Ενας Βαρώτσος στα Σκόπια; Γιατί όχι; Μια τέτοια χειρονομία θα συμβόλιζε ότι η σύγχρονη Ελλάδα μπορεί να συνομιλεί με τα Βαλκάνια, χωρίς να επιστρατεύει σάρισες και ντουλαμάδες. Θα συμβόλιζε μια νέα εθνική αυτοπεποίθηση, που δεν έχει ανάγκη αναπαραστάσεις πολέμων για να επικοινωνήσει με τους γείτονές της.
Ενας Βαρώτσος στο κέντρο μιας γειτονικής, νεαρής δημοκρατίας θα μπορούσε να σηματοδοτεί ότι οι σχέσεις με τους γείτονες δεν είναι πια «βαλκανικές» – καθηλωμένες στις αιματηρές παγίδες του εικοστού αιώνα. Ενας Βαρώτσος, ναι. Αλλά ο Δρομέας;
Οι αντιδράσεις στην έμπνευση περί δωρεάς εξηγούνται από το γεγονός ότι ο χρόνος έχει καταστήσει το γλυπτό μέρος του αθηναϊκού τοπίου – όχι μόνο μεταφορικά. Συμβαίνει αυτό με τη δημόσια τέχνη: Με τον καιρό παύει να διακοσμεί και καταλήγει να ενσωματωθεί στον χώρο, ανεξαρτήτως της καλλιτεχνικής της αξίας.
Δημόσια γλυπτά που δεν είναι πια αντιληπτά τόσο σαν έργα τέχνης, όσο σαν στοιχεία του αστικού περιβάλλοντος, μπορεί να είναι οτιδήποτε. Μπορεί να είναι –όπως στην έδρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης– ένα μπρούντζινο αγόρι που κατουράει. Μπορεί να είναι η πράσινη πατίνα πάνω στον καθαρό χαλκό του Αγάλματος της Ελευθερίας. Μπορεί να είναι οι πράσινες ανταύγειες πάνω στις γυάλινες πτυχές του Δρομέα όταν έχει ήπιο φως.
Ενας Βαρώτσος στα Σκόπια, ναι. Αλλά η εκρίζωση του Δρομέα της Αθήνας τι θα σήμαινε; Οτι η πόλη έχει να εξαγάγει μόνο την ιδέα που είχε περί «σύγχρονης τέχνης» πριν από τριάντα χρόνια. Οτι θα «πουλούσε» αυτή την μπαγιάτικη ιδέα σαν καλή για τα Βαλκάνια –bon pour l’Orient– μοντερνιά. Οτι θα ήταν έτοιμη, για τις πολιτικές σκοπιμότητες της στιγμής, να αποξύσει την άυλη πατίνα του Δρομέα – να ακυρώσει όλη την απόσταση που χρειάστηκε να διανύσει το κοινό βλέμμα μέχρι να συμφιλιωθεί μαζί του· μέχρι να τον οικειωθεί τόσο, ώστε να τον υπερασπίζεται σαν μνημείο.
«Κάτω τα χέρια σας, βρωμοσκοπιανοί, από τον Δρομέα»: Πριν από την παρέμβαση της Ζορμπά, η φράση θα ακουγόταν μόνο σαν ανέκδοτο. Και όμως. Το πιο προβληματικό σκέλος της υπουργικής πρότασης δεν είναι η εξαγωγή ενός αθηναϊκού σήματος, αλλά η εισαγωγή, στη θέση του, του κολοσσιαίου σκοπιανού μικραλέξαντρου. Η εγκατάσταση δηλαδή ενός παραμορφώματος εθνικού μικρομεγαλισμού από την κυβέρνηση που διαφημίζει ότι τον ξεπέρασε.
Εντάξει, υπερβολές. Αν πέτυχε κάτι η διαψευδόμενη έμπνευση της Ζορμπά είναι να «μεγαλεξανδροποιήσει» τον Βαρώτσο και το έργο του· να τους εμβολιάσει με φρόνημα και να τους καταστήσει –γλύπτη και γλυπτό– πόλους περιχαράκωσης.
Ετσι, μια αποκαθήλωση ενός «εθνικού έργου» που δεν επρόκειτο ποτέ να συντελεστεί βάρυνε περισσότερο από ένα εθνικό μουσείο σύγχρονης τέχνης που έγινε, αλλά δεν άνοιξε. Το γυαλί βάρυνε περισσότερο από τον γύψο.