Oι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι μοιράζονται μια δυσάρεστη μοίρα: είναι υποχρεωμένοι να μιλούν σήμερα για πράγματα που θα κατανοήσουν αύριο», είχε πει ο Χέλμουτ Σμιτ, ο Σοσιαλδημοκράτης καγκελάριος της Δ. Γερμανίας, που πέθανε πριν από τρία χρόνια.
Λίγο πριν η «Καθημερινή» αρχίσει να διανύει το 100ό έτος της λειτουργίας της (πρωτοκυκλοφόρησε το 1919), μια βόμβα εξερράγη προκαλώντας καταστροφές στο κτίριο που συστεγάζεται με τον ΣΚΑΪ, και αναδεύοντας τις ζωές μας. Πρωτοδιέσχισα την πόρτα της Σωκράτους 57 τον Ιούνιο του 1987, νέα δημοσιογράφος με τριετή, μόλις, εμπειρία σε άλλη εφημερίδα. Τότε, η δημοσιογραφία θύμιζε αρκετά, στην παραγωγική διαδικασία της, την περυσινή ταινία «The Post» του Στίβεν Σπίλμπεργκ. Τώρα μοιάζει περισσότερο με το «Avatar» του Τζέιμς Κάμερον. Η ταινία αυτή, βέβαια, είναι σχεδόν μιας δεκαετίας, αλλά όταν προβλήθηκε αποτέλεσε τομή στον τομέα της κινηματογραφικής τεχνικής και τεχνολογίας.
Εν τω μεταξύ, δεν αλλάξαμε μόνο εμείς, οι δημοσιογράφοι, άλλαξε και το κοινό. Ποιο είναι το αναγνωστικό κοινό των εφημερίδων, τι χαρακτηριστικά έχει, τι περιμένει να συναντήσει στις σελίδες του εντύπου που επιλέγει, ανοίγει διάλογο μαζί του, διατρέχει ή διαβάζει ένα κείμενο; Συνδιαμορφωνόμαστε ή ο καθένας, δημοσιογράφος και αναγνώστης, τραβάει τον δρόμο του; Επέτειοι, όπως τα 100 χρόνια της «Κ», και γεγονότα όπως το καθοριστικό, αλλά ευτυχώς όχι και μοιραίο, της βομβιστικής επίθεσης, προκαλούν εσωτερικές ανακατατάξεις, επαναπροσδιορίζουν σχέσεις και διαθέσεις, προκαλούν μετατοπίσεις.
Τα τελευταία χρόνια συναντώ ανθρώπους που «ζουν» με την «Κ» και άλλους που την αγνοούν, κάποιους που ορκίζονται στο όνομά της και άλλους που αρνούνται να την πιάσουν στα χέρια τους. Ο κοινωνικός διχασμός δεν ήταν ποτέ σε τέτοιο σημείο όξυνσης. Και η αλήθεια είναι πως η κρίση άλλαξε άρδην το τοπίο μέσα μας και γύρω μας. Απαίτησε ταχύτητες μεγάλες στην αφομοίωση και απόδοση γεγονότων, στον σχολιασμό καταστάσεων, δεν απέτρεψε ολισθήματα, παρανοήσεις, προκάλεσε αντιδράσεις και παρενέργειες. Το τοπίο αλλάζει, η δουλειά του δημοσιογράφου γίνεται περισσότερο απαιτητική, απαιτεί δεξιότητες που σε προηγούμενες εποχές ούτε καν τις υποψιάζονταν οι άνθρωποι του Τύπου. Αλλά όσο ραγδαίοι κι αν είναι οι μεταβολές και οι μετασχηματισμοί, κάτι παραμένει ίδιο στον πυρήνα του: η σχέση με τις λέξεις. Η αγωνία της αποτύπωσης, η προσπάθεια να μεταφέρεις τη σκέψη γραπτά, να επικοινωνήσεις με τον αναγνώστη. Η σχέση αυτή είναι ζωντανή, αλληλοτροφοδοτούμενη, αμφίσημη όσο και αμφιλεγομένη, στενή όσο και αδιάφορη, συγκινητική όσο και ενοχλητική, πράξη αγάπης και πράξη πολέμου. Η παρερμηνεία καιροφυλακτεί, αν δεν είναι η πρώτη αντίδραση.
Τα social media οδηγούν στον θάνατο τις εφημερίδες; Οχι, θα απαντούσα, διακινδυνεύοντας την αυτόματη απόρριψη ή ειρωνεία από τον αναγνώστη. Ο θρυμματισμός της κοινωνίας και οι γέφυρες που έχουν κοπεί, η πολυδιάσπαση και ο εξοντωτικός πολυσυλλεκτισμός κάνουν τις μικρές εστίες να φαντάζουν μικρότερες, αλλά και το αντίθετο: κάνουν τον μικρό αντίκτυπο να πολλαπλασιάζεται και να φαντάζει μεγάλος θόρυβος μέσα στο μυαλό μας και στον «κόσμο μας». Συνέπεια της εμποδισμένης ή διακεκομμένης επικοινωνίας είναι ο «κόσμος μας». Το επί της ουσίας περίκλειστο που χαρακτηρίζεται πότε θρίαμβος και πότε καταστροφή.
Και αυτό είναι το οξύμωρο: σε μια εποχή που όλα ρέουν με μεγάλες ταχύτητες, που η είδηση και η ψευτοείδηση, η αλήθεια και η μετα-αλήθεια, μπορούν μέσα σε λίγη ώρα να κάνουν τον γύρο του πλανήτη, να ρίξουν ή να εκλέξουν κυβερνήσεις, ο κοινωνικός θρυμματισμός διαλύει ό,τι η τεχνολογία ενώνει.
Τον ρόλο του γεφυροποιού οι πολιτικοί, κυρίως, και οι δημοσιογράφοι, εκ δευτέρου, μπορούν να παίξουν αποτελεσματικά. Η συγκολλητική ουσία εκεί βρίσκεται. Στις λέξεις, τις οποίες οι πολιτικοί οφείλουν να κάνουν και πράξη. Σε αυτόν τον αιώνα της «Κ», μέσα κι έξω από την εφημερίδα συνέβησαν αναρίθμητα γεγονότα στη μικροκλίμακα της καθημερινότητας και στη μεγάλη κλίμακα της Ιστορίας. Η «Κ» έβρισκε πάντα, και τύπωνε, τις λέξεις για να καταγράψει τα γεγονότα, συμφωνούσε ή διαφωνούσε κανείς με τον τρόπο της. Κι όσο συνεχίζει να τις βρίσκει και να τις τυπώνει, θα είναι εκεί. Δίπλα και απέναντι. Εκείνη κι εμείς, προσπαθώντας να κατανοήσουμε το σήμερα ως παρακαταθήκη στο αύριο.