Το ενοχλητικό βουητό που προκάλεσε η λέξη «απεύθυνση» στο όργανο της ακοής έσβησε την ασχήμια που την ακολουθεί στη δήλωση του πρωθυπουργού, εκείνο του «πλατιού καλέσματος». Το επεσήμανε ο κ. Μπαμπινιώτης στο άρθρο του στην ιστοσελίδα Protagon, υπενθυμίζοντας την άκομψη παράθεση των δύο γενικών. Ας προσθέσω και το τραύμα του «πλατιού» που βγαίνει από τα σπλάγχνα της Ζαχαριαδικής δημοτικής. Τη λέξη «απεύθυνση» την είχα ακούσει για πρώτη φορά σε μια θεατρική παράσταση. Ηταν σε ένα έργο του Μιχαήλ Μαρμαρινού. Τότε θεώρησα πως ήταν εύρημα του σκηνοθέτη. Φίλος θεατρολόγος μού είχε πει πως η λέξη χρησιμοποιείται. Ψάχνοντας ανακάλυψα στο λεξικό γλωσσολογίας του Λαρούς τη λέξη adresse (Dictionnaire de linguistique σελ. 14.) Υπέθεσα πως η απεύθυνση είναι η μετάφρασή του – αν πέφτω έξω δέχομαι διόρθωση. Με μία διαφορά που χαρακτηρίζει τη μοίρα των θεωρητικών επιστημών στη γλώσσα μας. Η λέξη adresse δεν ξενίζει τον γαλλόφωνο. Ο γλωσσολόγος χρησιμοποιεί μια κοινή λέξη για να καταδείξει τις πληροφορίες που μεταφέρει η λέξη, προφορά, συνώνυμα, αντίθετα κ.λπ. Στο λήμμα, μάλιστα, αναφέρεται και η θεατρική πράξη. Στα ελληνικά, όμως, μοιάζει με όνομα ασθένειας, κατά προτίμηση ψυχικής.
Το λεξικό Δημητράκου έχει το λήμμα απεύθυσις – χωρίς νι. Το ίδιο και το Bailly, το κλασικό γαλλικό λεξικό της ελληνικής γλώσσης. Το L/S την απογράφει ως απεύθυνσις, πλην όμως και τα τρία συμφωνούν ως προς την ερμηνεία της: διόρθωσις, σιάξιμο κατά τον Δημητράκο, adjustement κατά το L/S, direction κατά τον Bailly. Οπως επισημαίνει ο Μπαμπινιώτης στα σύγχρονα λεξικά, όπως το δικό του, η λέξη δεν αποθησαυρίζεται. Να υποθέσω, λοιπόν, πως ο κ. Τσίπρας χρησιμοποίησε τη λέξη με την πρώτη της σημασία. Με τη δήλωσή του κάλεσε τις προοδευτικές δυνάμεις να έρθουν κοντά του για να τις «σιάξει», να τις διορθώσει, να τις ευθύνει. Τι σημαίνει τώρα το πλατύ; Σημαίνει το ευρύχωρο, μια αγκαλιά όπου κανείς δεν πρόκειται να πάει χαμένος, όσο χαμένος κι αν είναι; Σημαίνει το γενναιόδωρο; Κάτι θα σημαίνει. Δεν μπορεί ένας πρωθυπουργός να πετάει λέξεις στον βρόντο.
Επειδή πολλά γράφτηκαν αυτές τις ημέρες για την απεύθυνση, αν υπάρχει, αν δεν υπάρχει, ας πω ότι το πρόβλημα δεν είναι αν η λέξη έχει αποθησαυριστεί στα λεξικά. Δεν είναι θέμα ορθής χρήσης. Είναι θέμα γλωσσικού αισθήματος. Αυτό μόνον η λογοτεχνική παιδεία μπορεί να το προσφέρει – κάτι λέω τώρα. Αλλιώς ακούς μια λέξη που σε εντυπωσιάζει γιατί δεν την έχεις ξανακούσει και την πετάς για να εντυπωσιάσεις. Το πρόβλημα δεν είναι μόνον ο Τσίπρας και τα χαχόλικα ελληνικά του. Το πρόβλημα είναι η ελληνική και το όλο και πιο ασθενικό αίσθημα που παράγει. Γι’ αυτό μην απορούμε αν ο δημόσιος διάλογος καταλήγει σε επιφωνήματα, φωνές, βρισιές και αναθέματα. Ψάχνουν το χαμένο αίσθημα της γλώσσας.