Ο «ψεκασμένος της οκταετίας», ο Φωκίων Καπνίδης –το δημιούργημα του Βασίλη Παπαβασιλείου–, τα Σαββατοκύριακα στις 6 μ.μ. μας καλεί στην προεκλογική ομιλία του στο Θέατρο Τέχνης στη Φρυνίχου. Λουσμένος στα κονφετί και στα μπαλόνια, μας θυμίζει πόσο λίγο απέχουμε από τις φιέστες στα μπαλκόνια. Ηδη κάποιοι κομπάζουν για την έξοδο της χώρας από τα μνημόνια. «Και πανηγυρίζουμε για την είσοδο… πού αλήθεια;» αναρωτιέται ο ήρωας που επιστρέφει στο Ασυλο Ανιάτως Ψεκασθέντων Ολικώς Υστερούντων (ΑΑΨΟΥ). Τρία χρόνια μετά τον επιτυχημένο μονόλογο «Σιχτίρ ευρώ, μπουντρούμ δραχμή, θα πεις κι ένα τραγούδι» κι αφού μεσολάβησε το «Relax», ο Παπαβασιλείου επανήλθε με «Τους ζυγούς λύσατε». Κείμενα εμπνευσμένα από την οικονομική κρίση, που κουβαλούν μέσα τους ό,τι μας αφορά από το καταστροφικό παρελθόν.
Ούτε ο ίδιος φανταζόταν την επιτυχία του Φωκίωνα. «Προφητικά το 2010, μετά την υπογραφή του πρώτου μνημονίου, παρουσίασα τον “Τυχοδιώκτη” στο Φεστιβάλ Αθηνών και, ποιητική αδεία, είπα ότι οι πρόγονοι της τρόικας, που ήταν Βαυαροί, φεύγουν το 2021. Ισως ήταν μια διαίσθηση ή μια ανάγνωση του ιστορικού παρόντος. Εδώ η σκηνή συνομιλεί με την πραγματικότητα του παρόντος και κάνει ένα είδος αντίστροφου σφετερισμού: εφόσον η πολιτική σκηνή οικειοποιείται τα στοιχεία της θεατρικής, εγώ σφετερίζομαι τα χαρακτηριστικά της πολιτικής σκηνής και διεκδικώ την πρωθυπουργία. Στις μνημονιακές όσο και στις μεταμνημονιακές συνθήκες όλοι υποδύονται, κάνουν τη δική μας δουλειά».
– Πού διαφέρουν και που συναντώνται το «Σιχτίρ» και το «Τους ζυγούς λύσατε»;
– Εκεί που διαφέρει το 2015 από το 2018. Το 2015 ήταν ένα παροξυσμικό κύμα το οποίο κορυφώθηκε μέσα από τη γελοία αναβίωση της διχαστικής νίκης μνημόνιο – αντιμνημόνιο, Δεξιά – Αριστερά και όλα αυτά τα κατορθώματα της συγκροτησιακής βίας. Η Ελλάδα είναι υπό συγκρότηση εδώ και δύο αιώνες. Επειτα ακολούθησε η ανώμαλη προσγείωση και η δύσκολη εκμάθηση της πραγματικότητας.
– Ο θεατρικός σας ήρωας λέει ότι υπάρχουν δύο ειδών σωτηρίες: η όρθια και η τέζα. Η Ελλάδα γνώρισε τη δεύτερη.
– Σώθηκε μεν, τεζαρισμένη δε. Εξ ου και πρέπει να πάρει τον δρόμο του Λαζάρου, πρέπει να αναστηθεί. Μόνη της μέσα στο κενό δεν γίνεται. Υπάρχουν βλέπετε και άλλοι. Η οντότητα Ευρωπαϊκή Ενωση, επίσης τα Δυτικά Βαλκάνια, δηλαδή οι κουτσουλιές της Βαλκανικής: Σερβία, Αλβανία, Κόσοβο, Μαυροβούνιο, πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και η Ελλάς σαν κερασάκι στην τούρτα.
– Η παράσταση έχει μια αίσθηση συνωμοτικότητας. Ενα σταθερό ραντεβού σε συγκεκριμένο χώρο τα τελευταία χρόνια, με κάποιον που εκφράζει σκέψεις και συναισθήματα πολλών από μας αυτή την οκταετία.
– Είναι η τέταρτη χρονιά που είμαι στο Θέατρο Τέχνης της Φρυνίχου. Είναι σαν να αποδίδεται μια δικαιοσύνη. Γιατί τον χώρο αυτό, ως ξυλαποθήκη του Κουτζίδη, τον ανακαλύψαμε ο Λευτέρης Βογιατζής και εγώ. Είπαμε στον Χορν ότι βρήκαμε τον χώρο τον οποίο διαχειρίζεται η Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου. Ο διευθυντής της Πινακοθήκης τότε, ο Παπαστάμος, μας είπε ότι θα το έλεγε εκείνος στον Καραμανλή. Το είπε πράγματι, αλλά σε εκείνο το κυριακάτικο τραπέζι του Προέδρου ήταν και ο Κουν. «Αυτό είναι καλό για τον Κάρολο, τα παιδιά είναι νέα», είπε για μας ο Καραμανλής. Ετσι η Φρυνίχου έγινε το θέατρο του Καρόλου Κουν. Για τη συνωμοτικότητα έχετε δίκιο. Με την κατάρρευση όλων των σταθερών που όριζαν τις ζωές μας, δημιουργείται ένα περιβάλλον που ευνοεί τις σέχτες, τις αιρέσεις. Δημιουργείται η προϋπόθεση οι άνθρωποι να συναντήσουν άλλους ανθρώπους μέσα από μορφές συνύπαρξης όπως είναι το θέατρο. Αυτό μας δυναμώνει.
– Στην παράσταση, αντί της καταγγελίας, προτιμάτε το χιούμορ και μάλιστα το σουρεαλιστικό. Το θεωρείτε αποτελεσματικότερο όπλο;
– Πιστεύω ότι μια από τις πηγές στις οποίες πρέπει κανείς να επιστρέψει, για να αρδεύσει την ανάγκη του για έκφραση στη σημερινή Ελλάδα, δεν είναι η καημολογία και ο θρήνος, αλλά είναι το έδαφος αυτό πάνω στο οποίο υπάρχει ο ελληνικός υπερρεαλισμός. Οπου υπάρχει ο Ροΐδης, οι πλευρές του Παπαδιαμάντη… Για να πάρεις φόρα και να μιλήσεις, δεν μπορείς να βραχυκυκλωθείς μέσα στην κυρίαρχη θρηνητική κουλτούρα.
– Παρότι είναι ένα ευθέως πολιτικό κείμενο, κανένα πρόσωπο και κόμμα δεν αναφέρεται, με εξαίρεση το ΠΑΣΟΚ, διότι, όπως λέτε, «δεν είναι κόμμα, είναι η ίδια η χώρα». Μοιάζει να πιστεύετε ότι το πρόβλημα είναι βαθύτερο από τα κόμματα και τα πρόσωπα.
– Εννοείται. Αφορά τη γενεαλογία, αφορά την ιστορία δύο αιώνων. Γι’ αυτό, ενόψει του 2021 και του εορτασμού της επετείου της Επανάστασης, προτείνω το σύνθημα «Τα πρώτα 200 χρόνια είναι δύσκολα».
– Η Ελλάδα είναι «κακομοιράτο του Αιγαίου», λέτε στην παράσταση. Ετσι τη βλέπετε;
– Είναι η άλλη όψη του δώρου μιας σπάνιας χώρας. Είναι εκτεθειμένη λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Ξέρετε, η γεωγραφία είχε παραγκωνιστεί όταν την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, υπήρχε σταθερότητα του γεωπολιτικού σκηνικού. Τώρα συνειδητοποιούμε ότι είναι πολύ δύσκολο να είσαι ένα τσαμπί σταφύλι που κρέμεται από την κληματαριά της Ευρώπης στα νερά της Μεσογείου, γιατί αυτό είναι η Ελλάδα. Αυτό μας συνδέει και με τη γέννηση του κράτους. Η Ελλάδα έγινε ελεύθερη διότι οι δρόμοι των μεταφορών αλλά και του πολέμου ήταν οι θαλάσσιοι.
– Η τέχνη σας βασίζεται στον λόγο. Ο ΣΥΡΙΖΑ έχει μια μαεστρία στον χειρισμό του διπλού λόγου, της διπλής γλώσσας. «Οχι σημαίνει ναι και ναι σημαίνει όχι», λέτε στην παράσταση.
– Αυτή είναι η γελοιοκρατία. Το καράβι του κόσμου κάνει μια μεγάλη στροφή. Στον ορίζοντα για όλους εμάς τους φοβισμένους Ευρωπαίους με τα δημογραφικά προβλήματα, είναι η πραγματικότητα που λέγεται Κίνα. Αυτό εκθέτει όλους τους πρωταγωνιστές της πολιτικής σκηνής. Δεν εκθέτει τον Τραμπ, τον Ορμπαν, τον Σαλβίνι; Είναι η φάση όπου η πρώην ισχυρή Δύση αντιμετωπίζει τη δύση ενός νέου, αλλά παλιού ιστορικά, παράγοντα. Αυτό παράγει τις προϋποθέσεις για τη διάδοση της διπλής γλώσσας, γιατί αυτή τη στιγμή υποχώρησαν οι σταθερές που όριζαν τον κόσμο μας.
– Το μεγαλύτερο πρόβλημα τώρα στην Ελλάδα ποιο είναι;
– Δεν είναι η πτωχοποίηση, αλλά το πώς οι συμπολίτες μας έχουν ηττηθεί ως ψυχές και έχουν συντριβεί ως μυαλά. Πολλές φορές θεωρώ ότι είναι πολύ μεγάλο το ποσοστό των ηττημένων διανοητικά και ψυχικά συνελλήνων. Αυτό υψώνει το καθήκον της επόμενης μέρας σε τέτοιο βαθμό, που τρομάζει κανείς.
– Και όμως, μερικοί γιορτάζουν ότι βγήκαμε από τα μνημόνια…
– Εκεί που δεν υπάρχει λόγος, κατασκευάζουμε έναν, γιατί δεν μπορούμε χωρίς γιορτές και πανηγύρια. Ισως αυτό μας σώζει. Η Ελλάδα εκ γενετής ήταν ένα ανέκδοτο – με τη διπλή σημασία του όρου: κάτι πρωτότυπο, το πρώτο δυτικό βασίλειο εν Ανατολή, το πρώτο κομμάτι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που έγινε ανεξάρτητο και, ταυτόχρονα, κάτι αστείο. Υπήρχε ένα στοιχείο όπου το γέλιο και το αίμα πήγαιναν μαζί. Και ο ψεκασμένος της οκταετίας είναι ένα ταλαιπωρημένο και αστείο πρόσωπο. Θύτης και θύμα. Ο Ελληνας κατάφερε να μη φταίει για τίποτα. Ξέρετε τι σημαίνει αυτό; Αν για ό,τι κάναμε φταίει ο Αμερικάνος, ο Γερμανός, ο Ρώσος, και εμείς δεν φταίμε σε τίποτα, είναι σαν να δηλώνουμε ότι είμαστε άχρηστοι για οποιοδήποτε έργο. Δεν υπάρχει άνθρωπος που πέτυχε κάτι στη ζωή του και να μην έχει φταίξει στο παραμικρό. Είναι σαν να ομολογείς ότι είσαι εκτός του κόσμου τούτου, σε ένα περιβάλλον ατέρμονης αθωότητας, ένα είδος ανεύθυνου παραδείσου.