Η πρόσφατη σύλληψη δεκάδων ανθρώπων με την κατηγορία της λαθρεμπορίας χρυσού ανέδειξε τον βαθμό στον οποίο η κρίση ανάγκασε πολλούς συμπολίτες μας να πουλήσουν προσωπικούς θησαυρούς για να επιβιώσουν. Τα λάθη των αστυνομικών και άλλων Αρχών, που δεν είχαν στοιχειοθετήσει επαρκώς κατηγορίες, είναι ένα άλλο θέμα και οφείλει να μας απασχολήσει σοβαρά όσον αφορά την ποιότητα και αποτελεσματικότητα των θεσμών μας. Η πιο σημαντική πτυχή της υπόθεσης, όμως, παραμένει η «αποστράγγιση» του προσωπικού πλούτου. Πολλοί έφθασαν να αποχωρίζονται και τα τελευταία αντικείμενα που θα ήθελαν να παραδώσουν. Αυτό προμηνύει πολλά κοινωνικά προβλήματα εάν η χώρα δεν ανακάμψει γρήγορα.
Η υπόθεση της εξαγωγής μεγάλων ποσοτήτων χρυσού, όμως, έχει και μια πολύ ενδιαφέρουσα διεθνή πτυχή. Σύμφωνα με την αστυνομία, ο ημερήσιος τζίρος των δύο εταιρειών που λειτουργούσαν ως ενεχυροδανειστήρια ήταν 400.000 ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί σε περίπου 11 κιλά χρυσού. Οπως πολλά σε αυτή την υπόθεση, δεν είναι σαφές το χρονικό διάστημα στο οποίο υπήρξε τέτοια διακίνηση, ούτε το σύνολο του χρυσού που εστάλη προς την Τουρκία. Οι ενδείξεις, πάντως, είναι ότι οι ποσότητες ήταν μεγάλες. Οσο στην Ελλάδα πολίτες βρέθηκαν σε ανάγκη να πουλήσουν τον χρυσό τους, τόσο η Τουρκία παρουσίαζε αυξανόμενη ζήτηση. Οποιος αγόραζε χρυσό στην Ελλάδα θα μπορούσε να αγοράσει σε χαμηλή τιμή και να πουλήσει ακριβά –ή έστω στην κανονική του τιμή, γύρω στα 1.000 ευρώ την ουγγιά σήμερα– στην Τουρκία. Επειδή η Τουρκία βρίσκεται στο επίκεντρο εξελίξεων στη διεθνή αγορά χρυσού – και ο χρυσός είναι στην καρδιά της τουρκικής οικονομίας, πολιτικής και διπλωματίας.
Η ανασφάλεια και η ραγδαία υποτίμηση της τουρκικής λίρας οδήγησαν στον διπλασιασμό της ζήτησης χρυσού στην Τουρκία και στην αύξηση της τοπικής τιμής κατά 30% μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου. Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας, όμως, είναι αυτή που οδηγεί τις εξελίξεις, πολλαπλασιάζοντας τις ποσότητες που αγοράζει, με τα αποθέματα χρυσού της να αυξάνονται από 116,1 τόνους τον Ιανουάριο του 2017 σε 246,3 τόνους σήμερα. Η Τουρκία, η Ρωσία και το Καζαχστάν μαζί καλύπτουν το 50% των αγορών χρυσού τα τελευταία πέντε χρόνια. Η Ρωσία ξεφορτώνει αμερικανικό χρέος και αγοράζει χρυσό για να μπορεί να αποφεύγει αμερικανικές κυρώσεις. Η Τουρκία, επίσης, μείωσε το ποσό αμερικανικού χρέους που κρατούσε κατά 38% από τον περυσινό Οκτώβριο (φθάνοντας τα 38,2 δισ. δολάρια). Ο χρυσός, όμως, δεν αποτελεί μόνο μια αίσθηση ασφάλειας· επιτρέπει στον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να ασκεί εξωτερική πολιτική και να προβάλλει εαυτόν ως διεθνή ηγέτη. Για χρόνια χρησιμοποιούσε χρυσό για να παρακάμπτει τις διεθνείς κυρώσεις και να αγοράζει πετρέλαιο και φυσικό αέριο από το Ιράν (υπολογίζεται σε εμπόριο αξίας περίπου 13 δισ. δολαρίων μεταξύ Μαρτίου 2012 και Ιουλίου 2013). Το Ιράν, στη συνέχεια, αντάλλασσε τον χρυσό για συνάλλαγμα σε ξένες αγορές. Το μέγεθος και η πολυπλοκότητα της πλεκτάνης αποκαλύφθηκαν από πρώην συνεργάτη του Ερντογάν σε δίκη στη Νέα Υόρκη· ο Τούρκος υποδιοικητής της κρατικής τράπεζας Halkbank καταδικάστηκε σε φυλάκιση δυόμισι ετών και εκκρεμεί απόφαση για τη χρηματική ποινή που η τράπεζα θα κληθεί να πληρώσει.
Η υπόθεση Halkbank αποτελεί ένα από τα πολλά αγκάθια στις σχέσεις Ουάσιγκτον – Αγκυρας. Πέρα από την (επικίνδυνη) διαφωνία σχετικά με την αμερικανική συμμαχία με κουρδικές δυνάμεις στη Συρία, πέρα από τη σύσφιγξη σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ρωσίας, έχει προκύψει πρόβλημα με τις ΗΠΑ και λόγω των στενών σχέσεων μεταξύ του Ερντογάν και του Νικολάς Μαδούρο της Βενεζουέλας. Την ώρα που η χώρα του καταρρέει και αντιμετωπίζει αμερικανικές κυρώσεις, ο Μαδούρο έχει βρει σύμμαχο τον Τούρκο πρόεδρο – τον οποίο, μάλιστα, αποκάλεσε «διεθνή ηγέτη του νέου πολυπολικού κόσμου». Σύμφωνα με τον Fehim Tastekin, δημοσιογράφο του ιστότοπου al-monitor.com, εδώ και περίπου ένα χρόνο ο Μαδούρο, φοβούμενος ευρωπαϊκές κυρώσεις, στέλνει χρυσό στην Τουρκία για επεξεργασία. Την 1η Νοεμβρίου, ο Ντόναλντ Τραμπ επέβαλε νέες κυρώσεις εναντίον του τομέα χρυσού της Βενεζουέλας, σε προσπάθεια να διακόψει αυτή τη συνεργασία. Η απάντηση του Ερντογάν όταν επισκέφθηκε τον Μαδούρο στις 4 Δεκεμβρίου ήταν, «χρειάζεται να ζητάμε την άδεια άλλων για να είμαστε φίλοι με αυτούς με τους οποίους έχουμε εμπορικές σχέσεις; Ζητάμε την άδεια μόνο του λαού μας». Πηγή του Tastekin του είπε ότι η Τουρκία θέλει να επεξεργάζεται χρυσό αξίας 1,5 δισ. δολαρίων από τη Βενεζουέλα ετησίως και να τον μεταπωλεί σε τρίτες χώρες. Σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg, Αμερικανοί αξιωματούχοι φοβούνται πως μέρος αυτού του χρυσού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παρακαμφθούν οι κυρώσεις εναντίον του Ιράν.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η οριστική διάρρηξη των στενότατων σχέσεων μεταξύ του Ερντογάν και του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν επήλθε το 2013, όταν αστυνομικές και δικαστικές πηγές έδωσαν στη δημοσιότητα προϊόντα υποκλοπής, σύμφωνα με τα οποία μέλη του κύκλου του Ερντογάν αποκόμισαν εκατομμύρια δολάρια από τη συνεργασία με το κύκλωμα λαθρεμπορίας χρυσού. Ο Ερντογάν ισχυρίστηκε ότι ήταν θύμα πλεκτάνης και άρχισε τις διώξεις εναντίον οπαδών του αυτοεξόριστου στις ΗΠΑ Γκιουλέν – τον οποίο κατηγορεί, επίσης, ως υποκινητή του αποτυχημένου πραξικοπήματος του 2016. Ο χρυσός, όπως γνωρίζουμε, έχει παρασύρει πολλούς στην καταστροφή. Μένει να δούμε πού θα οδηγήσει τον Ερντογάν και την Τουρκία.