Ευθυτενής, με σπινθηροβόλο βλέμμα, πείθει σιωπηλώς γιατί οι φοιτητές της στο London School of Economics (LSE) την αποκαλούν με το μικρό της –«Chrisanthi»– και την ίδια στιγμή διατηρεί το αυστηρό πλαίσιο της σχέσης διδάσκοντα-φοιτητή. Η Χρυσάνθη Αυγέρου είναι καθηγήτρια πληροφοριακών συστημάτων στο LSE. «Ο δάσκαλος οφείλει να αντιμετωπίζει τους φοιτητές κριτικά αλλά και με ευαισθησία. Οι καθηγητές στο LSE απευθυνόμαστε στους φοιτητές με τα μικρά ονόματά τους, και αυτό είναι αμφίδρομο. Αυτό δεν λιγοστεύει τον γνήσιο σεβασμό που έχει ο ένας για τον άλλον. Πέρα από τη ανάπτυξη εξειδικευμένης γνώσης χρειάζεται να κατανοήσει ο πανεπιστημιακός δάσκαλος τις ανησυχίες των φοιτητών για τη ζωή, για την οποία επί της ουσίας τους διδάσκει. Γιατί τι άλλο είναι η κοινωνική επιστήμη από κατανόηση συνθηκών ζωής και γνώση που επηρεάζει τον τρόπο που ζούμε; Γι’ αυτό απαιτείται οι φοιτητές πρωτίστως να αναπτύσσουν κριτική σκέψη για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της προσωπικής τους ζωής και της επαγγελματικής τους καριέρας». «Αντίθετα από ό,τι περιμέναμε στη γενιά μας, όταν ήμασταν γεμάτοι ιδανικά να φτιάξουμε έναν όμορφο κόσμο για τα παιδιά μας, σήμερα οι συνθήκες ζωής των νέων είναι πολύ πιο δύσκολες από τις δικές μας. Και οι νέοι έχουν επίγνωση πόσο δύσκολο είναι να φτιάξουν ένα ικανοποιητικό μέλλον».
H σύγκριση με τα ελληνικά δεδομένα είναι αναπόφευκτη. Η κ. Αυγέρου έχει σχέση με τα ελληνικά ΑΕΙ, και ιδίως με το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το τμήμα Διοικητικής Επιστήμης και Τεχνολογίας, όπου βρήκε παρόμοια αντιμετώπιση φοιτητών όπως αυτή που περιγράφει για το LSE.
– Bρισκόμαστε σε μία περίοδο που συζητείται πάλι η αλλαγή του συστήματος εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Πώς το κρίνετε;
– Νομίζω ότι οι συνεχείς αλλαγές στη μέθοδο εισαγωγής δεν ευνοούν κανέναν. Eνας τρόπος αξιολόγησης για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο πάντα θα υπάρχει. Το ζητούμενο είναι να μην περιορίζονται οι νέοι από το εκπαιδευτικό σύστημα και τις μεθόδους εισαγωγής και κατάταξης σε κλάδους. Είναι πολύ πιθανό ότι κάποιος στα 17 του δεν ξέρει τι είναι αυτό που θα τον γεμίσει επαγγελματικά για όλη του τη ζωή. Θα το καταλάβει αργότερα, στην επαγγελματική πορεία αναπτύσσονται συγκεκριμένα ενδιαφέροντα και προσωπικές κλίσεις. Γι’ αυτό το σύστημα θα πρέπει να παρέχει δυνατότητες σπουδών που ανταποκρίνονται στην εξέλιξη των ενδιαφερόντων μάθησης. Γι’ αυτό επίσης καλύτερα είναι το πρώτο πτυχίο να είναι πάνω σε πιο γενικές γνώσεις, και κατόπιν να αποκτάται η εξειδίκευση.
– Η κλίση προς έναν επιστημονικό κλάδο ή τις τέχνες δεν είναι αυτή που δίνει μία κατεύθυνση;
– Βέβαια. Αλλά δεν έχουν όλοι κάποια φανερή κλίση. Πολλοί καλοί μαθητές είναι καλοί σε όλα και τους αρέσουν όλοι οι τομείς γνώσης. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η επιλογή επιστημονικού κλάδου είναι δύσκολη με μεγάλη πιθανότητα λάθους. Αλλά και γενικότερα, το κλειδί για να μπορείς να ανοίξεις όσο περισσότερες μελλοντικές επιλογές είναι οι στέρεες εγκύκλιες γνώσεις που καλλιεργούν την ανάπτυξη κριτικής σκέψης. Για παράδειγμα, ξεκίνησα από το Μαθηματικό Αθηνών και αργότερα ανακάλυψα και αγάπησα τις κοινωνικές επιστήμες. Ποτέ δεν εγκατέλειψα τον τρόπο σκέψης που πήρα από τα μαθηματικά – δηλαδή να προσπαθώ να ορίζω σαφώς ένα θέμα και να χαράζω στρατηγική λογικής για να το αντιμετωπίσω. Αυτό μου δίνει μια βασική προσέγγιση στην κοινωνική μελέτη της τεχνολογίας, οποιαδήποτε ερευνητική μέθοδο κι αν εφαρμόζω.
– Μπορεί ο άνθρωπος να ζήσει ξεκομμένος από την τεχνολογία;
– Η τεχνολογία είναι αναπόφευκτο κομμάτι της ανθρώπινης κοινωνίας και οι τεχνολογίες της πληροφορικής έχουν γίνει χαρακτηριστικό της εποχής μας. Oμως, η τεχνολογική καινοτομία δημιουργεί διλήμματα και μας αφήνει πολλές φορές διστακτικούς και επιφυλακτικούς, κυρίως γιατί μας προκαλεί να αναθεωρήσουμε ακόμη και βασικές μας πρακτικές. Για παράδειγμα, πριν από μερικά χρόνια οι φοιτητές μας άρχισαν να έχουν στο μάθημα ανοιχτό τον υπολογιστή ή το κινητό τους. Η πρώτη αντίδραση πολλών καθηγητών ήταν να απαιτήσουν την απρόσκοπτη προσοχή των φοιτητών, απαγορεύοντας χρήση υπολογιστών και κινητών στο μάθημά τους. Aλλοι, με περισσότερη εμπιστοσύνη στους φοιτητές μας, αποφύγαμε τέτοιους περιορισμούς και διαπιστώσαμε με τον καιρό ότι, εκτός από το ότι κρατούν σημειώσεις πάνω στο ηλεκτρονικό κείμενο, συχνά συμπληρώνουν αυτά που ακούν από τον καθηγητή με σχετικές αναζητήσεις στο Διαδίκτυο. Το επόμενο βήμα είναι να εκμεταλλευθούμε αυτή τη δυνατότητα και να αλλάξουμε τη μονόλογη διάλεξη. Γενικότερα, η τεχνολογία δεν φέρνει από μόνη της κοινωνικά οφέλη, όπως καλύτερη εκπαίδευση. Χρειάζονται οργανωτικές και κοινωνικές αλλαγές, και εκεί έγκειται η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουμε.
– Δεν επηρεάζει η τεχνολογία τις προσωπικές σχέσεις των ανθρώπων, την αγορά εργασίας, τον τρόπο πληροφόρησής τους;
– Φυσικά, οι τεχνολογίες ανοίγουν νέες δυνατότητες, αλλά οι πραγματικές επιπτώσεις τους εξαρτώνται από το πώς τις χειριζόμαστε στον ευρύτερο διαπροσωπικό και κοινωνικό μας χώρο. Ενδεικτικά, τα πραγματικά θέματα στις διαπροσωπικές σχέσεις έχουν μείνει ουσιαστικά ανέγγιχτα από τα social media. Eχουμε τη δυνατότητα ας πούμε, της βιντεοκλήσης, αλλά με κανέναν τρόπο οι διαπροσωπικές σχέσεις της νέας γενιάς δεν έχουν γίνει ευκολότερες από αυτές της γενιάς μου.
«Το κλειδί είναι οι στέρεες εγκύκλιες γνώσεις που καλλιεργούν την ανάπτυξη κριτικής σκέψης», λέει η Χρυσάνθη Αυγέρου.
Η τεχνητή νοημοσύνη, οι θέσεις εργασίας και ο ρόλος των ΑΕΙ
«Μέσω του Διαδικτύου και της βιομηχανίας πληροφοριακών υπηρεσιών δημιουργούνται πλέον μονοπωλιακές καταστάσεις που δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν και έχουμε οδηγηθεί σε μία εποχή έντονων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων», παρατηρεί η πανεπιστημιακός, εστιάζοντας στην πολιτική αδυναμία για άμβλυνση των ανισοτήτων διεθνώς. «Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μέλημα, όπως δηλωνόταν τουλάχιστον, ήταν το κλείσιμο της ψαλίδας φτωχών-πλουσίων. Αυτό πλέον δεν ισχύει, και διαμορφώθηκε μεγάλο άνοιγμα της ψαλίδας, τόσο στις τεχνολογικά ανεπτυγμένες χώρες όσο και παγκόσμια. Αρχικά θεωρήσαμε ότι το Διαδίκτυο θα ξεπερνούσε ιστορικά διαμορφωμένες ανισότητες επειδή διευκόλυνε την επικοινωνία και έκανε την πρόσβαση σε πληροφορία και γνώση προσιτή σε όλους. Αντίθετα, μέσα σε λίγες δεκαετίες η συγκέντρωση της τεχνολογικής καινοτομίας σε έναν μικρό αριθμό από γιγαντιαίες εταιρείες τεχνολογικών υπηρεσιών, κυρίως στις ΗΠΑ και στην Κίνα, δημιούργησε τεράστιες ανισότητες. Οι ανισότητες δεν αφορούν μόνο οικονομικό πλούτο. Αφορούν τη δυνατότητα λίγων να επηρεάζουν ζωές πολλών μέσω της προηγμένης τεχνολογικής γνώσης και των εργαλείων που διαχειρίζονται».
– Πώς η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, που βασίζεται στην τεχνητή νοημοσύνη, θα επηρεάσει τις οικονομικές και εργασιακές σχέσεις;
– Σίγουρα η ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης θα επηρεάσει το είδος και την κατανομή θέσεων εργασίας. Για παράδειγμα, δουλειές που δεν απαιτούν ιδιαίτερη τεχνική γνώση και ανθρώπινη δεξιοτεχνία, και οι οποίες τις τελευταίες δεκαετίες μεταφέρθηκαν από βιομηχανικά ανεπτυγμένες σε αναπτυσσόμενες χώρες, θα ελαττωθούν έπειτα από επενδύσεις σε νοήμον λογισμικό και σχετική αναδιοργάνωση για αυτοματοποίηση. Αλλά προβλέψεις μαζικής ανεργίας μάλλον θα αποδειχθούν λάθος, όπως και στο παρελθόν. Η νέα βιομηχανική εποχή δεν θα διαμορφωθεί μόνο από επενδύσεις σε αυτοματισμό και απλή αντικατάσταση ανθρώπινης εργασίας από λογισμικό. Θα περιλαμβάνει αναδιοργάνωση παραγωγής και παροχής υπηρεσιών και νέους ρόλους εργασίας.
– Πείτε μου ένα παράδειγμα.
– Σε ένα σύστημα υγείας, που κάνει χρήση τεχνητής νοημοσύνης για διαγνώσεις και σχεδιασμό θεραπευτικών αγωγών, το επάγγελμα του γιατρού δεν περιττεύει αλλά σίγουρα δεν θα είναι το ίδιο που είναι σήμερα. Για πολύ ακόμη χρόνο θα υπάρχει ανάγκη για ρόλους κριτή της καταλληλότητας των προτεινόμενων αγωγών, ερμηνευτή και μεσολαβητή ανάμεσα στη νοήμονα τεχνολογία και στον ασθενή. Παρόμοια, στην οικονομία θα χρειαστούν οργανωτικές και θεσμικές αλλαγές για την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στους παραγωγικούς κλάδους ώστε να είναι οι επιχειρήσεις ανταγωνιστικές αλλά και να περιοριστεί η κοινωνική ανασφάλεια. Τέτοιες αλλαγές χρειάζονται κριτική και δημιουργική σκέψη, και είναι ο ρόλος της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης να την καλλιεργήσει.
Η αντίφαση
– Τα αρνητικά του Ιντερνετ;
– Η καινοτομία και η επιχειρηματική δραστηριότητα με βάση το ανεξέλεγκτο Διαδίκτυο έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις, ενώ νομοθεσίες και κοινωνικές πολιτικές παραμένουν εθνικές. Είναι αντιφατικό, ειρωνικό, ότι το Ιντερνετ που μπορούμε όλοι να το έχουμε στην τσέπη μας, και μέσω αυτού να αμβλυνθούν οι κοινωνικές ανισότητες, μας έχει οδηγήσει στην πιο άνιση κοινωνικά εποχή από τον Β΄ Παγκόσμιο.
– Των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;
– Δεν φανταζόμαστε όταν σερφάρουμε τι σκοπούς θα εξυπηρετήσει η συλλογή «δεδομένων» για τις συμπεριφορές μας. Δεν κινδυνεύει μόνο η ιδιωτικότητα, για σειρά θεμάτων ακόμη δεν έχουμε καν λέξεις να τα ορίσουμε. Εταιρείες προχωρούν σε αναλύσεις τεράστιων ποσοτήτων προσωπικών δεδομένων και διαμορφώνουν αποφάσεις και παρεμβάσεις στις συμπεριφορές πολιτών.
Η συνάντηση
Το εντευκτήριο του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο κτίριο «Κωστής Παλαμάς», επέλεξε η κ. Αυγέρου· ουκ ολίγοι πανεπιστημιακοί έτρωγαν σε διπλανά τραπέζια. Η κ. Αυγέρου συνοδευόταν από την αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Οικονομικό Παν. Αθηνών και συνεργάτιδά της κ. Αγγελική Πουλυμενάκου. Εκείνη επέλεξε για ορεκτικά καρπάτσο νόμπουλο και χαλούμι με μαρμελάδα βατόμουρο. Για κύριο πιάτο προτίμησε το φιλέτο λαβράκι, όπως και η συνεργάτις της. Εγώ αρκέστηκα σε μία σαλάτα με την ονομασία «Αυθεντικό». Αποτελείτο από λόλα, ρόκα, παρμεζάνα, κρουτόν, κουκουνάρι, καρύδι, σάλτσα μελιού και ξίδι μπαλσάμικο (μικρό πιάτο, μην απορήσετε). Ολα έξοχα, όπως και το σέρβις. Η κ. Αυγέρου συνόδευσε το γεύμα της με ένα ποτήρι κρασί. Εγώ περιορίστηκα (η πρώτη μου φορά) σε μεταλλικό νερό, καθώς ακολουθούσε επίσκεψη στην παραλία (χειμερινός κολυμβητής γαρ). Ο λογαριασμός ήταν 55 ευρώ.
Oι σταθμοί της
1954
Γεννήθηκε στον Βόλο.
1977
Πτυχίο Μαθηματικών Πανεπιστημίου Αθηνών.
1978
Masters of Science (MSc) στην Επιστήμη Υπολογιστών από το πανεπιστήμιο Loughborough Αγγλίας.
1984
Γεννιέται η κόρη της.
1989
Διδακτορικό στα πληροφoριακά συστήματα από το LSE.
2003
Καθηγήτρια πληροφοριακών συστημάτων στο LSE.
2005-2011
Πρόεδρος της επιτροπής για τις κοινωνικές επιπτώσεις της πληροφορικής της Διεθνούς Ομοσπονδίας Επεξεργασίας Πληροφοριών (ΙFIP), μέλος του Δ.Σ. του ΙFIP.
2010-2013
Επικεφαλής της ομάδας πληροφοριακών συστημάτων και καινοτομίας στο τμήμα διοίκησης του LSE.