Από τα υφάσματα των επίπλων μέχρι τις σακούλες των σούπερ μάρκετ και από κομμάτια των μοντέρνων οχημάτων μέχρι τα παιδικά παιχνίδια, το πλαστικό στις διάφορες μορφές του έχει διεισδύσει στη ζωή μας σε τέτοιο βαθμό που θεωρείται αναπόφευκτο κομμάτι του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού. Ωστόσο, έπειτα από δεκαετίες ανεξέλεγκτης χρήσης οι καταστροφικές του συνέπειες στο περιβάλλον έχουν αρχίσει να είναι ορατές. Σήμερα, πάνω από 150 εκατομμύρια τόνοι πλαστικού επιπλέουν στους ωκεανούς του πλανήτη και σύμφωνα με έρευνα του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ ο αριθμός αυτός κινδυνεύει να τριπλασιαστεί μέχρι το 2025. Η μόλυνση έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις ώστε, πριν από μερικούς μήνες, το Ευρωκοινοβούλιο αποφάσισε να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου και να εγκρίνει με συντριπτική πλειοψηφία την κατάργηση πλαστικών αντικειμένων μιας χρήσης, όπως τα καλαμάκια και τα μαχαιροπίρουνα. Αλλωστε, η πιο ανησυχητική στατιστική των ερευνητών αφορά τη ματαιότητα της ρύπανσης: το 40% του πλαστικού που μολύνει τις θάλασσές μας προέρχεται από συσκευασίες και προϊόντα που χρησιμοποιήθηκαν μονάχα μία φορά προτού απορριφθούν.
Παρότι οι καταστροφικές συνέπειες της ρύπανσης του πλαστικού είναι ακόμη αναστρέψιμες, για να συμβεί αυτό απαιτείται όχι μόνο η άμεση δράση των κυβερνήσεων και των κατασκευαστών, αλλά και των ίδιων των καταναλωτών. Οι καμπάνιες που στοχεύουν στην καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης είναι, επομένως, πιο σημαντικές από ποτέ άλλοτε. Ευτυχώς, χάρη στη δημιουργικότητά τους και στα σύγχρονα εργαλεία στα οποία βασίζονται, οι περιβαλλοντικές καμπάνιες του σήμερα ξεπερνούν την αδράνεια και καταφέρνουν να αγγίξουν με έξυπνους τρόπους τον σύγχρονο καταναλωτή.
Τρανό παράδειγμα: η παγκόσμια πρόκληση #trashtag, η οποία μέσα σε λίγα 24ωρα άγγιξε εκατοντάδες χιλιάδες χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, εμπνέοντάς τους να σπεύσουν σε τοποθεσίες που είναι καλυμμένες με σκουπίδια και πλαστικά απορρίμματα και να τις καθαρίσουν. Η καμπάνια του #trashtag ακολούθησε τη λογική της φρενίτιδας των προϋπαρχόντων προκλήσεων που έχουν εμφανιστεί τα τελευταία χρόνια στα social media, και καλούν τους κυρίως νεαρούς χρήστες να συμμετάσχουν σε κάποιου είδους δύσκολη δοκιμασία και να αναρτήσουν στιγμιότυπα στα προφίλ τους. Στο παρελθόν, το περιεχόμενο των προκλήσεων ήταν αρκετά επιφανειακό – οι έφηβοι καλούνταν να καταπιούν μια κουταλιά κανέλα, ή να αδειάσουν στο κεφάλι τους έναν κουβά με παγωμένο νερό, προπαντός για διασκέδαση και ενίοτε σε συνδυασμό με κάποιο ενημερωτικό ή ακτιβιστικό σκοπό. Το περασμένο Σαββατοκύριακο, η πρόκληση #trashtag άλλαξε τα δεδομένα των «viral» προκλήσεων, καλώντας τους χρήστες να καθαρίσουν μολυσμένες περιοχές και να δημοσιεύσουν φωτογραφίες αντιπαραθέτοντας το πριν και το μετά.
Σε μία μόλις εβδομάδα και δίχως κανένα συντονισμό, η πρόκληση ξεπέρασε κάθε προσδοκία με πάνω από 350.000 χρήστες από κάθε γωνιά του πλανήτη να συμμετέχουν στην καμπάνια. Στο εντυπωσιακό κολάζ φωτογραφιών των χρηστών που συμμετείχαν, συναντά κανείς ένα συγκινητικό βαθμό ευαισθησίας: μία ομάδα Αμερικανών που μάζεψε όλα τα καπάκια μπουκαλιών και τα καλαμάκια που κάλυπταν μια αμμώδη παραλία της Καλιφόρνιας, μια άλλη από την Ινδία που μάζεψε πάνω από 200 σακούλες που βρέθηκαν σε ποτάμι της επαρχίας τους, μέχρι και ένα ολόκληρο χωριό από το Μεξικό που συγκέντρωσε συνολικά 30 κάδους με απορρίμματα.
Ισως όμως το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό της καμπάνιας είναι ο αυθορμητισμός που χαρακτήρισε την απότομη εξάπλωσής της στον ιστό του Διαδικτύου. Στην πραγματικότητα, η ιδέα του #trashtag ξεκίνησε το 2015 από την εταιρεία ρούχων UCO, ωστόσο τότε δεν είχε καταφέρει να ξεπεράσει τις μερικές δεκάδες χρηστών του Διαδικτύου. Εντελώς τυχαία, πριν από μία εβδομάδα ένας απλός χρήστης του Facebook από την Αριζόνα ονόματι Μπάιρον Ρομάν βρήκε την ξεχασμένη καμπάνια και αποφάσισε να την αναδημοσιεύσει δίχως μεγάλη φιλοδοξία. Προς έκπληξή του, όταν ξύπνησε το επόμενο πρωί, συνειδητοποίησε πως η δημοσίευσή του είχε ήδη αγγίξει 100.000 προφίλ στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. «Μέσα σε λίγες ώρες είχα λάβει εκατοντάδες μηνύματα με φωτογραφίες από καθαρισμούς», ανέφερε έκπληκτος στους δημοσιογράφους.
Σαφώς, ο δρόμος για την εξάλειψη του πλαστικού από τους ωκεανούς εξακολουθεί να είναι γεμάτος δυσκολίες – μια διαδικτυακή καμπάνια δεν είναι αρκετή για να καθαρίσει 150 εκατομμύρια τόνους ρύπων. Ωστόσο, το γεγονός πως δίχως καμία οργάνωση ή υποστήριξη, ένα ισχυρό περιβαλλοντικό μήνυμα εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, δεν μπορεί παρά να μας γεμίσει ελπίδα πως οι εποχές αλλάζουν και οι συνειδήσεις εξελίσσονται.
Ηχηρή έκκληση μέσω της τέχνης
Τις σακούλες συνέλεξε ο καλλιτέχνης Σο Σιμπούγια από τους δρόμους της Ν. Υόρκης, τα τελευταία επτά χρόνια.
Για τον Νεοϋορκέζο καλλιτέχνη Σο Σιμπούγια, τα μονότονα, εφήμερα πράγματα που περνούν από τη ζωή μας, κρύβουν μια σπάνια ομορφιά. «Οι πλαστικές σακούλες εφάπτονται με τη ζωή μας για ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, αλλά η σκληρή πραγματικότητα είναι πως οι σακούλες που επιπλέουν στους ωκεανούς του κόσμου πιθανότατα θα ξεπεράσουν σε μακροβιότητα τη σύντομη ανθρώπινη ζωή μας», αναφέρει ο εκκεντρικός καλλιτέχνης. Σε μία προσπάθειά του να συμβιβαστεί με την εφήμερη ομορφιά των αντικειμένων μιας χρήσης και του καταστροφικού αντίκτυπου που προκαλούν στο περιβάλλον, ο Σιμπούγια δημοσίευσε χθες το νέο του βιβλίο «Πλαστικό χαρτί» (Plastic Paper). Πρόκειται για έναν τόμο 144 σελίδων γεμάτο φωτογραφίες που απεικονίζουν την πολυμορφία των σχεδίων που εκτυπώνονται στις πλαστικές σακούλες μιας χρήσης. Κάθε μία από αυτές τις συνέλεξε με ευλάβεια ο καλλιτέχνης από τους δρόμους του Μεγάλου Μήλου, τα τελευταία επτά χρόνια.
«Δεν είναι μυστικό πως οι πλαστικές σακούλες μιας χρήσης πνίγουν τις πόλεις και τον πλανήτη μας», αναφέρει ο Σιμπούγια, ο οποίος θα δωρίσει όλα τα έσοδα από την πώληση του συλλεκτικού βιβλίου στον οργανισμό Parley, που εργάζεται για να αντιστρέψει τη ζημιά που έχει γίνει στο οικοσύστημα από τα επιβλαβή πλαστικά. «Ωστόσο, ήθελα να τιμήσω την ομορφιά αυτών των αντικειμένων που περνούν από τη ζωή μας για ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα», προσθέτει. Στόχος της συλλογής του, άλλωστε, είναι μια ηχηρή έκκληση στους αστούς του κόσμου για να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στα αντικείμενα που χρησιμοποιούν καθημερινά έτσι ώστε να τα επαναχρησιμοποιούν τακτικά. Το πολύχρωμο βιβλίο, το οποίο περιέχει δημιουργικές φωτογραφίες από δεκάδες κορυφαίους φωτογράφους όπως ο Κολ Κένεντι και η Αννα Ρόμπερτς, κυκλοφόρησε χθες σε συλλεκτική έκδοση στο πλαίσιο ειδικής εκδήλωση στο Γουέστ Βίλατζ της Νέας Υόρκης και εξαντλήθηκε σε μόλις μερικές ώρες.
Μαζί με το πρωτότυπο βιβλίο πωλήθηκαν επίσης και μία σειρά από φανελάκια και μπλουζάκια κατασκευασμένα από ίνες φυκιών, μια συνεργασία ομάδας καλλιτεχνών της Νέας Υόρκης με την εταιρεία ρούχων Pangaia. «Είμαι σίγουρος πως η αντίδραση των πιο κυνικών κριτικών θα είναι να κοροϊδέψουν το βιβλίο μου – άλλωστε πώς είναι δυνατόν μια πλαστική σακούλα να θεωρείται τέχνη;» αναφέρει ο διακεκριμένος Νεοϋορκέζος φωτογράφος, προτού προσθέσει: «Το παράδοξο είναι πως η πραγματική τέχνη κρύβεται στα πιο μικρά πράγματα, στις πιο ασήμαντες καθημερινές μας συνήθειες και στις τεράστιες επιπτώσεις που μπορούν να επιφέρουν στον πλανήτη που μας φιλοξενεί».
Δίχτυα-φαντάσματα ως πρώτη ύλη
Θαλάσσια σκουπίδια βρίσκουν νέα χρήση, μέσω ενός πρωτότυπου διαγωνισμού για σχεδιαστές από 18 έως 35 ετών.
Τα εγκαταλελειμμένα δίχτυα των ψαράδων που βρίσκονται διάσπαρτα στις θάλασσες του κόσμου θεωρούνται από τα πιο θανατηφόρα απορρίμματα και αποτελούν εξαιρετικά σημαντική περιβαλλοντική απειλή παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, ωστόσο, συνιστούν και πρώτη ύλη που, χάρη στη χρήση των νέων τεχνολογιών και του έξυπνου σχεδιασμού, μπορεί να αξιοποιηθεί για ιδιαίτερα ευφάνταστα πρότζεκτ. Αυτή ακριβώς είναι η φιλοσοφία του καινοτόμου προγράμματος έρευνας και σχεδιασμού «Second Nature», μιας πολυδιάστατης συνεργασίας του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη με το αρχιτεκτονικό γραφείο New Raw, που σκοπό έχει τη μελέτη και την ευαισθητοποίηση σχετικά με τη θαλάσσια ρύπανση από τα πλαστικά. Στην καρδιά του προγράμματος βρίσκονται τα λεγόμενα δίχτυα-φαντάσματα, ένα ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο στις ελληνικές θάλασσες με αμέτρητους κινδύνους για τη θαλάσσια πανίδα, αλλά ταυτόχρονα και δεκάδες ευκαιρίες για την αξιοποίησή τους σε σύγχρονα σχέδια και προγράμματα γαλάζιας και κυκλικής οικονομίας.
Στο πλαίσιο του καινοτόμου προγράμματος, το ίδρυμα έχει οργανώσει σειρά από δρώμενα, όπως ένα βραβευμένο ντοκιμαντέρ μικρού μήκους της υποψήφιας για Οσκαρ κινηματογραφίστριας Δάφνης Ματζιαράκη, ένα συμπόσιο με κορυφαίους Ευρωπαίους επιστήμονες και ειδικούς σε θέματα περιβάλλοντος, καθώς και διάφορα εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές και επισκέπτες του ιδρύματος σχετικά με το πρόβλημα της ρύπανσης των θαλασσών από τα δίχτυα-φαντάσματα και τα πλαστικά απορρίμματα. Ωστόσο, ίσως το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της πρωτοβουλίας είναι ο διαγωνισμός βιομηχανικού σχεδιασμού «Second Nature», ο οποίος καλεί ταλαντούχους νέους Ελληνες σχεδιαστές από 18 μέχρι 35 ετών να δημιουργήσουν και να παρουσιάσουν ένα πρωτότυπο προϊόν φτιαγμένο από πλαστικά απορρίμματα ή ανακυκλώσιμα υλικά. Στη συνέχεια, οι σχεδιαστές που διακρίνονται λαμβάνουν καθοδήγηση και συμβουλές για τη μετατροπή των περιβαλλοντολογικών σχεδίων τους σε ανεπτυγμένες επιχειρήσεις με συνείδηση.
Πριν από μερικούς μήνες, έληξε η πρώτη φάση του διαγωνισμού, με τα δέκα πιο ξεχωριστά σχέδια να προχωρούν στην επόμενη φάση και να διαγωνίζονται για τρία χρηματικά έπαθλα ύψους 2.500 ευρώ. Παρότι ο διαγωνισμός βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη, μια ματιά στους συμμετέχοντες αρκεί για να εξοπλιστεί κανείς με ελπίδα για την εξέλιξη των ωκεανών. Ανάμεσά τους βρίσκονται ένα φίλτρο θαλάσσιων μηχανών που διαχωρίζει τα μικροπλαστικά κατά τη λειτουργία της μηχανής, σημαδούρες φτιαγμένες εξ ολοκλήρου από πλαστικά απορρίμματα, αλλά και παιχνίδια φτιαγμένα από ανακυκλωμένο πλαστικό με στόχο την ευαισθητοποίηση των παιδιών.