τους επιστημονικούς κανόνες από έμπειρους επαγγελματίες.
Οι συσπειρώσεις
Στην προκειμένη περίπτωση, όλες οι έρευνες συμφωνούν ότι η Νέα Δημοκρατία έχει εξαντλήσει την συσπείρωσή της, κάτι που πρακτικά σημαίνει ότι σχεδόν όλοι οι ψηφοφόροι της, του Σεπτεμβρίου 2015, όταν απέσπασε 28,1%, δηλώνουν ότι θα ψηφίσουν και πάλι το κόμμα της αξιωματικής αντιπολιτεύσεως. Αυτή είναι η εξήγηση για το γεγονός ότι καμία δημοσκόπηση δεν τοποθετεί τη Ν.Δ. κάτω από το 28%. Λιγότερο σαφές είναι το μέγεθος των μετακινήσεων ψηφοφόρων από τα άλλα κόμματα (ή από την αποχή) προς τη Ν.Δ. Η πιο αποφασιστική παράμετρος είναι οι ενδεχόμενες μετακινήσεις από τον ΣΥΡΙΖΑ προς τη Ν.Δ.
Η συσπείρωση του ΣΥΡΙΖΑ, η οποία στις αρχές του έτους βρισκόταν στο 50%, έχει αρχίσει να ενισχύεται. Αυτό σημαίνει ότι τις τελευταίες εβδομάδες όλο και περισσότεροι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ του Σεπτεμβρίου 2015 που δήλωναν στις δημοσκοπήσεις του 2018 και των αρχών του 2019 ότι ήταν αναποφάσιστοι ή συμπεριλαμβάνονταν στη λεγόμενη αδιευκρίνιστη ψήφο, επιστρέφουν στο κόμμα. Επομένως, εκείνο που θα κρίνει τη διαφορά μεταξύ των δύο κομμάτων είναι ο «ανταγωνισμός» ανάμεσα στη δυνατότητα συσπείρωσης του ΣΥΡΙΖΑ και στη δυνατότητα της Ν.Δ. να πείσει πρώην ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ ή των άλλων κομμάτων, που δεν έχουν ακόμα οριστικοποιήσει την ψήφο τους, να μετακινηθούν προς αυτήν. Υπενθυμίζεται ότι στις ευρωεκλογές του 2014 ο ΣΥΡΙΖΑ έλαβε 26,5% και η Ν.Δ. 22,8%. Σήμερα ο ΣΥΡΙΖΑ δείχνει να αντιμετωπίζει πρόβλημα στη Μακεδονία, αλλά και μεταξύ των ψηφοφόρων άνω των 60 ετών. Από την άλλη πλευρά, το Μέγαρο Μαξίμου ελπίζει στη μεγαλύτερη απήχηση που δείχνει να έχει το κυβερνών κόμμα μεταξύ των νέων ψηφοφόρων. Στη Ν.Δ. φρονούν ότι θα επικρατήσει το αίτημα πολιτικής αλλαγής, προκαλώντας σημαντικές μετακινήσεις προς αυτήν. Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα κόμματα, όλες οι μετρήσεις συμφωνούν ότι η τρίτη θέση διεκδικείται εξίσου από το ΚΙΝΑΛ και τη Χ.Α., με το ΚΚΕ σταθερά στην πέμπτη θέση.
Η άγνωστη επίδραση της κρυφής ψήφου
Το αίνιγμα της τελικής συσπείρωσης του ΣΥΡΙΖΑ συνδέεται με το φαινόμενο της κρυφής ψήφου, που συζητείται μεταξύ των δημοσκόπων. Αναφερόμαστε σε μια μεταβλητή η οποία δεν μπορεί να προσδιοριστεί με τα μέσα της στατιστικής και έχει οδηγήσει σε διάψευση των μετρήσεων σε προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Οι αστοχίες των δημοσκοπήσεων έχουν γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από πολιτικούς οι οποίοι ισχυρίζονται ότι εξυφαίνονται συνωμοσίες εναντίον τους. Με αυτό το τέχνασμα ενισχύουν την αντισυμβατική εικόνα τους και διασκεδάζουν τις εντυπώσεις από τις μετρήσεις που δεν τους ευνοούν. Η αλήθεια είναι όμως ότι οι αστοχίες δεν οφείλονται σε σκευωρίες, αλλά στο υψηλό ποσοστό κρυφής ψήφου. Κρυφή (ή σιωπηλή) είναι η ψήφος που δεν εκδηλώνεται παρά μόνο στην κάλπη.
Το φαινόμενο είναι παγκόσμιο. Εχει παρατηρηθεί στις ΗΠΑ, στη Γερμανία, στη Βρετανία, στην Ιταλία και προσφάτως στην Αυστραλία. Μία από τις εξηγήσεις είναι οι «θύλακοι θυμού» κατά της αντιλαμβανόμενης πολιτικής, ιδεολογικής, ηθικής και οικονομικής κανονικότητας. Μερίδα ψηφοφόρων δεν ομολογεί ότι υποστηρίζει (αλλά στην κάλπη ψηφίζει) κόμματα και πρόσωπα που με τις ιδέες και τη συμπεριφορά τους εμφανίζονται να αντιστρατεύονται τα πολιτικώς ορθά πρότυπα, τα οποία θεωρείται ότι ταυτίζονται με τα συμφέροντα και τις αντιλήψεις των ελίτ του χρήματος και του πνεύματος. Η αντιλαμβανόμενη «μη ορθότητα» της υποστήριξης σε ανορθόδοξα πρόσωπα και κόμματα οδηγεί κάποιους ψηφοφόρους να αποκρύπτουν μια τέτοια πρόθεση ψήφου ακόμα και από ανθρώπους του στενού τους περιβάλλοντος, προκειμένου να μην εκτεθούν σε κριτική και να μη στιγματιστούν.
Τα τελευταία επτά χρόνια το ποσοστό της Ν.Δ. προσδιορίζεται με επιτυχία ή υπερεκτιμάται ελαφρώς από τις δημοσκοπήσεις. Δεν ισχύει το ίδιο για τον ΣΥΡΙΖΑ. Μόνο τον Ιούνιο του 2012 οι δημοσκοπήσεις προσδιόρισαν με ακρίβεια την επιρροή και των δύο κομμάτων. Σε όλες τις άλλες εκλογικές αναμετρήσεις –στις εκλογές του Μαΐου 2012 καθώς και στις εκλογές Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου 2015– οι δημοσκοπήσεις (ακόμα και τα ίδια τα exit polls) υποτίμησαν το ποσοστό του ΣΥΡΙΖΑ κατά 4%-7%. Η «κρυφή ψήφος» εκδηλώθηκε σε μεγαλύτερο βαθμό στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου 2015, όταν όλες οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ισοψηφία ή ελαφρό προβάδισμα του «Ναι», αλλά το τελικό αποτέλεσμα ήταν 61% υπέρ του «Οχι». Η «κρυφή ψήφος», από την ίδια τη φύση της, δεν μπορεί να προσδιοριστεί παρά μόνο εκ των υστέρων. Ο,τι είναι η σκοτεινή ύλη για τους κοσμολόγους είναι η κρυφή ψήφος για τους δημοσκόπους. Η επιστήμη της στατιστικής δεν μπορεί να υπολογίσει κάτι που δεν ομολογείται.
Στη Νέα Δημοκρατία δεν υποτιμούν το φαινόμενο, αλλά εκτιμούν ότι ύστερα από 4,5 χρόνια στην εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ δεν διαθέτει πλέον κρυφές εφεδρείες, αφού η συμμόρφωση με το μνημόνιο και η συμφωνία των Πρεσπών τού έχουν αφαιρέσει το φύλλο συκής. Αντιθέτως, στο Μέγαρο Μαξίμου ελπίζουν ότι, παρά την ενθουσιώδη τριβή με την εξουσία, ο Αλέξης Τσίπρας εξακολουθεί να διαθέτει χαρακτηριστικά που τον καθιστούν αρκούντως «ανορθόδοξο» και ως εκ τούτου ελκυστικό για όσους επιθυμούν να… αιφνιδιάζουν το κατεστημένο.