Ο Αλαν Κρούγκερ, ο διακεκριμένος Αμερικανός οικονομολόγος, αφιέρωσε μέρος της σταδιοδρομίας του στο να μελετήσει την ανθρώπινη ευτυχία. Οταν πριν από δέκα και πλέον χρόνια συζητούσαμε στο τηλέφωνο για το έργο του και τον ρώτησα εάν κάποιο από τα ευρήματά του τον βοήθησε στο πώς ζούσε τη δική του ζωή, μου είχε δώσει δύο όμορφα παραδείγματα. Το προηγούμενο Σαββατοκύριακο, ο Αλαν αυτοκτόνησε στα 58 του. Η είδηση αυτή προκάλεσε μεγάλη συγκίνηση και θλίψη στους κύκλους των οικονομολόγων τόσο στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον, όπου δίδασκε, όσο και ευρύτερα, δηλαδή μεταξύ των πρώην συνεργατών του στις κυβερνήσεις Μπαράκ Ομπάμα και Μπιλ Κλίντον, αλλά και μεταξύ των δημοσιογράφων, όπως εγώ, που ο Αλαν ανεπισήμως συμβούλευε από καιρού εις καιρόν.
Mου είναι αδύνατο να εξηγήσω τον λόγο του θανάτου του. Ξέρω, όμως, πως ακολούθησα τη συμβουλή του για την ευτυχία, η οποία είναι και σοφή και χρήσιμη. Και χρησιμοποιώ τη στήλη μου για να του αποδώσω έναν μικρό φόρο τιμής και να σας πω για τη συμβουλή του αυτή. «Ισως σε κάποιους οικονομολόγους το να ασχολούνται με την ευτυχία να τους φαίνεται ανόητο», έγραψε χθες η Κάθριν Ράμπελ, αρθρογράφος της εφημερίδας Washington Post. «Ο Αλαν, όμως, το θεωρούσε κομβικό ζήτημα της οικονομικής επιστήμης. Το όλο θέμα για την επιστήμη αυτή είναι να διερευνήσει το πώς σε έναν κόσμο με λιγοστούς πόρους μπορούμε να καλυτερεύσουμε τη ζωή των ανθρώπων».
Το πρώτο μου μάθημα από τον Αλαν Κρούγκερ ήταν το εξής: Οι άνθρωποι ξοδεύουν πολλά χρήματα σε δώρα. Ερευνες δείχνουν συγκεκριμένα πως οι αποδέκτες λίγο χρησιμοποιούν τα πράγματα που τους δωρίζουν. Συνήθως εκτιμούν τη σκέψη που κρύβεται πίσω από το δώρο, αλλά όχι αυτό καθαυτό το αντικείμενο. Με όρους οικονομικούς, λοιπόν, οι άνθρωποι δίνουν λιγότερη αξία στο δώρο από αυτήν που έχει με χρηματικά κριτήρια.
Οι εμπειρίες αξιολογούνται, εντούτοις, διαφορετικά. Οι άνθρωποι, όταν δέχονται ένα τέτοιο δώρο, ας πούμε ένα ωραίο γεύμα, εκτιμούν και τη σκέψη και το ίδιο το δώρο.
Διεξάγοντας την έρευνά του, ο Αλαν Κρούγκερ συνειδητοποίησε ότι υπάρχει και κάτι άλλο, που λογίζεται ως ένα καλό δώρο. Πρόκειται για τα αναμνηστικά μιας ωραίας στιγμής. Καθώς συζητούσαμε για το θέμα, εκείνος κοιτούσε ένα σουβενίρ από αγώνα της νεοϋορκέζικης ομάδας αμερικανικού ποδοσφαίρου Τζάιαντς στη διοργάνωση «Σούπερ Μπόουλ». Σε αυτόν τον αγώνα είχε πάει μαζί με τον πατέρα του. Το δεύτερο μάθημα, που μου έδωσε, ήταν ότι ένας από τους καλύτερους τρόπους να μεγαλώσεις την ευτυχία σου είναι να περνάς χρόνο με φίλους. Αυτό αποτυπώνεται σε ευρήματα ερευνών, τα οποία και δεν ξεχνούσε ο Αλαν. Στο τέλος μιας κουραστικής ημέρας ή εβδομάδας, μου έλεγε πως η παρόρμησή του τον έκανε να θέλει να αποφύγει μια κοινωνική εκδήλωση. Για μια στιγμή αισθανόταν κατάκοπος, αλλά τις περισσότερες φορές τα ερευνητικά δεδομένα τον έπειθαν να ξεχάσει την κούρασή του. Και σχεδόν πάντα, όπως μου έλεγε, ήταν χαρούμενος που το είχε κάνει.
Τα οικονομικά έχουν τη φήμη μιας καταθλιπτικής επιστήμης, αλλά όταν ασχολιόταν με αυτήν ο Αλαν Κρούγκερ γινόταν ανθρώπινη. Γιατί αγωνίστηκε να κάνει τα οικονομικά λιγότερο θεωρητικά και περισσότερο εμπειρικά. Εκανε ρηξικέλευθη δουλειά στα θέματα του ελάχιστου ωρομισθίου, της άδειας άσκησης επαγγέλματος και άλλων. Συμμετείχε σε χαοτικές διαβουλεύσεις για τη χάραξη πολιτικής. Συνέταξε άρθρα με αποδέκτες όχι μόνον άλλους συναδέλφους του αλλά και εμάς τους απλούς ανθρώπους. Ανέλαβε μέντορας νεότερων οικονομολόγων. Τρεις φορές αποχώρησε προσωρινά από το πανεπιστήμιο για να υπηρετήσει την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, όπως συνέβη το 2009, όταν συνέδραμε το υπουργείο Οικονομικών να αντιμετωπίσει τη χρηματοπιστωτική κρίση. Σε ευχαριστούμε, Αλαν, για όλα.