Οταν το 2013 εμφανίστηκαν στη Λάρισα οι αυτόματοι πωλητές γάλακτος και έγινε γνωστό ότι δεν πρόκειται για καινοτομία κάποιας πολυεθνικής, αλλά για δραστηριότητα ενός συνεταιρισμού αγελαδοτρόφων, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που σκέφτηκαν ότι –εν μέσω βαθιάς κρίσης– υπάρχουν καλά και αισιόδοξα νέα. Κι αυτό διότι από τους συνεταιρισμούς των προηγούμενων δεκαετιών που επιδίδονταν κυρίως σε διαχείριση επιδοτήσεων –στην καλύτερη περίπτωση– εμφανίστηκε συνεταιρισμός με επιχειρηματική δραστηριότητα, επενδύσεις και καινοτομία. Οχτώ χρόνια μετά την ίδρυσή του, το 2011, ο «ΘΕΣγάλα» βρίσκεται ίσως στην πιο κρίσιμη καμπή της ολιγοετούς ιστορίας του. Ακόμη και αν είναι απολύτως βιώσιμος, όπως υποστηρίζουν τα μέλη του, σε λίγο καιρό ίσως πλέον να μην είναι πια συνεταιρισμός, αλλά να έχει περάσει στον έλεγχο ιδιωτών επενδυτών.
Τρία σενάρια για τη συνέχιση της δραστηριότητας του «ΘΕΣγάλα» βρίσκονται αυτή τη στιγμή στο τραπέζι, χωρίς το ένα να αποκλείει το άλλο. Κατ’ αρχάς βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις με τις τρεις πιστώτριες τράπεζες (Πειραιώς, Eurobank και Συνεταιριστική Τράπεζα Θεσσαλίας) για την αναδιάρθρωση του δανεισμού τού συνεταιρισμού και ειδικότερα τη μετατροπή του βραχυπρόθεσμου δανεισμού του, ύψους περίπου 6 εκατ. ευρώ, σε μακροπρόθεσμο. Εάν αυτό επιτευχθεί, τότε ο «ΘΕΣγάλα» θα μπορέσει να ανταποκριθεί και στις υποχρεώσεις που έχει προς τους προμηθευτές του. Τους τελευταίους μήνες ο «ΘΕΣγάλα» έχει επιστρέψει ξανά σε λειτουργική κερδοφορία, όμως κουβαλά τα βάρη από τα προηγούμενα χρόνια, τις συσσωρευμένες ζημίες από το 2015 κι έπειτα.
Το δεύτερο σενάριο είναι η είσοδος ιδιώτη επενδυτή. Πηγές της αγοράς υποστηρίζουν ότι οι συζητήσεις του «ΘΕΣγάλα» με την οικογένεια Καντώνια (γνωστή από τις επιχειρήσεις Βιοκαρπέτ, Exalco και Cosmos Aluminium) δεν έχουν ναυαγήσει. Ωστόσο, ο συνεταιρισμός φέρεται να βρίσκεται σε συζητήσεις και με τρεις ακόμη επενδυτές, οι οποίοι, επίσης, δεν έχουν σχέση με τον κλάδο των γαλακτοκομικών.
Νομικό κώλυμα
Στην περίπτωση αυτή υπάρχει νομικό κώλυμα, το οποίο εξετάζεται να ξεπεραστεί με την κατάθεση αίτησης υπαγωγής του «ΘΕΣγάλα» στο άρθρο 106δ του πτωχευτικού κώδικα, κάτι που αποτελεί ταυτόχρονα το τρίτο σενάριο διάσωσης του συνεταιρισμού. Με τον τελευταίο νόμο για τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, τον 4384/2016 προβλέπεται μεν ότι εάν το επιτρέπει το καταστατικό τους μπορούν εγγραφούν σε αυτόν μέλη επενδυτές –είτε φυσικά είτε νομικά πρόσωπα– αλλά κατέχουν προαιρετικές συνεταιρικές μερίδες, χωρίς τα δικαιώματα ψήφου, εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Θα μπορούσε ο «ΘΕΣγάλα» να συστήσει επίσης Αγροτική Εταιρική Σύμπραξη (ΑΕΣ) που είναι ανώνυμη εταιρεία, προβλέπεται όμως ότι κανένας μέτοχος δεν μπορεί να αποκτήσει πάνω από το 20% των μετοχών. Επιπλέον, σε περίπτωση μεταβίβασης μετοχών μιας ΑΕΣ, νομικοί κύκλοι επισημαίνουν ότι ο επενδυτής δεν διασφαλίζεται έναντι μελλοντικών απαιτήσεων, διασφάλιση αντιθέτως που παρέχεται εάν ο συνεταιρισμός υπαχθεί στο άρθρο 106δ του πτωχευτικού κώδικα.
Αισιοδοξία για λύση
Από την πλευρά των αγελαδοτρόφων – μελών του συνεταιρισμού εκφράζεται συγκρατημένη αισιοδοξία ότι θα βρεθεί λύση και ο «ΘΕΣγάλα» θα συνεχίσει να υπάρχει και μεσοπρόθεσμα θα αποκτήσει και την απαιτούμενη κεφαλαιακή επάρκεια για την υλοποίηση των σχεδίων του όχι μόνο στην εγχώρια αγορά, αλλά και εκτός ελληνικών συνόρων. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η όποια εξέλιξη θα οδηγήσει μάλλον σε μια νέα ανώνυμη εταιρεία, έχοντας σημάνει το τέλος ενός συνεταιριστικού πειράματος.
Μπούμερανγκ η επέκταση μέσω καταστημάτων
Τα φιλόδοξα σχέδια και το ρίσκο θεωρούνται βασικά συστατικά του επιχειρείν. Μπορούν όμως να μετατραπούν και σε μπούμερανγκ, ειδικά σε περιόδους κρίσης, όταν η κατανάλωση είναι μειωμένη, υπάρχουν περιορισμοί στην κίνηση των κεφαλαίων και η στρόφιγγα της τραπεζικής χρηματοδότησης είναι κλειστή. Στην οικονομική χρήση 1η Ιουλίου 2012 – 30 Ιουνίου 2013 ο κύκλος εργασιών του «ΘΕΣγάλα» ήταν 23,04 εκατ. ευρώ και η χρήση κερδοφόρα, με τα καθαρά κέρδη να φθάνουν τις 773.607 ευρώ. Στην επόμενη χρήση ο τζίρος αυξήθηκε περαιτέρω, φθάνοντας στα 24,73 εκατ. ευρώ και το καθαρό αποτέλεσμα ήταν 439.212 ευρώ. Στη χρήση από 1ης Ιουλίου 2014 έως 30 Ιουνίου 2015 ο κύκλος εργασιών διαμορφώθηκε σε 23,14 εκατ. ευρώ, όμως τα κέρδη προ φόρων ήταν πλέον 37.332 ευρώ. Οι επόμενες χρήσεις ήταν ζημιογόνες, με την τελευταία, αυτή του 2017/2018, να κλείνει, σύμφωνα με πληροφορίες, με ζημίες περίπου 150.000 ευρώ, τη χρήση 2016/2017 με ζημίες 500.000 ευρώ και εκείνη 2015/2016 με ζημίες 1,7 εκατ. ευρώ.
Το 2018 ο συνεταιρισμός προχώρησε σε μείωση του λειτουργικού του κόστους, όμως υπάρχουν συσσωρευμένες ζημίες.
Από το 2013, που εμφανίστηκαν οι πρώτοι αυτόματοι πωλητές γάλακτος, η ανάπτυξη του «ΘΕΣγάλα» ήταν ταχύτατη. Το 2015 οι αυτόματοι πωλητές επεκτάθηκαν στη Θεσσαλονίκη, ενώ η μεγάλη διεύρυνση του δικτύου έγινε με την είσοδο του συνεταιρισμού στην Αττική, το 2016. Το 2017 η διοίκηση του συνεταιρισμού ανακοίνωσε ένα νέο σχέδιο, που κάποιοι θεωρούν ότι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις σημερινές εξελίξεις, καθώς απαιτήθηκαν επενδύσεις 10 εκατ. ευρώ μέσα σε διάστημα 2,5 ετών, οι οποίες χρηματοδοτήθηκαν κυρίως από βραχυπρόθεσμα τραπεζικά δάνεια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το κόστος του χρήματος. Το νέο σχέδιο περιελάμβανε την επέκταση των σημείων πώλησης μέσω δικαιόχρησης (franchising) και ταυτόχρονα τη μετατροπή κάποιων εξ αυτών σε καταστήματα πώλησης και άλλων προϊόντων, πλην γαλακτοκομικών, που παράγονται από αγροτικούς συνεταιρισμούς. Πρόκειται για τα καταστήματα «ΘΕΣγάλα συν».
Ο «ΘΕΣγάλα» διαθέτει 32 σημεία πώλησης στην Αττική, 18 στη Λάρισα και 9 στη Θεσσαλονίκη.
Τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν σύμφωνα με τις αρχικές προσδοκίες. Ετσι, ενώ τον Ιούνιο του 2017 ο «ΘΕΣγάλα», που είχε 30 σημεία πώλησης στην Αττική, είχε την πρόθεση για τη δημιουργία άλλων 30 το 2018 στις γειτονιές που δεν διέθετε τότε παρουσία, αυτό δεν συνέβη. Σήμερα διαθέτει 32 σημεία πώλησης στην Αττική, 18 στη Λάρισα και 9 στη Θεσσαλονίκη. Οι συνεργαζόμενες φάρμες είναι 32 από 35 αρχικά, ενώ ο συνεταιρισμός προμηθεύει με γάλα τη ΦΑΓΕ, τη Friesland, την «Κολιός», καθώς και το τυροκομείο του Ιδρύματος Τοσίτσα στο Μέτσοβο.
Τα πλεονεκτήματα και οι δυσκολίες του δικτύου αυτόματων πωλητών γάλακτος
Το παράδειγμα του «ΘΕΣγάλα» με τους αυτόματους πωλητές γάλακτος βρήκε αρκετούς μιμητές, χωρίς, ωστόσο, κάποια από τις προσπάθειες να αποκτήσει το μέγεθος αυτής του θεσσαλικού συνεταιρισμού. Κάποιες εταιρείες –επίσης συνεταιριστικού χαρακτήρα– εγκατέλειψαν εντελώς τη δραστηριότητα μέσω αυτόματων πωλητών γάλακτος, ενώ κάποιες άλλες έχουν περιορισμένη παρουσία σε τοπικό επίπεδο.
Το 2015 προχώρησε στην τοποθέτηση αυτόματου πωλητή γάλακτος στο κέντρο της Αθήνας ο Συνεταιρισμός Αγελαδοτρόφων Ανατολικής Πελοποννήσου, ο οποίος δραστηριοποιείται στην αγορά με το σήμα «Γάλα του Μοριά». Ο εν λόγω συνεταιρισμός που ιδρύθηκε το 2011 από κτηνοτρόφους της Αργολίδας δεν έχει πλέον αυτόματους πωλητές γάλακτος, όμως τα προϊόντα του (γάλατα, γιαούρτια και επιδόρπια) βρίσκονται στα ράφια των σούπερ μάρκετ της Ανατολικής Πελοποννήσου, σε νησιά του Αργοσαρωνικού, αλλά και σε επιλεγμένα σημεία στην Αττική.
Στην πόλη της Κοζάνης περιορίζεται η δραστηριότητα της ομάδας παραγωγών που δημιούργησαν τα γαλακτοκομικά προϊόντα με το σήμα «Από πρώτο χέρι». Η ομάδα διαθέτει μικρό αριθμό αυτόματων πωλητών γάλακτος στην Κοζάνη.
Στις αρχές του 2018 ξεκίνησε να λειτουργεί στη Βέροια ο αυτόματος πωλητής γάλακτος της εταιρείας «Βερμιώτικο», πρωτοβουλία που ξεκίνησε από έξι παραγωγούς, ενώ στον νομό Εβρου δραστηριοποιείται με αυτόματους πωλητές γάλακτος ο κτηνοτροφικός συνεταιρισμός «Θρακών Αμνός».
Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε το 2018 η εταιρεία ερευνών αγοράς IRI, υπολογίζεται ότι οι αυτόματοι πωλητές γάλακτος κατέχουν μερίδιο 6,8% στην κατηγορία του φρέσκου γάλακτος, μερίδιο που αντιστοιχεί σε τζίρο περίπου 23,4 εκατ. ευρώ. Στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας διερευνήθηκαν και οι αγοραστικές συνήθειες των καταναλωτών στην κατηγορία του φρέσκου γάλακτος. Βασικό συμπέρασμα ήταν ότι οι αυτόματοι πωλητές είναι εκείνο το κανάλι στο οποίο το μεγαλύτερο ποσοστό καταναλωτών (18%) σκοπεύει να δαπανήσει περισσότερα χρήματα. Οι καταναλωτές αγοράζουν γάλα από τους αυτόματους πωλητές διότι το θεωρούν υψηλότερης ποιότητας (σε ποσοστό 38%), δεύτερο έρχεται το κριτήριο της τιμής (20%) και στην τρίτη θέση ο παράγων ευκολία, με άλλα λόγια η δυνατότητα του να προμηθευτεί κάποιος φρέσκο γάλα ακόμη και μέσα στη νύχτα.
Αν και οι καταναλωτές σχεδόν από την πρώτη στιγμή υποδέχθηκαν θερμά τους αυτόματους πωλητές γάλακτος, λόγω της ανταγωνιστικής τιμής των προϊόντων, της λειτουργίας τους επί εικοσιτετραώρου βάσεως και της «φρεσκάδας», η δραστηριοποίηση σε αυτόν τον τομέα δεν είναι ούτε φθηνή ούτε εύκολη υπόθεση. Το κόστος ενός μηχανήματος – αυτόματου πωλητή υπερβαίνει τις 20.000 ευρώ, ενώ απαιτείται πολύ καλά οργανωμένο δίκτυο συλλογής του γάλακτος και εφοδιασμού των σημείων πώλησης σε καθημερινή βάση.
Το κανάλι των αυτόματων πωλητών γάλακτος που χρησιμοποιείται κυρίως από τους συνεταιρισμούς, δέχεται έντονο ανταγωνισμό από τα σούπερ μάρκετ, τα οποία, τα τελευταία χρόνια, μέσω κυρίως των προϊόντων ιδιωτικής ετικέτας και των προωθητικών ενεργειών, επιχείρησαν να «χτυπήσουν» τις τιμές σε συνεργασία φυσικά με τις μεγάλες βιομηχανίες τροφίμων. Ανταγωνισμό σε ό,τι αφορά τουλάχιστον την ευκολία, αλλά όχι και την τιμή, δέχονται οι συνεταιρισμοί στο κανάλι των αυτόματων πωλητών από τα σημεία της μικρής λιανικής (μίνι μάρκετ, περίπτερα κ.λπ.). Τα σημεία μικρής λιανικής υπολογίζεται ότι έχουν μερίδιο περίπου 33% στην κατηγορία του φρέσκου γάλακτος.