Ισχυροί άνδρες, εύθραυστες χώρες

Ισχυροί άνδρες, εύθραυστες χώρες

4' 8" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τα τελευταία χρόνια βλέπουμε τον «ισχυρό άνδρα» να εδραιώνεται ως μοντέλο εξουσίας και σε χώρες δημοκρατικές. Το φαινόμενο δεν είναι καινούργιο –πριν από λίγες δεκαετίες κυριαρχούσε σε πολλές χώρες– αλλά, μετά τα χρόνια της εξάπλωσης της δημοκρατίας και της ευημερίας που έβγαλε πολλά εκατομμύρια ανθρώπων από τη δυστυχία και την πείνα, δεν περιμέναμε τέτοια οπισθοδρόμηση. Το ερώτημα είναι, πού μπορεί να οδηγήσει η επικράτηση τέτοιων ηγετών; Πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα εντός των χωρών τους; Πώς θα επηρεαστεί η διακυβέρνηση του πλανήτη όταν ολοένα λιγότεροι άνθρωποι ευθύνονται για ολοένα περισσότερους ανθρώπους;

Τραμπ, Πούτιν, Σι, Ερντογάν, Ντουτέρτε, Μπολσονάρο, Ορμπαν (ο Κιμ της Β. Κορέας ανήκει σε άλλο κεφάλαιο) διαφέρουν ριζικά όσον αφορά τις χώρες, τα πολιτικά συστήματα και τις συγκυρίες που τους ανέδειξαν. Εχουν, όμως, ένα κοινό σημείο: την ικανότητα –το χάρισμα– να μιλούν απευθείας στους οπαδούς τους, χωρίς να λογαριάζουν ούτε δημοκρατικούς θεσμούς ούτε το γεγονός ότι οι ίδιοι και οι οπαδοί τους δεν είναι το σύνολο του πληθυσμού. Ετσι, ή δημιουργούν τεχνητούς διχασμούς ή εκμεταλλεύονται και διευρύνουν τα υπάρχοντα χάσματα. Οι ισχυροί άνδρες βασίζουν την εξουσία τους στην ουσιαστική αποδυνάμωση των χωρών τους. Επειδή ο διχασμός προκαλεί αντιδράσεις, και επειδή η ισχύς του αυταρχικού ηγέτη βασίζεται, εξ ορισμού, στην αδιαφορία για τη συναίνεση, το καθεστώς γίνεται ολοένα πιο σκληρό και άδικο. Εως το σημείο που πρέπει να παραμείνει στην εξουσία με κάθε τρόπο ή να υποστεί τις συνέπειες της πολιτικής του – την οργή μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Οι ηγέτες που μετατρέπουν την εξουσία σε προσωπική υπόθεση, που χειραγωγούν τους θεσμούς και απαιτούν απόλυτη πίστη από τους υφισταμένους τους, θα βρεθούν, κάποια στιγμή, αντιμέτωποι με τον προσωπικό κίνδυνο. Εάν δεν ανατραπούν τότε, η μόνη τους επιλογή θα είναι να σκληρύνουν περισσότερο τη στάση τους. Η πορεία του Ερντογάν πριν από το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 και μετά δείχνει καθαρά αυτή τη δυναμική.

Η περίπτωση Ερντογάν δείχνει, επίσης, την ανάγκη του «ισχυρού άνδρα» να κατατροπώνει συνεχώς τους εχθρούς του, εκμεταλλευόμενος κάθε ευκαιρία για να φανεί ότι βρίσκεται σε αδιάκοπη πορεία θριάμβου. Εάν ήδη ελέγχει τις κρατικές εξουσίες και τον Τύπο, εάν έως και οι κοντινότεροι σύμβουλοι δεν τολμούν να διαφωνήσουν, τότε ο ηγέτης μπορεί να παρουσιάζει και το μαύρο ως άσπρο, όπως τον βολεύει. Είναι εντυπωσιακή η ανατροπή που ο Ερντογάν πέτυχε στον αγώνα του με τον Τραμπ. Ενώ ο Αμερικανός πρόεδρος τον πίεσε αφόρητα –φθάνοντας και σε εμπορικό πόλεμο– για να τον αναγκάσει να αποφυλακίσει έναν Αμερικανό πάστορα που κατηγορείτο για «τρομοκρατία», ο Ερντογάν πέτυχε να κάνει τον Τραμπ να εγκαταλείψει τους Κούρδους συμμάχους των ΗΠΑ στη Συρία. Ο Ερντογάν μπόρεσε να εκμεταλλευθεί την υπόθεση Κασόγκι για να πιέσει όχι μόνο τη Σαουδική Αραβία αλλά και τις ΗΠΑ, αλλά και το γεγονός ότι απέναντί του είχε τον Τραμπ. Ο Αμερικανός πρόεδρος, με χαρακτηριστική ανυπομονησία και επιπολαιότητα, αγνόησε όλους τους συμβούλους και έδωσε μια απρόσμενη πολιτική νίκη στον Ερντογάν, στον Πούτιν, στον Ασαντ, στο «Ισλαμικό Κράτος» και στο Ιράν. Σε όλους, δηλαδή, εκτός των στενών συμμάχων των ΗΠΑ – του Ισραήλ και των Κούρδων.

Η σχέση Τραμπ – Ερντογάν δείχνει πόσο μεγάλο ρόλο παίζουν η τύχη και ο καιροσκοπισμός στις πολιτικές των «ισχυρών ανδρών». Καθώς οι θεσμοί και οι σύμβουλοι έχουν υπονομευθεί σε σημείο αχρηστίας, οι προσωπικές νίκες που απαιτούνται για να καλλιεργηθεί και να συντηρείται ο μύθος της παντοδυναμίας του ηγέτη βασίζονται ολοένα περισσότερο στην τύχη και στους αυτοσχεδιασμούς. Επειδή ο ηγέτης στηρίζει τη δημοτικότητά του στο θυμικό των οπαδών του, πρέπει να τους κρατεί σε συνεχή εγρήγορση με θέματα που τους συγκινούν, προκαλώντας τον φόβο (για τους μετανάστες, τους γείτονες, κ.ά.) και την επιθετικότητα εναντίον εσωτερικών αντιπάλων και ξένων εχθρών. Σε κάθε περίπτωση, η τύχη της χώρας και του συνόλου του λαού συνδέεται με τις ικανότητες και την τύχη ολοένα λιγότερων ανθρώπων – ανθρώπων που, λόγω της παράνοιας που είναι το πολυτιμότερο εργαλείο επιβίωσής τους, επιλέγουν ό,τι συμφέρει τους ίδιους και όχι ό,τι είναι καλύτερο για τη χώρα τους. Οσο περισσότερο τέτοια ηγεσία παραμένει στη θέση της, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος να ληφθούν αποφάσεις που θα είναι επιζήμιες για τη χώρα και για τη θέση του έθνους στον κόσμο.

Η περίπτωση Τραμπ παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι μόνο επειδή ό,τι συμβεί στις ΗΠΑ επηρεάζει άμεσα και τη δική μας ζωή, αλλά επειδή βλέπουμε τον βαθμό που και μια χώρα με ισχυρούς δημοκρατικούς θεσμούς μπορεί να δεσμεύεται και να πλήττεται βαθύτατα από τον αυταρχισμό, τον αυτοσχεδιασμό και την ανικανότητα ενός ηγέτη. Βλέπουμε επίσης ότι, σαν τον χαρτοπαίχτη που έχει υποστεί εγκεφαλικό αλλά επιμένει να παίζει, η παρέα του σπεύδει να εκμεταλλευθεί την αδυναμία του – όπως κάνουν σήμερα όλοι οι ισχυροί ηγέτες σε σχέση με την Αμερική. Αυτό δεν σημαίνει ότι η τύχη τους δεν θα γυρίσει. Και το γεγονός ότι αυτοί αισθάνονται ακόμη πιο ισχυροί, ακόμη πιο δικαιωμένοι, δεν καθιστά τις χώρες τους πιο ισχυρές. Ούτε τους ενθαρρύνει να προβούν στις διεθνείς συνεργασίες που απαιτούνται για την επιβίωση της κάθε χώρας. Μένει να δούμε πώς κάθε λαός θα λύσει το πρόβλημα του «ισχυρού άνδρα» που του έτυχε και πόσο μεγάλη η ζημία που θα αφήσει πίσω.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή