Υπάρχει ένα απόσπασμα από τη δημοσιευμένη συζήτηση στην Αθήνα του 1955, στο Γαλλικό Ινστιτούτο, γύρω από «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού», με κορυφαίες προσωπικότητες του ελληνικού πνευματικού κόσμου και κεντρικό προσκεκλημένο τον Αλμπέρ Καμύ, που αναδύεται αυτές τις ημέρες ενισχυμένο από τη σημασία των επικείμενων ευρωεκλογών.
Είχε πει ο Καμύ: «Υπάρχει μια Ευρώπη αστική, ατομικίστρια, εκείνη που σκέφτεται τα ψυγεία της, τα γαστρονομικά της εστιατόρια, που λέει “εγώ δεν ψηφίζω… εμείς δεν θέλουμε ούτε ρομαντισμό ούτε υπερβολές, δεν θέλουμε να ζήσουμε στα όρια ούτε να γνωρίσουμε τη διάσπαση”…
Αντίθετα, εγώ θα ασπαστώ μια θέση που λέει:
“Γνωρίζουμε το άκρο, το ζήσαμε, θα το ζήσουμε αν χρειαστεί, και μπορούμε να πούμε ότι το ζήσαμε γιατί περάσαμε μέσα από γεγονότα που μας επέτρεψαν να το γνωρίσουμε”. Πράγματι υπήρξε μια γαλλική αλληλεγγύη και υπήρξε επίσης μια ελληνική εθνική αλληλεγγύη: η αλληλεγγύη της οδύνης. Αυτή την αλληλεγγύη μπορούμε να την ξαναβρούμε κάθε στιγμή και όχι μόνο με το ένδυμα της οδύνης…».
Ανακάλεσα στη μνήμη μου το απόσπασμα όχι μόνο γιατί αυτές οι εκλογές θεωρούνται πολύ σημαντικές μέσα στις πολλές αντιφάσεις της Ευρώπης, αλλά και γιατί παρακολουθώντας το ντοκιμαντέρ «Citizen Europe», είδα και τις δύο όψεις που περιγράφει ο Αλμπέρ Καμύ. Η ταινία αυτή, σε σκηνοθεσία Αγγελικής Αριστομενοπούλου και Ανδρέα Αποστολίδη, συμπαραγωγή τεσσάρων χωρών, καταγράφει τη ζωή πέντε νέων που φεύγουν από την πατρίδα τους για να ταξιδέψουν, στο πλαίσιο του προγράμματος Erasmus της Ε.Ε.
Το Erasmus, αυτό το πρωτοποριακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που ξεκίνησε πριν από 32 χρόνια και άλλαξε για πάντα τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι στην Ευρώπη έβλεπαν τις σπουδές τους, έχει προσφέρει πολλά και ανεκτίμητα στη διαδικασία σκέψης και συνύπαρξης, ανταλλαγής πληροφοριών και αντίληψης όχι μόνο της Γηραιάς Ηπείρου αλλά και του κόσμου όλου.
Το εμβληματικό αυτό πρόγραμμα, που προωθεί την κινητικότητα των νέων, αποτελεί τη βάση εκκίνησης του «Citizen Europe». Το ντοκιμαντέρ (θα προβληθεί στις 21 Μαΐου στο Ινστιτούτο Γκαίτε και θα ακολουθήσει συζήτηση) αποτυπώνει μια πολυπρισματική καθημερινότητα. Γαλλία, Ιρλανδία, Πολωνία, Φινλανδία, Λιθουανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, διαδρομές στον χάρτη και παράλληλα διαδρομές ζωής. Ενας Πολωνός καθηγητής Ιστορίας εντυπωσιάζεται από το φινλανδικό εκπαιδευτικό σύστημα και όταν επιστρέφει στη χώρα του, αναδιαρθρώνει και τον δικό του τρόπο διδασκαλίας ένας Γάλλος και μια Ιρλανδή, από το μακρινό 1987 που γνωρίστηκαν (η πρώτη χρονιά του Erasmus), είναι παντρεμένοι, εγκατεστημένοι, κατά κάποιον τρόπο, και στις δύο χώρες ένας Ελληνας αρχιτέκτονας και μια Ιταλίδα που βρέθηκαν στη Βαρκελώνη. Ανθρωποι από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, ηλικίες, επιστημονικά αντικείμενα, μιλούν για την Ευρώπη που διέσχισαν, που βλέπουν να αλλάζει, να τους περιλαμβάνει αλλά και να τους αποκλείει (μαρτυρίες εθελοντών από κέντρα υποδοχής προσφύγων/μεταναστών).
Το ντοκιμαντέρ υποδηλώνει την ανθρωπογεωγραφία μιας Ευρώπης καθόλου ενιαίας: «Ζούμε σε μια ουτοπία. Δεν είμαστε ακόμη “οικογένεια”», λέει κάποιος από τους συμμετέχοντες πανεπιστημιακούς – σχολιαστές. Πιθανότατα δεν θα γίνουμε και ποτέ μια «οικογένεια». Δεν είναι όμως αυτός ο στόχος. Η δραματοποίηση δεν λειτουργεί υπέρ του συνόλου. Δεν γεφυρώνει την πρόοδο με την υστέρηση, την ανάπτυξη με τη φτωχοποίηση, τις πολλές ταχύτητες που έχουν ήδη διαμορφωθεί και όχι μόνο ανάμεσα στον ευρωπαϊκό Βορρά και Νότο. Το ευρωπαϊκό παζλ, που αλλάζει και πάλι σύνθεση με τα μεγάλα μεταναστευτικά ρεύματα, παρά τις ασυμμετρίες, τις αντιθέσεις, την ασυνεννοησία, τα μεγάλα ελλείμματα κατανόησης και επικοινωνίας, μοιάζει να αναδιατάσσεται και όχι να διαλύεται. Ισως το γεγονός ότι το ντοκιμαντέρ εστιάζει σε νέους ως επί το πλείστον ανθρώπους, και σε ένα πρόγραμμα που προϋποθέτει την ενότητα για να καλλιεργήσει την κινητικότητα, δημιουργεί και μια εικόνα εν μέρει ρεαλιστική. Ομως και οι επιθυμίες, που διαπερνούν ή αναστέλλουν τις δυσκολίες, μέρος μιας πραγματικότητας είναι και αυτές.
Και όπως είχε γράψει και ο Καμύ σε μια από τις επιστολές του: «Η Ευρώπη θα χρειαστεί ακόμα να γίνει. Πάντα χρειάζεται να γίνει. Αλλά τουλάχιστον θα 'ναι ακόμα η Ευρώπη. Τίποτα δεν θα 'χει χαθεί».