Βολιώτης στην καταγωγή, από οικογένεια που δραστηριοποιείται σχεδόν σαράντα χρόνια στον τουρισμό, o Μάριος Καμμένος σπούδασε στο Λονδίνο και εδώ και μία δεκαετία ασχολείται με τα κοινά του κλάδου των τουριστικών γραφείων. Είναι αναπληρωτής γενικός γραμματέας στην Ομοσπονδία Ελληνικών Συνδέσμων Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων (Fed HATTA) και, από τον περασμένο Μάιο, μέλος του εκτελεστικού διοικητικού συμβουλίου (Executive Board of Directors) της Ένωσης Ευρωπαϊκών Τουριστικών Γραφείων και Tour Operators (ECTAA). Στην εκπνοή του χρόνου, του ζητήσαμε να μας δώσει μια πρώτη εικόνα από τις εξελίξεις στην τουριστική αγορά της Ευρώπης το 2019. Οι ταξιδιωτικές τάσεις, οι προορισμοί-outsiders που θα αναδειχθούν τη χρονιά που έρχεται σε δυνατούς παίκτες αλλά και οι συνέπειες του υπερτουρισμού ήταν μερικά από τα θέματα της συζήτησής μας.
Λόγω της θέσης σας, έχετε σφαιρική εικόνα για τον κλάδο των ταξιδιωτικών γραφείων πανευρωπαϊκά. Τι μπορούν να προσφέρουν στον σύγχρονο ταξιδιώτη που είναι συνεχώς online;
Δεν είναι ευρέως γνωστό, αλλά οι πιο πολλές ιστοσελίδες που ασχολούνται με πώληση εισιτηρίων και εμπειριών είναι τουριστικά γραφεία που επανεφηύραν τον ρόλο τους στην εποχή της τεχνολογίας. Ο σύγχρονος ταξιδιώτης βομβαρδίζεται από πληροφορίες και χρειάζεται κάποιον να τον κατευθύνει. Δεν υπάρχει πια offline τουριστικός πράκτορας, όλα τα γραφεία έχουν εξελιχθεί και κάνουν τη δουλειά τους ηλεκτρονικά. Πελάτης τους δεν είναι πια αυτός που αγοράζει εισιτήριο ή κάνει μια κράτηση δωματίου, αλλά αυτός που εκμεταλλεύεται στο έπακρο τις δυνατότητες που του προσφέρονται. Ένας ταξιδιωτικός πράκτορας μπορεί να προσθέσει αξία στις διακοπές – σε περιόδους κρίσης ο ρόλος του είναι κομβικός, γιατί σε γλιτώνει από την ταλαιπωρία: σου λύνει το πρόβλημα επιτόπου.
Ποιες παγκόσμιες τάσεις θα επηρεάσουν τα ταξίδια το 2019;
Κυρίαρχη τάση είναι οι βιωματικές διακοπές. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να ταξιδεύουν με κίνητρο τις εμπειρίες – δείχνοντας μάλιστα προτίμηση σε εμπειρίες «live like a local». Θα ενισχυθεί ακόμα περισσότερο ο επαγγελματικός τουρισμός – υπολογίζεται ότι εδώ και δύο χρόνια το 60% των επαγγελματικών ταξιδιών επεκτείνονται από τρεις έως πέντε ημέρες για να συμπεριλάβουν δραστηριότητες αναψυχής. Καταλύτη στις επιλογές των ταξιδιωτών θα αποτελέσει επίσης η ποπ κουλτούρα των προορισμών, οι ταινίες και οι τηλεοπτικές σειρές. Στον απόηχο του «Game of Thrones», Ισλανδία και Κροατία καρπώνονται ακόμη τα οφέλη στην επισκεψιμότητα, το ίδιο συμβαίνει στο Πήλιο και στις Σποράδες με το «Mamma Mia» και πιο πρόσφατα στην Κέρκυρα, με τη βρετανική σειρά «The Durrells». Δεν είναι τυχαίο ότι ένα από τα πέντε σεμινάρια που πραγματοποιήθηκαν με αφορμή τον εορτασμό του έτους τουρισμού Ευρωπαϊκής Ένωσης-Κίνας είχε θέμα την προώθηση της ευρωπαϊκής κινηματογραφικής βιομηχανίας. Η τεχνολογία θα διεισδύσει περισσότερο σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης ενός ταξιδιού, ενώ τα social media θα ασκήσουν τη μεγαλύτερη επιρροή στην ανάπτυξη μορφών εναλλακτικού τουρισμού. Τέλος, οι ταξιδιώτες θα αναζητούν όλο και συχνότερα μέρη για digital detox και στην προκειμένη περίπτωση τα ελληνικά χωριά ακολουθούν, χωρίς να το επιδιώκουν, αυτή την τάση.
Ποιοι προορισμοί «outsiders» θα εξελιχθούν σε δυνατούς παίκτες;
Δεν πιστεύω ότι υπάρχουν outsiders όταν μιλάμε για τουριστικούς προορισμούς. Στην online εποχή είναι εύκολο για όποιον το επιδιώκει να μπει στον τουριστικό χάρτη. Αυτό που θα δούμε είναι η ανάκαμψη προορισμών που τα τελευταία χρόνια είχαν βγει από το «παιχνίδι» για γεωπολιτικούς λόγους ή για ζητήματα ασφάλειας, όπως η Αίγυπτος και η Τουρκία, που, σύμφωνα με τις προκρατήσεις για το 2019, είναι σε πολύ καλό δρόμο. Η επιστροφή τους θα δημιουργήσει πιέσεις σε χώρες που είχαν καρπωθεί την ανάπτυξη, όπως η Ισπανία και η Πορτογαλία. Προορισμοί που στηρίζονται σε resorts, όπως τα Κανάρια και η Μαδέρα, έχουν ήδη σημειώσει μεγάλη καθίζηση. Από αυτές τις αλλαγές η Ελλάδα θα επηρεαστεί λιγότερο, γιατί πρώτον δεν βασίζεται στα 5άστερα αλλά στη φιλοξενία και στον πολιτισμό και δεύτερον δίνει τη δυνατότητα για island hopping.
Το Brexit θα απασχολήσει την τουριστική αγορά;
Οι άνθρωποι του τουρισμού κρατάμε το Brexit και τις συνέπειές του πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού μας, γιατί οι Βρετανοί αποτελούν τη μεγαλύτερη τουριστική αγορά στην Ευρώπη. Όσοι εξαρτώνται πολύ από τους Βρετανούς τουρίστες θα πρέπει να είναι υπ’ ατμόν. Εκτιμώ βέβαια ότι το εμπόδιο δεν θα είναι οικονομικό αλλά ψυχολογικό – θα έχει να κάνει με τη μειωμένη διάθεση των Βρετανών να ταξιδέψουν.
Έχουν ωριμάσει οι συζητήσεις γύρω από τον υπερτουρισμό στην Ευρώπη; Ποιες πρωτοβουλίες είναι απαραίτητες για την αντιμετώπισή του;
Ο υπερτουρισμός είναι η κατάρα των επιτυχημένων προορισμών και οι συνέπειές του έχουν αντίκτυπο στην τοπική κοινωνία, στους φυσικούς πόρους αλλά και στην ταξιδιωτική εμπειρία. Από τότε που ήμουν προπτυχιακός φοιτητής, τη δεκαετία του 1990 θυμάμαι τις συζητήσεις για τις αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού. Παρόλο που σήμερα έχουν ενταθεί, σπάνια γίνονται επίσημες τοποθετήσεις για τον υπερτουρισμό, γιατί υπάρχει ο φόβος του στιγματισμού. Είναι ξεκάθαρο, πάντως, ότι μελλοντικά η πρόκληση για κάθε προορισμό θα είναι να διαχειριστεί τη ζήτηση και όχι μόνο να βελτιώσει την προσφορά του στους επισκέπτες. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το 2030 η Κίνα θα πραγματοποιεί μισό δισεκατομμύριο τουριστικά πακέτα – αναλογιστείτε τι σημαίνει αυτό για την παγκόσμια αγορά. Την ίδια χρονιά, όπως έχει υπολογιστεί, θα είναι ανέφικτο για τους κατοίκους της Βενετίας να ζουν στην πόλη τους. Στην Ελλάδα, τα πιο δημοφιλή νησιά καλούνται κάθε καλοκαίρι να αντιμετωπίσουν ζητήματα φυσικών πόρων, όπως η διαχείριση του νερού. Δεν υπάρχει κοινό φάρμακο για την αντιμετώπισή του. Πιστεύω ότι η παραδοχή του προβλήματος είναι το πρώτο σημαντικό βήμα. Η Βαρκελώνη και το Άμστερνταμ ήδη λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό των βραχυχρόνιων μισθώσεων, ενώ στην Ελλάδα προσπαθούμε μέσω του Συνδέσμου των εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων (HATTA) και της πρωτοβουλίας «12 – δώδεκα» να αμβλύνουμε την εποχικότητα του τουρισμού και να αναδείξουμε νέους προορισμούς και εμπειρίες. Είναι διάσημο το ηλιοβασίλεμα στη Σαντορίνη, αλλά δεν είναι το μόνο όμορφο.
Πείτε μας τρία θέματα που βρίσκονται ψηλά στην ατζέντα της ECTΑΑ αυτή την περίοδο.
Η ECTAA είναι ένας οργανισμός που ασχολείται με τις διεκδικήσεις του κλάδου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στις προτεραιότητές μας είναι η ανάπτυξη του ηθικού τουρισμού και γι’ αυτό προσπαθούμε να μην προωθούμε προορισμούς που αποδεδειγμένα καταπατούν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Άλλο ζήτημα που μας απασχολεί είναι η ενσωμάτωση και η υλοποίηση της οδηγίας της ΕΕ για τα οργανωμένα ταξίδια που τέθηκε σε ισχύ τον Ιούλιο του 2018 και ρυθμίζει το πλαίσιο που λειτουργεί ο κλάδος των ταξιδιωτικών πρακτόρων. Ένα τμήμα αυτής της οδηγίας αφορά την προστασία του ταξιδιώτη σε περίπτωση αφερεγγυότητας κάποιου παρόχου ταξιδιωτικής υπηρεσίας. Θα σας φέρω ένα παράδειγμα: όταν χρεωκοπήσει μια αεροπορική εταιρεία –αυτό συμβαίνει 8-10 φορές τον χρόνο–, όποιος έχει αγοράσει απευθείας υπηρεσίες και όχι μέσω τουριστικού πρακτορείου δεν καλύπτεται σε περίπτωση αφερεγγυότητας. Τέλος, ένα από τα μεγάλα στοιχήματα είναι να προωθήσουμε την Ευρώπη ως ενιαίο προορισμό.