«Ετερογενή στοιχεία» στην πάροδο του χρόνου

«Ετερογενή στοιχεία» στην πάροδο του χρόνου

3' 51" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τον Απρίλιο του 1838, ο 25χρονος Γερμανός νομικός Καρλ Εντουαρντ Ζαχάρια φον Λίνγκενταλ (Karl Eduard Zacharia von Lingenthal) επισκέφθηκε την Αθήνα, σταθμός σε οδοιπορικό ανά τη Μεσόγειο, σε αναζήτηση βυζαντινών νομικών πηγών. «Πολύ μεγάλη αγάπη για κάθε τι το ελληνικό με οδήγησε… προς το ελληνορωμαϊκό ή βυζαντινό δίκαιο», εξήγησε στην πρώτη γραμμή του προλόγου του βιβλίου «Ταξίδι στην Ανατολή κατά τα έτη 1837 και 1838» ο μετέπειτα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης και κορυφαίος ιστορικός του Δικαίου. Πέρα από το επιστημονικό του ενδιαφέρον, ο Ζαχάρια επισκέφθηκε το νεοσύστατο Βασίλειο της Ελλάδας με ανοιχτά μάτια και ανοιχτή καρδιά, όπως επιβεβαιώνει και μεταγενέστερη επίσκεψη. «Τις εντυπώσεις του αποτύπωσε με πολλή αγάπη για τον τόπο και τους ανθρώπους του σε ένα γλαφυρά γραμμένο βιβλίο που εκδόθηκε στη Λειψία ανωνύμως, υπό τον τίτλο “Ενας χειμώνας στην Ελλάδα, 1879-1880”», σημειώνει ο Σπύρος Ν. Τρωιανός στην εισαγωγή του έργου «Ταξίδι στην Ανατολή».

Εχοντας επισκεφθεί τη Βιέννη, τη Βενετία, τη Φλωρεντία, τη Ρώμη, τη Νάπολη, τη Μάλτα και τη Σικελία, ο Ζαχάρια βρέθηκε στην Αθήνα πριν συνεχίσει το οδοιπορικό του προς τη Θεσσαλονίκη, το όρος Αθως, την Κωνσταντινούπολη και την Τραπεζούντα, σε αναζήτηση χειρόγραφων και άλλων πηγών βυζαντινού Δικαίου. Ταυτόχρονα, κατέγραφε τοπία και αρχαιότητες, ανθρώπους και συμπεριφορές. Ανάμεσα στις πολύτιμες παρατηρήσεις του είναι μια περιγραφή της κοινωνίας και του πολιτικού κόσμου στην Ελλάδα τα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Οθωνα.

«Παντού εμφανίζονται παλαιά και νέα στοιχεία, ανατολίτικη και ευρωπαϊκή κίνηση σε αδιάκοπη εναλλαγή η μία δίπλα στην άλλη, χωρίς όμως ανάμειξη μεταξύ τους. Και αυτό ακριβώς το χάος από διαφορετικά ήθη και έθιμα, το μπέρδεμα των αντιθέσεων είναι εκείνο που δυσχεραίνει σημαντικά τον σχηματισμό σαφούς αντίληψης των σχέσεων όχι μόνο στον ξένο παρατηρητή αλλά και στους ίδιους τους διοικούντες και τους διοικουμένους. Ο διαφορετικός τρόπος της ύπαρξης και του βίου έχει ως συνέπεια τη διαφοροποίηση των συμφερόντων. Ο καθένας εδώ κάνει τον έξυπνο με τον τρόπο του ως προς το τι συνέβη και το τι έπρεπε να συμβεί. Κόμματα κατά κυριολεξίαν με συνειδητά σταθερές και ορισμένες αρχές και κατευθύνσεις, διακρινόμενα βάσει αυτών μεταξύ τους, δεν υπάρχουν», παρατηρεί ο Ζαχάρια. (Η μετάφραση, εισαγωγή και σημειώσεις της υποδειγματικής έκδοσης της Ακαδημίας Αθηνών, του 2016, είναι του Σπ. Τρωιανού, ομότιμου καθηγητή του Βυζαντινού και Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών).

Ο Ζαχάρια σημειώνει ότι ενώ «δεν βρίσκει κανείς δύο άτομα τα οποία να έχουν τις ίδιες ακριβώς πολιτικές αντιλήψεις», και δεν μπορεί να γίνει λόγος για πολιτικά κόμματα, «διακρίνονται ωστόσο ανάλογα με τον βαθμό της καλλιέργειας και του πολιτισμού διάφορες τάξεις, οι οποίες ασκούν έμμεση επίδραση στις πολιτικές επιδιώξεις». Προσθέτει: «Μερικές φορές μόνο ενώνει η αρχομανία μερικά πρόσωπα σε κοινή προσπάθεια, όσο λίγο εμφανίζονται κατά τα λοιπά ως ομόφρονες». Ο Τρωιανός παραπέμπει σε σχόλιο του John A. Petropulos, στο έργο «Πολιτική και συγκρότηση κράτους στο ελληνικό βασίλειο (1833-1843)»: «Οι σύγχρονες πηγές συμφωνούν σε δύο μόνο σημεία: (α) ότι, ως ελάχιστη προϋπόθεση, τα κόμματα ήταν ομάδες προορισμένες να εξασφαλίζουν δημόσια αξιώματα στα μέλη τους, και (β) ότι η ύπαρξη των κομμάτων αποτελούσε για το έθνος κακοτυχία ασυμβίβαστη με το δημόσιο συμφέρον» (ΜΙΕΤ, 1997).

Ο Ζαχάρια παρατηρεί ότι πολλά μέλη της πιο μορφωμένης τάξης στην Ελλάδα είτε έχουν γεννηθεί ή μορφωθεί στη Δύση είτε κατάγονται από φαναριώτικες οικογένειες της Κωνσταντινούπολης. «Είναι φανερό ότι αυτή η έλλειψη εσωτερικής και εξωτερικής ομοιομορφίας στη μόρφωση των υψηλά ιστάμενων προσώπων που ασκούν μεγάλη επιρροή πρέπει να προκαλεί αβεβαιότητα και συνεχή κλυδωνισμό στα δημόσια πράγματα. Εξίσου φανερό είναι όμως ότι προσωρινά δεν μπορεί κανείς να διανοηθεί εδώ την πλήρη εφαρμογή ευρωπαϊκών θεσμών. Είναι υποχρεωμένος να αφήσει στο πέρασμα του χρόνου τον σχηματισμό από αυτά τα ετερογενή στοιχεία ενός ενιαίου πολιτισμού, επάνω στον οποίο θα είναι δυνατόν να στηριχθεί μια διαρκέστερη οργάνωση των δημόσιων πραγμάτων».

Ο Ζαχάρια δεν ήταν ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος που περιέγραψε με τόση οξυδέρκεια τα ελληνικά πράγματα. Η ματιά του, όμως, είναι αυτή του σοβαρού και ειλικρινή επιστήμονα. Σκοπός του είναι να καταλάβει και να εξηγήσει, όχι να σαρκάσει, να χλευάσει, να επιπλήξει. Ως εκ τούτου, οι λιτές παρατηρήσεις του είναι ιδιαιτέρως πολύτιμες. Τα προβλήματα που ακόμη καταδικάζουν τους Ελληνες να γκρεμίζουν ό,τι χτίζουν είναι πάντα παρόντα. Στα σχεδόν 200 χρόνια από την Επανάσταση, πέρασαν πόλεμοι, ξένες κατοχές, πραξικοπήματα, διχασμοί, εμφύλιοι, χρεοκοπίες· υπήρξε, όμως, και σημαντική πρόοδος προς την ενοποίηση, την εξέλιξη, την ένταξη σε μια ενωμένη Ευρώπη. Θα περιμέναμε ότι τα «ετερογενή στοιχεία» που παρατήρησε ο νεαρός Ζαχάρια το 1837 θα είχαν, με την πάροδο του χρόνου, οδηγήσει σε έναν ενιαίο πολιτισμό. Η σημερινή πολιτική σκηνή επιβεβαιώνει όσα παρατήρησε ο Ζαχάρια (αλλά και πιο δηκτικοί επισκέπτες, όπως ο Γάλλος Εντμόν Αμπού). Σήμερα που και σε πιο ορθολογικές κοινωνίες αναπτύσσονται φυγόκεντρες τάσεις, παραμένει άγνωστο εάν εμείς κάποτε θα ενώσουμε τις δυνάμεις μας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή